Το 1972, η αμερικανική στρατιωτική εμπλοκή στο Βιετνάμ εισήλθε στο όγδοο έτος της. Οι αμερικανικές απώλειες είχαν ξεπεράσει τους 50.000 νεκρούς (τελικά έφτασαν τις 58.000), καθιστώντας το Βιετνάμ πιο αιματηρό για την αμερικανική κοινωνία από τον πόλεμο της Κορέας.
Το αντιπολεμικό κίνημα στο εσωτερικό των ΗΠΑ είχε εξασθενήσει, καθώς η αμερικανική στρατιωτική παρουσία στο Βιετνάμ είχε μειωθεί από 540.000 οπλίτες στις αρχές του 1969 σε κάτω από 200.000 στα τέλη του 1971 λόγω της «βιετναμοποίησης», της αντικατάστασης δηλαδή των αμερικανικών δυνάμεων από μονάδες του Νότιου Βιετνάμ. Το ηθικό των αμερικανικών δυνάμεων, όμως, ήταν χαμηλό και στην αμερικανική κοινωνία υπήρχαν έντονα σημάδια κόπωσης με την παρατεταμένη εμπλοκή. Η αντίπαλη πλευρά είχε υποστεί πολύ μεγαλύτερες απώλειες. Οι Βιετκόνγκ, οι δυνάμεις ανταρτών που προέρχονταν από την κοινωνία του Νότιου Βιετνάμ, είχαν ουσιαστικά εξουδετερωθεί το 1972. Τη μεγάλη κομμουνιστική «επίθεση του Πάσχα» την άνοιξη του 1972, διεξήγαγαν μεραρχίες του στρατού του Βόρειου Βιετνάμ, που για την αμερικανική αεροπορία αποτελούσαν καλύτερους στόχους από τους αντάρτες.
Το πρόβλημα για τις ΗΠΑ ήταν ότι δεν διαφαινόταν κάποιο τέλος στην εμπλοκή. Παρά τις μεγάλες απώλειές τους την άνοιξη του 1972, οι ηγέτες του Βόρειου Βιετνάμ έβλεπαν την κόπωση στην αμερικανική κοινωνία και γνώριζαν ότι ο χρόνος ήταν με το μέρος τους. Η δική τους κοινωνία ήταν διατεθειμένη να υποστεί μεγάλες και παρατεταμένες θυσίες χάριν της εθνικής επανένωσης ενάντια σε μια ιμπεριαλιστική δύναμη και στους τοπικούς λακέδες της, όπως έλεγαν.
Διαπραγματεύσεις των δύο πλευρών στο Παρίσι
Το καλοκαίρι του 1972, η κυβέρνηση Νίξον επιδίωξε να επιφέρει ανακωχή στο Βιετνάμ πριν από τις προεδρικές εκλογές στις 7 Νοεμβρίου. Για μία ακόμη φορά ο Νίξον παρέκαμψε το υπουργείο Εξωτερικών και τον επικεφαλής του, Ουίλιαμ Ρότζερς. Τις διαπραγματεύσεις στο Παρίσι με τον απεσταλμένο του Βόρειου Βιετνάμ Λε Νουκ Θο ανέλαβε ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας Χένρι Κίσινγκερ. Για να αυξήσουν τις πιθανότητες επιτυχίας, οι Νίξον και Κίσινγκερ παρέκαμψαν όχι μόνο το δικό τους υπουργείο Εξωτερικών, αλλά και τον σύμμαχό τους, την κυβέρνηση του Νότιου Βιετνάμ.
Χιλιάδες Γάλλοι διαδηλωτές κρατώντας σημαίες των Βιετκόνγκ έξω από το Διεθνές Συνεδριακό Κέντρο στο Παρίσι, όπου υπεγράφη η συμφωνία.
Το κρίσιμο στοιχείο για την επίτευξη συμφωνίας ήταν να δεχθεί η αμερικανική πλευρά την παραμονή των συμβατικών στρατιωτικών δυνάμεων του Βόρειου Βιετνάμ στις περιοχές του Νότιου Βιετνάμ υπό τον έλεγχό τους. Ουσιαστικά θα ήταν σαν η ανακωχή να είναι ένα σύντομο διάλειμμα, που θα επέτρεπε στις ΗΠΑ να αποσυρθούν χωρίς να παραδεχθούν ήττα, και ύστερα από κάποιο διάστημα το Βόρειο Βιετνάμ θα συνέχιζε τις προσπάθειές του να ανατρέψει το Νότιο Βιετνάμ. Προφανώς ο πρόεδρος Θιέου του Νότιου Βιετνάμ δεν μπορούσε να δεχθεί τέτοιους όρους, γι’ αυτό δεν συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις.
