Η Διεθνής Αστρονομική Ενωση

Η Διεθνής Αστρονομική Ενωση

7' 18" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η Διεθνής Αστρονομική Ενωση (International Astronomical Union, IAU) είναι ο παγκόσμιος οργανισμός των αστρονόμων ερευνητών και καθηγητών πανεπιστημίου. Ιδρύθηκε το 1919 και αποτελεί τον μεγαλύτερο διεθνή φορέα στον χώρο της αστρονομίας, με την Ελλάδα να είναι ένα από τα πρώτα πέντε ιδρυτικά μέλη της. Σήμερα αριθμεί περισσότερους από 13.500 αστρονόμους 107 εθνικοτήτων ως μέλη της, από 82 χώρες. O σκοπός της IAU είναι η προώθηση της αστρονομίας σε όλες τις εκφάνσεις της: την έρευνα και την εκπαίδευση, την ανάπτυξη διεθνών συνεργασιών, την εκλαΐκευση της επιστήμης και την επικοινωνία με το ευρύ κοινό. Η IAU είναι, επίσης, η αναγνωρισμένη αρχή ονοματοδοσίας των ουράνιων σωμάτων και των σχηματισμών στην επιφάνειά τους – τα πλείστα εκ των οποίων άλλωστε, όπως οι 88 αστερισμοί του ουρανού, ήδη φέρουν ελληνικά ονόματα.

Ανακάλυψη του σύμπαντος με τη συνεργασία όλων

Το 2019, η IAU γιορτάζει τα εκατοστά γενέθλιά της και με αυτή την αφορμή διοργανώνονται παγκοσμίως διάφορες εκδηλώσεις με κεντρικό θέμα «Ας ενωθούμε όλοι για να ανακαλύψουμε το σύμπαν». Οι εκδηλώσεις αυτές καθ’ όλη τη διάρκεια του 2019, με το σύντομο τίτλο «IAU 100» έχουν τους ακόλουθους στόχους:

• Να ενημερώσουν για τις έως τώρα προόδους της αστρονομίας και να μεταφέρουν στο κοινό τον ενθουσιασμό που έχει επιφέρει κατά τα τελευταία εκατό χρόνια η ενασχόληση με αυτή.

• Να τονίσουν ιδιαίτερα την αξία των διεθνών συνεργασιών στην αστρονομία και τα κοινωνικά οφέλη από την ανάπτυξη υψηλής τεχνολογίας για να διεξαχθούν οι απαιτητικές αστρονομικές παρατηρήσεις.

• Να ενθαρρύνουν την πρόσβαση του κοινού στην αστρονομική γνώση και την αστρονομική παρατήρηση.

• Να υποστηρίξουν και να βελτιώσουν περαιτέρω τη χρήση της αστρονομίας στην εκπαίδευση, την οικονομική ανάπτυξη και τη διπλωματία.

• Να συνεισφέρουν προς την κατεύθυνση δημιουργίας μιας αστρονομικής κοινότητας και κοινωνίας ισόνομης αλλά και ποικιλόμορφης.

• Να βοηθήσουν στη διατήρηση και προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής και περιβαλλοντολογικής κληρονομιάς, η οποία περιλαμβάνει και έναν καθαρό και σκοτεινό νυχτερινό ουρανό.

• Να προϊδεάσουν για τις επερχόμενες μεγάλες αστρονομικές ανακαλύψεις που αναμένονται τα επόμενα εκατό χρόνια.

