Το χάος, πυκνό σαν ομίχλη, που καλύπτει την πολιτική ζωή της Βρετανίας είναι σύμπτωμα μιας εποχής στη Ευρώπη που χαρακτηρίζεται από έλλειψη οράματος, ανάξιους πολιτικούς, καταστροφή των προσδοκιών των λαών. Το Brexit έχει στοιχεία ενός κακοπαιγμένου θεατρικού έργου το τέλος του οποίου δεν ξέρει κανείς, ούτε και οι ίδιοι οι συγγραφείς του.
Αλλά ταυτόχρονα είναι και μια τραγωδία, καθώς οι ζωές εκατομμυρίων στη Βρετάνια και την Ευρώπη κινδυνεύουν. Στη μέση η κ. Μέι, μια μίνι-Θάτσερ χωρίς την αποφασιστικότητα, την ισχύ ή τις τσάντες του πρωτότυπου, οδηγεί ένα τρένο που τρέχει χωρίς φρένα προς τον γκρεμό. Από την άλλη πλευρά, οι ελλιποβαρείς κ. Γιούνκερ και Τουσκ παίζουν αστεία το παιχνίδι του good/bad cop.
Το χάος του Brexit δεν ήταν απρόβλεπτο. Υπάρχει στη βρετανική ψυχή ένα βαθύ μετά – αποικιοκρατικό τραύμα. Η οδυνηρή και γρήγορη έξοδος από την Ασία και την Αφρική, η επανειλημμένη απόρριψη από τον Ντε Γκολ της βρετανικής αίτησης εισόδου στην ΕΟΚ και η αίσθηση ότι το κλαμπ δεν τους ανήκει δημιούργησαν την απομονωτική, μελαγχολική βρετανική ψυχοσύνθεση. Ένας λαός που υπερηφανευόταν ότι «σ’ όλα τα μέρη του κόσμου υπάρχει ένα μικρό κομμάτι της Αγγλίας» έπρεπε να συμβιβαστεί με δύο δύσκολες ιδέες: ότι έγινε μια δύναμη δεύτερης κατηγορίας που εξαρτάται από μια πρώην αποικία της οικονομικά και, δεύτερον, ότι αναγκάστηκε να γίνει μέλος ενός κλαμπ την κυρίαρχη δύναμη του οποίου είχε νικήσει σε δύο Παγκόσμιους Πολέμους.
Αλλά το τραύμα πηγαίνει βαθύτερα. Από την εισβολή των Ρωμαίων τον πρώτο και των Νορμανδών τον δωδέκατο αιώνα, η «Ήπειρος» στοιχειώνει τη βρετανική κοινωνία. Τη διασχίζει διαγώνια και χωρίζει στα δύο τάξεις, κόμματα και συμφέροντα.
Στη δεκαετία του ‘70 και ‘80 διέσπασε τους Εργατικούς. Τώρα είναι η σειρά των Συντηρητικών. Η περιχαράκωση του «νησιού», η απόρριψη όλων των πρωτοβουλιών προς ευρωπαϊκή ολοκλήρωση βρίσκουν σήμερα την λογική και ταυτόχρονα παράλογη κατάληξή τους. Το Brexit αποτελεί τον μεταθανάτιο θρίαμβο της κ. Θάτσερ. Η «σιδηρά» κυρία πίστευε στις ελεύθερες αγορές αλλά ήταν ριζικά αντίθετη στην ολοκλήρωση της Ένωσης. Έτσι υποστήριξε όλες τις υποψηφιότητες των μετά-κομμουνιστικών κρατών διευρύνοντας την αγορά για τα βρετανικά προϊόντα. Εξασφάλιζε ταυτόχρονα ότι το πολιτισμικό και οικονομικό χάσμα μεταξύ των νέων μελών και της Δυτικής Ευρώπης θα απέτρεπε την κίνηση προς πολιτικά ενωμένη Ευρώπη. Η νίκη της Θάτσερ αποτελεί ταυτόχρονα μεγάλη ήττα της Βρετανίας.
Οι πρόσφατες εξελίξεις θυμίζουν μια κλασική εικόνα από τα κόμικς του Disney. Ένας χαρακτήρας, ο Μίκυ Μάους ή ο Ντόναλντ Ντάκ, έχει περάσει την άκρη του γκρεμού, αιωρείται στο χάος αλλά συνεχίζει να κουνάει τα πόδια του και για μερικά δευτερόλεπτα δεν πέφτει. Μετά βέβαια ανοίγει ο γκρεμός. Αυτή είναι η θέση της κ. Μέι μετά τις επανειλημμένες ήττες της στην Βουλή. Η πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας είναι πια μια ζωντανή-νεκρή που προχωράει ακόμα αλλά δεν έχει ζωή.
Ένας μεγάλος αριθμός Συντηρητικών βουλευτών αλλά και υπουργών ψήφισαν επανειλημμένα εναντίον της συμφωνίας.
Οι ήττες δείχνουν την ανεξαρτησία των βουλευτών στο αρχαιότερο κοινοβούλιο. Κανείς δεν σκέφτηκε να τους ονομάσει «αποστάτες» ή «γυρολόγους». Εντούτοις οποιοσδήποτε άλλος πρωθυπουργός θα είχε ήδη παραιτηθεί. Δεν έγινε γιατί η Βρετανία και οι Τόρις βρίσκονται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Οι Συντηρητικοί δεν έχουν εναλλακτικό αρχηγό του κόμματος και επομένως πρωθυπουργό. Αλλά δεν υπάρχει αυτή την στιγμή ούτε εναλλακτικό σχέδιο που θα μπορούσε να πάρει την πλειοψηφία στην Βουλή. Βέβαια, οι Συντηρητικοί είναι το πιο αδίστακτο κόμμα στον κόσμο όταν απειλείται η εξουσία του. Το μαχαίρι κάποιου Βρούτου ακονίζεται αυτή την στιγμή και όταν κτυπήσει το τέλος θα είναι γρήγορο.