Στα τέλη Οκτωβρίου, ο Κίσινγκερ σε ενημέρωση δημοσιογράφων δήλωσε ότι «επίκειται η ειρήνη», προκαλώντας την οργισμένη άρνηση του προέδρου Θιέου του Νότιου Βιετνάμ να υπογράψει τη συμφωνία. Ως εκ τούτου, ο αμερικανικός λαός δεν είχε ξεκάθαρη εικόνα στις εκλογές στις 7 Νοεμβρίου.
Η επανεκλογή του Νίξον ήταν θριαμβευτική – κέρδισε 60% της λαϊκής ψήφου και 49 από τις 50 πολιτείες. Παρ’ όλα αυτά, ανησυχούσε για το ενδεχόμενο το Κογκρέσο, στις αρχές του 1973, να τον αναγκάσει να αποσύρει τις τελευταίες αμερικανικές δυνάμεις από το Βιετνάμ καταψηφίζοντας τα σχετικά κονδύλια.
Ενταση των αμερικανικών βομβαρδισμών
Εν τω μεταξύ, είχε υπαναχωρήσει και το Βόρειο Βιετνάμ από τη συμφωνία, καθώς οι σκληροπυρηνικοί στο Ανόι επείγονταν να εξαπολύσουν νέες επιθέσεις στον Νότο. Ως εκ τούτου, οι Νίξον και Κίσινγκερ έπρεπε να πιέσουν πολύ έντονα και τις δύο πλευρές.
Στον πρόεδρο Θιέου του Νότιου Βιετνάμ ο Νίξον έγραψε: «Σας προτρέπω να πάρετε όλα τα δυνατά μέτρα για να αποφύγετε την ανάπτυξη μιας ατμόσφαιρας που θα μπορούσε να οδηγήσει σε εξελίξεις παρόμοιες με αυτές που μας δυσαρέστησαν το 1963». Η υπενθύμιση του στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1963, με το οποίο είχε ανατραπεί και σκοτωθεί ο πρόεδρος Ντιέμ του Νότιου Βιετνάμ, αποτελούσε απροκάλυπτη απειλή. Παρ’ όλα αυτά, ο Θιέου συνέχισε να αντιστέκεται με το επιχείρημα ότι δεν μπορούσε να δεχθεί ειρήνη στην οποία ο επιτιθέμενος διατηρεί τον έλεγχο των εδαφών που κατέκτησε.
Αμερικανική μονάδα αποχωρεί από το Νότιο Βιετνάμ.
Οσον αφορά το Βόρειο Βιετνάμ, ο Νίξον αποφάσισε να εξαπολύσει στα μέσα του Δεκεμβρίου 1972 τον πιο εντατικό εναέριο βομβαρδισμό όλου του πολέμου. Επρεπε να πετύχει τον σκοπό του εντός των τελευταίων εβδομάδων του Δεκεμβρίου, που το Κογκρέσο ήταν σε άδεια και δεν θα μπορούσε να πάρει αντίμετρα.
Χωρίς στόχευση
Το Βόρειο Βιετνάμ αποφάσισε να μη χρησιμοποιήσει το σύστημα στόχευσης των σοβιετικών όπλων αεράμυνάς του. Παραβιάζοντας συχνά τον σοβιετικό εναέριο χώρο, η αμερικανική αεροπορία είχε μελετήσει το σύστημα στόχευσης των σοβιετικών όπλων αεράμυνας και είχε αναπτύξει αντίμετρα. Οταν το ραντάρ ενός σοβιετικού αντιαεροπορικού πυραύλου «κλείδωνε» επάνω στον αμερικανικό εναέριο στόχο, το αμερικανικό αεροπλάνο εξαπέλυε κατευθυνόμενο βλήμα ακριβείας που εξουδετέρωνε το σοβιετικό όπλο.
Οι πρώτοι Αμερικανοί αιχμάλωτοι επιστρέφουν από το Ανόι.
