Το φετινό Πάσχα ήταν πολύ πικρό για την Καθολική Εκκλησία: οι καμπάνες της Νοτρ Νταμ του Παρισιού δεν ήχησαν, ενώ στο άλλο άκρο, στη Σρι Λάνκα, εκατοντάδες πιστοί δολοφονήθηκαν ανήμερα. Τα δύο αυτά γεγονότα απέσπασαν για λίγο την προσοχή των πιστών (και των μη πιστών) από τη μεγαλύτερη κρίση των τελευταίων δεκαετιών –πολλοί λένε και αιώνων– που συγκλονίζει την Καθολική Εκκλησία, το σκάνδαλο της σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων από κληρικούς της, επί μακρά σειράν ετών, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου. Οι συνέπειες, που έχουν αρχίσει να είναι ήδη ορατές, θα είναι μακροπρόθεσμα απρόβλεπτες.
Οι αριθμοί ταράζουν: μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η ίδια η Καθολική Εκκλησία της Αμερικής, κατηγορούνται 4.400 ιερείς για παιδεραστία, από το 1950 ώς το 2002, ενώ οι κακοποιημένοι ανήλικοι ανέρχονται εκεί σε 11.000. Οι λόγοι που κατέστησαν δυνατό ένα τέτοιο μαζικό έγκλημα δεν μπορεί επομένως να είναι συγκυριακοί ούτε να εξαντλούνται στην ατομική ψυχοπαθολογία. Εχουν ασφαλώς την πηγή τους μέσα στην ίδια τη δομή και στη νοοτροπία της Εκκλησίας. Υπάρχουν οπωσδήποτε και εξωεκκλησιαστικοί λόγοι, αλλά θα μείνουμε σε τούτο το σύντομο σημείωμα μόνο στους ενδοεκκλησιαστικούς, που είναι άλλωστε και οι σοβαρότεροι. Αναφέρω δύο: πρώτον, ο κληρικαλισμός, όπως έχει καταγγείλει με σφοδρότητα και ο ίδιος ο Πάπας Φραγκίσκος, ο οποίος καθιστά τον ιερέα μια ύπαρξη ξεχωριστή, πέρα από τους άλλους και πάνω από τους άλλους. Ενα τέτοιο ιερό πρόσωπο δεν το κρίνεις ποτέ, του παραδίδεις τη ζωή σου να την οδηγήσει. Ο δεύτερος λόγος είναι εκείνη η αιωνόβια κουλτούρα της μυστικότητας, ότι δηλαδή τα πράγματα πρέπει να μένουν μεταξύ μας, να μη βγαίνουν παραέξω, για να μη δίνουμε όπλα στους εχθρούς της πίστεως. Αυτός ο δεύτερος λόγος, που οδήγησε και πολλούς ιερείς και επισκόπους στη συγκάλυψη, μπορεί να ονομαστεί και ομερτά.
Τώρα, όμως, η συζήτηση άνοιξε, την άνοιξαν τα ίδια τα θύματα και οι δημοσιογράφοι, και τίποτε δεν μπορεί να τη σταματήσει. Η Καθολική Εκκλησία δεν είναι πια τόσο ισχυρή για να μπορέσει να το κάνει, άλλωστε στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης καμία συζήτηση δεν ελέγχεται. Ο Πάπας μάλιστα, στην καθιερωμένη ομιλία του στο τέλος του έτους (21.12.2018) στην Κουρία, ευχαρίστησε τους δημοσιογράφους που αποκάλυψαν «αυτούς τους λύκους και έδωσαν τον λόγο στα θύματα». Στη συζήτηση μετέχει ενεργά και θεσμικά και η ίδια η Καθολική Εκκλησία, κυρίως όμως μετέχουν σοβαροί θεολόγοι, κοινωνιολόγοι της θρησκείας, ψυχολόγοι και ψυχαναλυτές και πολλοί άλλοι, με εκατοντάδες άρθρα, μελέτες και βιβλία, άνθρωποι που πονάει η ψυχή τους για τα θύματα, πολλά από τα οποία δεν συνήλθαν ποτέ στη ζωή τους, αλλά και που είναι πεπεισμένοι ταυτόχρονα ότι κάτι πρέπει να αλλάξει στην Εκκλησία.