Αλλά και ο κ. Κόρμπιν δεν έχει βγάλει την κρίση με δάφνες. Ταλαντεύτηκε από την αρχή, μιας και είχε πάντα αντιταχθεί στην Ένωση. Δεν βάζει το δεύτερο δημοψήφισμα στο κέντρο της πολιτικής του, απογοητεύοντας την κομματική πλειοψηφία και τις μεγάλες πόλεις για να διατηρήσει την υποστήριξη της εργατικής και αποβιομηχανοποιημένης Μέσης Αγγλίας.
Χωρίς πολιτική πυξίδα
Το βρετανικό κράτος υποφέρει από ένα είδος παράλυσης. Βρέθηκα τρεις φορές στο Λονδίνο πρόσφατα και μίλησα με πολιτικούς και ανώτατους δημόσιους λειτουργούς που διαχειρίζονται το Brexit. Είναι άνθρωποι μορφωμένοι, με μεγάλη πείρα, έχουν βγάλει εις πέρας δύσκολες αποστολές. Σήμερα τα έχουν χαμένα. Η κατάσταση εξαίρεσης καμιά φορά μας δείχνει τι γίνεται στην κανονικότητα. Η ταξική ασφάλεια του Βρετανικού κράτους στηριζόταν στην σύγκλιση των πολιτικών και οικονομικών ελίτ. Από την στιγμή που η διαγώνια σχάση της πολιτικής τάξης έβαλε τέρμα στην συναίνεση που εξασφάλιζε την συνέχεια και τη συνοχή του κράτους, οι λειτουργίες του παραπαίουν. Η Βρετανία δείχνει ότι η τεχνοκρατική ικανότητα και γραφειοκρατική αρτιότητα του συστήματος δεν μπορεί να απαντήσει στην έντονη πολιτική και ιδεολογική αντιπαράθεση. Η πολιτική συνοχή είναι πιο σημαντική από την τεχνική επάρκεια.
Εμείς βλέπουμε τα τεκταινόμενα από απόσταση και ενδεχόμενα να γελάμε λιγάκι με τα βάσανα των Βρετανών. Αλλά το Brexit θα έχει αρνητικά αποτελέσματα και για την Ελλάδα. Αν υπάρξει άτακτη έξοδος, τα δικαιώματα των Ευρωπαίων πολιτών στην Βρετανία, που είχε εγγυηθεί η συμφωνία, δεν θα ισχύσουν. Όσοι πάνε στη Βρετανία μετά τις 29 Μαρτίου ή μετά την ημερομηνία ενός no deal Brexit θα εξομοιωθούν με τους πολίτες τρίτων χωρών, με ελάχιστα δικαιώματα. Η στενή μας σχέση με το Ηνωμένο Βασίλειο θα διαρραγεί. Οι Έλληνες πανεπιστημιακοί και ερευνητές αποτελούν σε σχετικά νούμερα την μεγαλύτερη εθνική ομάδα στη Βρετανία. Η αβεβαιότητα και το άγχος είναι μεγάλα. Ίσως πρέπει να δημιουργήσουμε κίνητρα για να γυρίσουν αρκετοί από αυτούς στην Ελλάδα.
Έγραψα πριν οκτώ μήνες ότι οι Βρετανοί πρέπει να μελετήσουν το Grexit. Παρ ́ ότι τα διακυβεύματα και η ισχύς των κρατών είναι διαφορετικά, υπάρχουν ομοιότητες στην αντίδραση της Ένωσης. Η Ε.Ε. αντιμετωπίζει την μεγαλύτερη και πιο πολυσχιδή κρίση στην ιστορία της. Δεν υπάρχει συμφωνία των μελών για κανένα μεγάλο θέμα. Αλλά όταν η Ελλάδα το 2015 και ή Βρετανία το 2017 απείλησαν την Ε.Ε. υπαρξιακά, οι 27 ενώθηκαν προσωρινά για να πιέσουν τον αντάρτη. Η ανθρωπολογία διδάσκει ότι ο αποκλεισμός του αποδιοπομπαίου τράγου βοηθάει στην επανένωση της κοινότητας. Αυτό έγινε με την Ελλάδα.
Τώρα η Βρετανία, μια μεγάλη χώρα και ένας σημαντικός πολιτισμός, αντιμετωπίζει απαξιωτικές και υποτιμητικές δηλώσεις και μια σκληρή διαπραγματευτική στάση από τους Ευρωπαίους. Δεν καταλαβαίνουν, φοβάμαι, ότι η επίθεση στην Βρετανία δεν θα βοηθήσει για πολύ τη συνοχή μιας διαιρεμένης Ευρώπης. Το Brexit ήταν ένα προαναγγελθέν διαζύγιο. Αλλά η Βρετανία μας δείχνει το μέλλον, αν οι ευρωπαϊκές ελίτ συνεχίσουν σαν τον Νέρωνα στο βιολί τους καθώς η Ρώμη καίγεται. Η σμίκρυνση της Ένωσης είναι αποτέλεσμα της σμίκρυνσης των μυαλών. Δεν είναι μόνο η Βρετανία που χρειάζεται μια νέα αρχή. Είναι το σύνολο της Ευρώπης.
*Ο κ. Κώστας Δουζίνας είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και Βουλευτής Α ́ Πειραιά του ΣΥΡΙΖΑ. Ο τίτλος προέρχεται από ανακοίνωση μετεωρολόγων BBC προ δεκαετιών. Στα Αγγλικά, η Μάγχη λέγεται «Αγγλικό Κανάλι».