Προγράμματα εκδηλώσεων για το ευρύ κοινό

Προς την κατεύθυνση εκπλήρωσης των στόχων της, η IAU συντονίζει το 2019 τα ακόλουθα προγράμματα, τα οποία γίνονται στις χώρες-μέλη της:

«The Above and Beyond Exhibition» (Εκθεση Πάνω και Πέραν), που εγκαινιάσθηκε στη διάρκεια της γενικής συνέλευσης της IAU τον Αύγουστο 2018 στη Βιέννη, και προσπαθεί να πλοηγήσει εικονογραφικά το ευρύ κοινό διαμέσου των πλέον σημαντικών ανακαλύψεων στην αστρονομία και την πλανητική εξερεύνηση, ακολουθώντας χρονολογική σειρά από το 1919 έως σήμερα. Το υλικό της έκθεσης αυτής έχουμε μεταφράσει στην Ελληνική Αστρονομική Εταιρεία και θα παρουσιαστεί σε διάφορες εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια του έτους σε όλη τη χώρα.

Η Διεθνής Αστρονομική Ενωση-1

Ο Αϊνστάιν διατύπωσε τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας το 1915.

«100 Hours of Astronomy», μια παγκόσμια γιορτή αστρονομίας διάρκειας 100 ωρών, σε περισσότερες από 86 χώρες, από 10-13 Ιανουαρίου 2019, κατά τη διάρκεια των οποίων διοργανώθηκαν παγκόσμια περισσότερες από 1.200 αστρονομικές δραστηριότητες. Στην Ελλάδα, έγινε η επίσημη έναρξη του προγράμματος αυτού στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη με ομιλίες, συζητήσεις και παρατηρήσεις.

Το πρόγραμμα «Einstein Schools» της IAU αποσκοπεί στο να γνωρίσουν οι μαθητές τον ρόλο που διαδραματίζει η βαρύτητα στη σύγχρονη αστροφυσική, μέσα από συναρπαστικά επίκαιρα θέματα, όπως τα κύματα βαρύτητας, οι μελανές οπές, ο χωροχρόνος και οι ρυτιδώσεις του που προκαλούν τα κύματα βαρύτητας κατά τη συγχώνευση μελανών οπών και αστέρων νετρονίων στις εσχατιές του σύμπαντος. Δυστυχώς το αίτημά μας να δοθεί άδεια σε όσα σχολεία επιθυμούν να συμμετάσχουν συνεργαζόμενα με άλλα σχολεία ανά τον κόσμο, απερρίφθη περιέργως από το υπουργείο Παιδείας!

Το πρόγραμμα «Dark Skies for Αll» στοχεύει στο να αυξήσει τη συναίσθηση και την υποχρέωση της διατήρησης καθαρού και σκοτεινού ουρανού, αφού η αστρονομία αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό μέρος της πολιτιστικής και περιβαλλοντικής μας κληρονομιάς και η διατήρησή της είναι υποχρέωσή μας προς τις επερχόμενες γενιές.

Η προσσελήνωση

«Moon Landing», επειδή φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από την πρώτη προσσελήνωση του ανθρώπου. Στις 20 Ιουλίου 1969, τo διαστημόπλοιο Apollo 11 μετέφερε σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη τους τρεις αστροναύτες Neil Armstrong, Buzz Aldrin και Michael Collins. Οι δύο πρώτοι προσσεληνώθηκαν με τη σεληνάκατο «Αετός» (Eagle) στη Θάλασσα της Γαλήνης (Mare Tranquillitatis). Οι Armstrong και Aldrin παρέμειναν για 21,5 ώρες στην επιφάνεια της Σελήνης πριν επανέλθουν στο διαστημόπλοιο «Columbia» που ήταν σε σεληνιακή τροχιά σε ύψος περίπου 100 χιλιομέτρων, περιφερόμενο γύρω από τη Σελήνη κάθε περίπου μία ώρα, παίρνοντας μαζί τους και 21,5 κιλά σεληνιακής ύλης που είχαν συλλέξει.