Από όσα πρέπει να αλλάξουν, θα σταθώ σε ένα μόνο που αφορά και την Ορθόδοξη Εκκλησία. Πρέπει να σταματήσει επιτέλους αυτή η άκρα ιεροποίηση που περιβάλλει από αιώνες τον ιερέα. Ο ιερέας ασκεί απλώς ένα λειτούργημα που του έχει αναθέσει η κοινότητα των πιστών, τίποτε λιγότερο, τίποτε περισσότερο. Δεν είναι συνόμιλος των αγγέλων. Επίσης, η ιδέα και η πρακτική της πνευματικής πατρότητας, όταν μεταφέρεται έξω από τα μοναστήρια, τα τάγματα και τις αδελφότητες, ιδίως όταν ασκείται στο πλαίσιο μιας κλειστής δυαδικής σχέσης, μπορεί να είναι πηγή πλήθους διαστρεβλώσεων και διαστροφών. Ας πάρει τη θέση της πατρότητας η ιδέα και η πρακτική της αδελφότητας: δεν είμαστε όλοι, κληρικοί και λαϊκοί, εξίσου παιδιά του ίδιου Πατέρα;
Τα εγκλήματα σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων (αλλά και αφιερωμένων γυναικών) στην Καθολική Εκκλησία δεν μπορεί παρά να θέτουν, για μία ακόμη φορά, και το ζήτημα της υποχρεωτικής αγαμίας των ιερέων. Θα ήταν λάθος να συνδέσουμε αιτιωδώς την υποχρεωτική αγαμία του κλήρου με τη σεξουαλική κακοποίηση των ανηλίκων, αφενός, γιατί ο γάμος και η δημιουργία οικογένειας δεν στάθηκαν ποτέ εμπόδιο για παρόμοια εγκλήματα, αλλά αποτελούν, αντίθετα, το προνομιακό πεδίο τέλεσής τους, και, αφετέρου, η κακοποίηση εν προκειμένω αφορά στη συντριπτική πλειονότητα ανήλικα αγόρια. Επιπλέον, δεν θα ήταν πολύ τιμητικό για τις γυναίκες να υπονοηθεί, κατά τη σχετική θεολογική συζήτηση, ότι είναι απαραίτητες για να μη γίνονται απλώς παιδεραστές οι παπάδες. Και όμως, η υποχρεωτική αγαμία συνδέεται με έναν άλλο τρόπο με τα εγκλήματα αυτά. Η απόφαση ενός νεαρού άνδρα να ζήσει εν αγαμία τη ζωή του μπορεί πολύ συχνά να καλύπτει μια προβληματική προσωπικότητα, συναισθηματικά και σεξουαλικά. Οι Καθολικοί πιστοί είναι πολύ περισσότερο έτοιμοι να δεχθούν την απόφαση της κατάργησης της υποχρεωτικής αγαμίας, από ό,τι φοβάται η Εκκλησία.
Η ίδια, άλλωστε, έχει τον τρόπο να λύσει το ζήτημα χωρίς τριγμούς, αφού αυτή η κατάργηση θα αφορά μόνο τους μητροπολιτικούς ιερείς και όχι βεβαίως εκείνους των ταγμάτων. Αν η Εκκλησία θέλει να δείξει έμπρακτα και όχι στα λόγια ότι έχει αλλάξει εν γένει η στάση της απέναντι στη σεξουαλικότητα, έχει δύο αποφάσεις να λάβει: να καταργήσει την υποχρεωτική αγαμία του κλήρου και να προχωρήσει στη χειροτονία γυναικών. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι κάποια στιγμή η Καθολική Εκκλησία θα τα αποφασίσει και τα δύο. Οταν θα είναι πια αργά.