Ως εκ τούτου, οι δυνάμεις του Βόρειου Βιετνάμ έριξαν όλους τους αντιαεροπορικούς πυραύλους τους μέσα σε οκτώ ημέρες χωρίς στόχευση. Για τους Αμερικανούς στα αεροπλάνα ήταν σαν να πετούσαν μεταξύ ιπτάμενων κολονών ηλεκτρισμού. Μετά το πρώτο οκταήμερο ο αμερικανικός βομβαρδισμός συνέχισε ανενόχλητα για άλλες τέσσερις ημέρες με ένα διάλειμμα την ημέρα των Χριστουγέννων. Ο Αλεξάντερ Χέιγκ, συνεργάτης του Κίσινγκερ και μετέπειτα ο πρώτος υπουργός Εξωτερικών του προέδρου Ρέιγκαν, πρότεινε στο Νίξον να συνεχίσουν τον βομβαρδισμό μέχρι να αποσύρει το Βόρειο Βιετνάμ τις δυνάμεις του από τον Νότο. Ο Νίξον απάντησε ότι αυτό δεν γινόταν, καθώς θα τον απέπεμπε το Κογκρέσο από την προεδρία.
Αμεσες και συνεχείς οι παραβιάσεις
Τελικά το Ανόι δέχθηκε να επιστρέψει στη συμφωνία του Οκτωβρίου 1972. Στις αρχές Ιανουαρίου 1973 ο Νίξον άσκησε αφόρητες πιέσεις στον Θιέου, απειλώντας ακόμα και με μονομερή συμφωνία με το Βόρειο Βιετνάμ. Ο Θιέου υπέκυψε, φοβούμενος ότι αν έφευγαν οι ΗΠΑ μονομερώς, υπήρχε το ενδεχόμενο να διακοπεί και η αμερικανική στρατιωτική και οικονομική βοήθεια. Η συμφωνία ανακοινώθηκε λίγο πριν από την ορκωμοσία του Νίξον για τη δεύτερη τετραετία του στις 20 Ιανουαρίου 1973. Ο Λίντον Τζόνσον, που είχε εμπλέξει τις ΗΠΑ στρατιωτικά στο Βιετνάμ το 1965, πέθανε λίγες ημέρες πριν από την ανακοίνωση της συμφωνίας, έχοντας πάντως ενημερωθεί για την εξέλιξη από τον Κίσινγκερ.
Στις 23 Ιανουαρίου 1973, ο Νίξον χαρακτήρισε τη συμφωνία «έντιμη ειρήνη», χρησιμοποιώντας συνειδητά τον όρο του Μπέντζαμιν Ντισραέλι μετά το συνέδριο του Βερολίνου το 1878. Τον ίδιο όρο, όμως, είχε χρησιμοποιήσει και ο Νέβιλ Τσάμπερλεν μετά τη συμφωνία του Μονάχου το 1938. Κάπως προφητικά για τους δύο αντιγραφείς του, ο Ντισραέλι είχε γράψει στον υπουργό Εξωτερικών του, τον λόρδο Σόλσμπερι: «Αν ο λαός διαπιστώσει ότι δεν υπάρχει ειρήνη, θα τείνει να συμπεράνει ότι δεν υπάρχει ούτε τιμή».
Το έγγραφο της συμφωνίας.
Η συμφωνία ανακωχής του Ιανουαρίου 1973 άρχισε να παραβιάζεται σχεδόν αμέσως και από τις δύο πλευρές. Εχοντας αποσύρει τις τελευταίες αμερικανικές δυνάμεις από το Βιετνάμ, οι Νίξον και Κίσινγκερ αποφάσισαν να μη βγάλουν καμία ανακοίνωση για τις παραβιάσεις της ανακωχής. Παριστάνοντας ότι όλα ήταν καλά, ήλπιζαν –ορθά– να μην πάρει είδηση η αμερικανική κοινωνία για την κατάσταση. Οι Αμερικανοί ήταν τόσο ανακουφισμένοι για την απεμπλοκή τους από το Βιετνάμ, που δεν είχαν καμία όρεξη να συνεχίσουν να ασχολούνται μαζί του. Ως εκ τούτου, αιφνιδιάστηκαν με την κατάρρευση του Νότιου Βιετνάμ το 1975.
* Ο κ. Χαράλαμπος Παπασωτηρίου είναι καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