Τα πρώτα βήματα του Armstrong στη Σελήνη μεταδόθηκαν τηλεοπτικά σε όλο τον κόσμο και συνοδεύτηκαν από την ιστορική φράση του «A small step for a man, one giant leap for mankind» [ένα μικρό βήμα για τον άνθρωπο, ένα μεγάλο βήμα για την ανθρωπότητα]. Αυτή η αξιομνημόνευτη και ιστορική στιγμή μεταδόθηκε ζωντανά ανά την υφήλιο μέσω της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου. Είχε μάλιστα τη μεγαλύτερη τηλεθέαση που έχει υπάρξει ποτέ μέχρι σήμερα, με πάνω από 500 εκατομμύρια τηλεθεατές. Το γεγονός αυτό συζητήθηκε όσο τίποτε άλλο στα μέσα μαζικής επικοινωνίας, αφήνοντας μεγάλο αποτύπωμα στον παγκόσμιο πολιτισμό, την τηλεόραση και τον κινηματογράφο, τα παιχνίδια video, την πεζογραφία και τη λαογραφία, κ.α.

Η Διεθνής Αστρονομική Ενωση-2

Η πρώτη γενική συνέλευση της IAU το 1922 στη Ρώμη.

Με το πρόγραμμα «Name ExoWorlds» (ονοματοδοσία εξωηλιακών πλανητών), η IAU έχει αναθέσει σε κάθε χώρα την ονοματοδοσία ενός νέου πλανητικού συστήματος μέσα από ανοικτό διαγωνισμό του κοινού. Στην Ελλάδα έχει ανατεθεί η υιοθεσία ενός νέου πλανητικού συστήματος, του εξωπλανήτη HAT-P-42 b που βρίσκεται σε απόσταση 1.458 ετών φωτός από τη Γη (ένα έτος φωτός ισούται με 9,5 τρισ. χιλιόμετρα περίπου) στον αστερισμό της Υδρας και ανήκει στην κατηγορία των «hot Jupiters», δηλαδή πρόκειται για έναν θερμό γίγαντα πλανήτη. Ο πλανήτης αυτός κινείται σε κυκλική τροχιά γύρω από τον μητρικό του αστέρα και συμπληρώνει μία πλήρη περιφορά σε 4,64 ημέρες. Ο μητρικός αστέρας (HAT-P-42) είναι ορατός από το ημισφαίριό μας με μέγεθος 12,7 mag και είναι ένας νάνος αστέρας της Κύριας Ακολουθίας, φασματικού τύπου G, όπως και ο Ηλιος.

Στο πλαίσιο του προγράμματος «IAU Women and Girls in Astronomy» θα παρουσιάσουν την έρευνά τους στο ελληνικό κοινό διαπρεπείς Ελληνίδες αστρονόμοι. Επίσης, υπάρχει η συλλογική δραστηριότητα «Inspiring Stars», η οποία είναι μια συλλογική προσπάθεια μέσω της οποίας θα συλλεγούν βοηθήματα της αστρονομικής έρευνας και εκλαΐκευσης και θα παρουσιασθούν σε μια μοναδική διαδραστική έκθεση, διευρύνοντας έτσι τους γνωσιακούς ορίζοντες νέων, μαθητών, γονιών, δασκάλων και αστρονόμων και ενθαρρύνοντάς τους να αγαπήσουν και να συνεισφέρουν στην επιστήμη.

