Αναταράξεις στο ορθόδοξο χριστιανικό τόξο της Βαλκανικής, με γεωπολιτικές προεκτάσεις, προκαλεί η χορήγηση από το Φανάρι Αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας. Η ενδοορθόδοξη εκκλησιαστική κρίση που έχει ξεσπάσει με αφορμή το Ουκρανικό έχει διαχυθεί στις ομόδοξες χώρες της Βαλκανικής, απειλώντας τη συνοχή των Εκκλησιών τους και υπονομεύοντας τις εύθραυστες θρησκευτικές και εθνοτικές ισορροπίες στην περιοχή, όπου μαίνεται σε όλα τα επίπεδα σκληρός ανταγωνισμός επιρροής Δύσης και Ρωσίας.
Η Μόσχα έχει αντιταχθεί σφόδρα σε αυτή την απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αισθανόμενη ότι η Αυτοκεφαλία ενισχύει την εθνική χειραφέτηση των Ουκρανών και τους απομακρύνει από την «αγκαλιά» της, αποδυναμώνοντας τα σχέδια του Βλαντιμίρ Πούτιν για μια (πιο) μεγάλη, αυτοκρατορική Ρωσία. Απεναντίας, οι ΗΠΑ και (πιο διακριτικά) οι Ευρωπαίοι, χαιρέτισαν τη θρησκευτική «απόσχιση» του Κιέβου, προβάλλοντας το δικαίωμα μιας ανεξάρτητης χώρας να έχει τη δική της Εκκλησία –το Κρεμλίνο κατήγγειλε ότι την υποκίνησαν και την επέβαλαν οι Αμερικανοί και κάποιοι κύκλοι του Ρωσικού Πατριαρχείου επιμένουν ότι έβαλε το «χέρι του» και το Βατικανό– και στηρίζουν σε αυτή τη διελκυστίνδα με τη Ρωσική Εκκλησία ανοιχτά το Φανάρι και τον κ.κ. Βαρθολομαίο.
Μολονότι μετά τις προεδρικές εκλογές στην Ουκρανία και την ήττα του Πέτρο Ποροσένκο, πρωτεργάτη της υπόθεσης «Αυτοκεφαλία της Εκκλησίας», επικρατεί μια σχετική ύφεση γύρω από το θέμα, εν αναμονή, όπως δήλωσε και ο εκπρόσωπος της Ρωσικής Εκκλησίας μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίων, της ανάληψης καθηκόντων από τον νέο πρόεδρο Βλαντιμίρ Ζελένσκι ο οποίος προεκλογικά είχε διατηρήσει αποστάσεις από το εκκλησιαστικό, η Ρωσία δεν έχει πάψει να χρησιμοποιεί την επιρροή της στις άλλες Εκκλησίες των Βαλκανίων, ώστε να απομονώσει το Φανάρι.
Για τη Μόσχα η θρησκεία ήταν και παραμένει εργαλείο της γεωπολιτικής της, το μέσο χειραγώγησης των ορθόδοξων πληθυσμών σε ευαίσθητες για τα συμφέροντά της περιοχές, όπως η Βαλκανική, η Βαλτική, η Μέση Ανατολή αλλά και ο Καύκασος και το χρησιμοποιεί ποικιλοτρόπως για να επηρεάζει πολιτικές και εθνοτικές ισορροπίες, προς το συμφέρον της. Στη Σερβία, για παράδειγμα, κατεξοχήν εξέδρα μεγιστοποίησης της ρωσικής επιρροής στα Βαλκάνια, η Εκκλησία χρηματοδοτείται απευθείας από τη Ρωσία, η οποία στηρίζει τις ακραίες θέσεις του Πατριαρχείου για το Κόσοβο.
Παραμονές του δημοψηφίσματος για τη συμφωνία των Πρεσπών το Πατριαρχείο Μόσχας προσκάλεσε τον πρόεδρο της τότε ΠΓΔΜ Γκιόργκι Ιβανόφ, σφοδρό πολέμιο της συμφωνίας, προκειμένου να τον τιμήσει –έλεγε η πρόσκληση– για την προσφορά του στην Ορθοδοξία. Ηταν ένας καλός τρόπος, όπως γράφτηκε στα ΜΜΕ στα Σκόπια –και όχι μόνο– να συναντηθεί με τον Βλαντιμίρ Πούτιν και να καταστεί σαφές διεθνώς με ποια πλευρά τοποθετείται το Κρεμλίνο στο δημοψήφισμα, που επιδίωκε να μπλοκαριστεί η ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ, όπως επέβαλαν τα γεωστρατηγικά συμφέροντα της Μόσχας.
Εντονες αντιδράσεις στον πολιτικό κόσμο της Βουλγαρίας προκάλεσαν οι νουθεσίες του πατριάρχη Κυρίλλου κατά την τελευταία επίσκεψή του στη Σόφια, με αφορμή τις εορτές για την απελευθέρωση της χώρας –στον ρωσοτουρκικό πόλεμο– από τους Τούρκους. Ο Κύριλλος επέπληξε δημόσια την ηγεσία γιατί τόλμησε να συμπεριλάβει και τους Ουκρανούς, όπως και άλλες εθνότητες, στις στρατιές του Τσάρου, προκαλώντας θύελλα διαμαρτυριών, με τον πρόεδρο της χώρας Ράντεφ να αποδοκιμάζει την «αλαζονεία» του Ρώσου ιεράρχη, τονίζοντας πως «ήρθε ως θρησκευτικός ηγέτης και φεύγει ως πολιτικός…».
«Ενα εργαλείο»
«Για το Κρεμλίνο, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι απλά ένα εργαλείο, μια κανονιστική δύναμη που μπορεί να αλλάξει τη στάση και τελικά να αναδιαμορφώσει το μετακομμουνιστικό ευρωπαϊκό γεωπολιτικό πλαίσιο προς όφελος της Ρωσίας», ανέφερε σε ανάλυσή της η ιστοσελίδα worldaffairsjournal.org.
Αλλά παιχνίδι θρησκευτικής επιρροής και δι’ αυτής, γεωπολιτικής, δεν κάνει μόνο η Ρωσική Εκκλησία στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Το Βατικανό και μαζί του η Καθολική Δύση ασκούν ιστορικά θρησκευτική διπλωματία στην περιοχή και ο Πάπας Φραγκίσκος έχει περιοδεύσει σε όλες τις χώρες της Βαλκανικής, πλην της Σερβίας.
Την περασμένη εβδομάδα ο Φραγκίσκος επισκέφθηκε Ρουμανία, Βουλγαρία και Βόρεια Μακεδονία, από όπου εξέπεμψε μηνύματα αδελφοσύνης προς τις εθνοτικές και θρησκευτικές κοινότητες. Το ίδιο διάστημα, αρχής γενομένης από την Αθήνα και το Αγιον Ορος, περιοδεύει στη ΝΑ Ευρώπη και ο αρμόδιος για θρησκευτικά θέματα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ υψηλόβαθμος διπλωμάτης Σάμουελ Μπράουνμπακ.
Επισκεπτόμενος τα Σκόπια ο Ποντίφικας προσκύνησε στο σπίτι όπου γεννήθηκε η Μητέρα Τερέζα, την οποία εσχάτως το Βατικανό αγιοποίησε, προκαλώντας κύμα συμπάθειας και δυνάμει πεδίο ανάπτυξης του Καθολικισμού, στους αλβανικούς πληθυσμούς της περιοχής, ενώ, ως καλός διπλωμάτης, ερωτηθείς για την απόφαση της Αγίας Εδρας να αγιοποιήσει τον αμφιλεγόμενο Κροάτη καρδινάλιο Στέπινατς, άφησε ανοιχτό το θέμα. Ο Στέπινατς είναι για τους Σέρβους ορθοδόξους «κόκκινο πανί», καθώς τον κατηγορούν ότι ευλόγησε το φασιστικό κράτος των Κροατών Ουστάσι στην Κατοχή.
Ο Ποντίφικας απέφυγε αναφορές που θα μπορούσαν να εκληφθούν ως εμπλοκή στο ουκρανικό ζήτημα, αλλά με την επιστροφή του στην Αγία Εδρα, εκκρεμεί συνάντησή του με αντιπροσωπεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας (Ουνίας) την οποία η Ρωσία κατηγορεί ότι με την «ευλογία» του Βατικανού, όχι μόνο βοήθησε τον Ποροσένκο να προωθήσει την Αυτοκεφαλία, αλλά έπαιξε και πρωτεύοντα ρόλο στις μεγάλες διαδηλώσεις του 2014 στην πλατεία Μαϊντάν, οι οποίες ανέτρεψαν τον φιλορώσο πρόεδρο Γιανουκόβιτς.
Στην κορύφωση της κρίσης για την Αυτοκεφαλία, μάλιστα, ο πατριάρχης Κύριλλος κάλεσε τους πιστούς ορθοδόξους «να αντισταθούν στην απορρόφηση της Ουκρανίας από τη βέβηλη Δύση»…