Από τον Αϊνστάιν στις μαύρες τρύπες

Στην αυγή του 20ού αιώνα, ο Αϊνστάιν δημοσίευσε την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητος (1905), και εν συνεχεία (1915) τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητος (ΓΘΣ), η οποία επεκτείνει τη θεωρία της βαρύτητος του Νεύτωνα. Κατά τη ΓΘΣ, η βαρύτητα οφείλεται στην καμπύλωση του χωροχρόνου που προκαλείται από την περιεχόμενη μάζα και ενέργεια. Οι επαναστατικές προβλέψεις της ΓΘΣ επιβεβαιώθηκαν με θαυμαστό τρόπο: παρατήρηση της καμπύλωσης των φωτεινών ακτίνων όταν διέρχονται κοντά από τον Ηλιο (Eddington, ηλιακή έκλειψη 1919), παρατήρηση της διαστολής του Σύμπαντος και της αναλογικής σχέσης ταχύτητας-απόστασης από τους Lemaitre και Hubble (1927, 1929), εξήγηση της μετάπτωσης του περιηλίου των πλανητικών τροχιών (ιδιαίτερα του Ερμή, 43 δευτερόλεπτα του τόξου ανά αιώνα, ένα δεδομένο ήδη γνωστό από το 1882), βαρυτική μετάθεση προς το ερυθρό του φωτός λευκών νάνων (1954), ύπαρξη μελανών οπών ώς το τελικό στάδιο εξέλιξης αστέρων μεγάλης μάζας (Κύκνος X-1, 1971), ανακάλυψη βαρυτικών φακών (1979), βαθμιαία συρρίκνωση της απόστασης δύο αστέρων νετρονίων σε τροχιά γύρω από το κοινό τους κέντρο μάζας με εκπομπή βαρυτικών κυμάτων (1974, 1983), άμεση ανίχνευση κυμάτων βαρύτητος κατά τη σύγκρουση δύο μελανών οπών (2015, 2017), φωτογράφιση γιγάντιων μελανών οπών που λουφάζουν στα κέντρα μακρινών γαλαξιών (2019), κ.ά.

Η Διεθνής Αστρονομική Ενωση-3

Tο νεφέλωμα του Ωρίωνος με εκατοντάδες νεογέννητους αστέρες, σε φωτογραφία των διαστημικών τηλεσκοπίων Hubble και Spitzer. (Πηγή: NASA)

Αλλες σημαντικές αστρονομικές ανακαλύψεις του περασμένου αιώνα είναι η ανακάλυψη: λευκών νάνων (1910), πιδάκων θερμού πλάσματος από τους ενεργούς γαλαξιακούς πυρήνες και Quasars (1918), εκπομπής ραδιοκυμάτων από τον γαλαξία (1931), σκοτεινής ύλης (1933), περιστρεφόμενων αστέρων νετρονίων (πάλσαρς) σε υπερκαινοφανείς και σύνδεση με την επιτάχυνση των κοσμικών ακτίνων (1934), πυρηνοσύνθεσης των ελαφρών πυρήνων (1948), μυστηριωδών Quasars, στις παρυφές του γνωστού μας σύμπαντος (1963, βλ. άρθρο μας στην «Καθημερινή» 6/3/2016), διάχυτης κοσμικής ακτινοβολίας μικροκυμάτων (1965), περιστρεφόμενων αστέρων νετρονίων ως φάρων του Διαστήματος (1967), εκλάμψεων ακτίνων-γ (1967), κοσμικών πηγών ακτίνων-Χ (1970), της έννοιας του κοσμολογικού πληθωρισμού (1980), λεπτομερής χαρτογράφηση της κοσμικής ακτινοβολίας μικροκυμάτων του σύμπαντος και των ανισοτροπιών της με τον δορυφόρο COBE (1989), μεγάλης μάζας μελανών οπών στα κέντρα πολλών γαλαξιών (1990), μελανής οπής στο κέντρο του γαλαξία (1995), της επιταχυνόμενης διαστολής του σύμπαντος (1998), λεπτομερής παρατήρηση της ανισοτροπίας της κοσμικής ακτινοβολίας μικροκυμάτων με τις διαστημικές αποστολές WMAP και Planck και μέτρησης της επίπεδης γεωμετρίας του σύμπαντος (2001, 2009), απογραφή της συνολικής ύλης που περιέχει το σύμπαν (2010), των εκρήξεων kilonova και της κοσμικής αλχημείας/σύνθεσης των ευγενών μετάλλων (2017).

* Ο κ. Κανάρης Τσίγκανος είναι ομότιμος καθηγητής Θεωρητικής Αστροφυσικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, τ. διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (2011-2016), εθνικός συντονιστής εκδηλώσεων της Διεθνούς Αστρονομικής Ενώσεως.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή