Λίγες ημέρες μετά την επιστροφή του τριμελούς πληρώματος του «Απόλλων 11» στη Γη, ο Μάικλ Κόλινς ξεχώρισε μια επιστολή ανάμεσα στις εκατοντάδες που έλαβε. Την υπέγραφε ο Τσαρλς Λίντμπεργκ, ο αεροπόρος-ίνδαλμα στην Αμερική, χάρη στην πρώτη διατλαντική πτήση που είχε πραγματοποιήσει (και μάλιστα σόλο – μόνος του) το 1927. Ο Λίντμπεργκ είχε πετάξει άγρυπνος για τρία μερόνυχτα με το «Πνεύμα του Σεντ Λούις», από το Λονγκ Αϊλαντ στο Παρίσι, δίχως καμία επαφή με τον έξω κόσμο στο διάστημα αυτό.
«Φυσικά», έγραφε σε κάποιο σημείο ο Λίντμπεργκ πετώντας ως επιβάτης στο αεροπλάνο, με προορισμό τη Μανίλα, «αφού ξεκινήσατε την τροχιά σας γύρω από τη Σελήνη, η προσοχή της τηλεόρασης στράφηκε στην προσεδάφιση και στον περίπατο πάνω στη Σελήνη. Παρακολούθησα κάθε λεπτό του περιπάτου που οπωσδήποτε παρουσίαζε απερίγραπτο ενδιαφέρον. Αλλά μου φαίνεται ότι εσείς είχατε μιαν εμπειρία ακόμα μεγαλύτερης βαθύτητας – τις ώρες που περάσατε μόνος, σε τροχιά γύρω από το φεγγάρι, και με περισσότερο χρόνο για διάφορους συλλογισμούς.
»Πρέπει να ήταν φανταστική εμπειρία –μόνος, να κοιτάζετε ένα ξένο ουράνιο σώμα, σαν ένας θεός του Διαστήματος! Υπάρχει μια ιδιαιτερότητα στη μοναχικότητα που όσοι δεν την έχουν βιώσει, την αγνοούν– να είσαι μόνος και μετά να επιστρέφεις στους συνανθρώπους σου και πάλι. Ζήσατε μια μοναξιά που ποτέ νωρίτερα δεν γνώρισε άλλος άνθρωπος.
Πιστεύω πως θα σας δώσει την ευκαιρία να σκέφτεστε και να νιώθετε με μεγαλύτερη διαύγεια. Κάποια στιγμή στο μέλλον, θα ήθελα να ακούσω τα συμπεράσματά σας πάνω σε αυτό το ζήτημα.
»Οσο για μένα, ένιωσα πιο κοντά σε εσάς, κατά κάποιο τρόπο, παρά στους άλλους δύο συναδέλφους σας, τους οποίους είδα να περπατάνε πάνω στο φεγγάρι. Θα ξεκινήσουμε σε λίγο την κάθοδό μας προς τη Μανίλα οπότε πρέπει να κλείσω εδώ αυτή την επιστολή.
Τσαρλς Α. Λίντμπεργκ
»ΥΓ. Φυσικά, αντιλαμβάνομαι ότι την αίσθηση της μοναξιάς που σας διακατείχε, τη διέκοπτε κάθε τόσο το Κέντρο Ελέγχου στο Χιούστον· θα πρέπει όμως να υπήρξαν διαστήματα σιωπής στο ενδιάμεσο – ελπίζω αρκετά. Οταν πετούσα, χρόνια πριν, δεν είχα αυτό το πρόβλημα, να πρέπει να αντιμετωπίσω τις ραδιοεπικοινωνίες».
Δεν θα μπορούσε να είναι περισσότερο ακριβής ο συλλογισμός του γερο-Λίντμπεργκ. Από τη θρυλική αποστολή «Απόλλων 11», το μεγάλο μερίδιο της δόξας πήραν οι Αρμστρονγκ και Ολντριν που πάτησαν στη σταχτιά άμμο της Σελήνης. Ο Κόλινς όμως παρέμεινε σε χαμηλή τροχιά γύρω από τη Σελήνη, στον θαλαμίσκο «Κολούμπια». Το σχέδιο, σε όλες τις προσσεληνώσεις, και σε εκείνες που ακολούθησαν («Απόλλων 12», «13», «14», «15», «16» και «17») ήταν αυτό: το διαστημόπλοιο που μεταφέρει τους τρεις αστροναύτες, με το που μπαίνει σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη, χωρίζεται σε δύο μέρη: στη σεληνάκατο που θα μεταφέρει τους δύο εκ των τριών στην επιφάνεια του δορυφόρου της Γης και στον θαλαμίσκο που θα συνεχίσει να είναι σε τροχιά ωσότου ολοκληρωθεί η αποστολή στην επιφάνεια της Σελήνης και γίνει η επανένωση για την επιστροφή στη Γη. Στην περίπτωση του «Απόλλων 11», η σεληνάκατος ονομαζόταν «Αετός», ενώ ο θαλαμίσκος «Κολούμπια».
Η φωτογραφία που τράβηξε ο Μάικλ Κόλινς από τον θαλαμίσκο «Κολούμπια»: η σεληνάκατος «Αετός», η Σελήνη και, στο βάθος, η Γη.
Οταν έφτασε η στιγμή της αποκόλλησης, ο Κόλινς απέμεινε μόνος στο «Κολούμπια» για τουλάχιστον ένα εικοσιτετράωρο. Αυτό που ελάχιστοι γνωρίζουν είναι πως κάθε φορά που ο θαλαμίσκος περνούσε στη σκοτεινή πλευρά της Σελήνης (το φεγγάρι δεν περιστρέφεται γύρω από τον άξονά του όπως η Γη, συνεπώς η ίδια πάντοτε πλευρά είναι ορατή σε εμάς), ο Κόλινς έχανε κάθε επαφή με τη Γη και τους δύο συναδέλφους του πάνω στη Σελήνη. Για περίπου μισή ώρα, δηλαδή, ο Μάικλ Κόλινς ήταν το πιο μοναχικό ανθρώπινο πλάσμα σε όλο το σύμπαν!
Μέσα από τον θαλαμίσκο «Κολούμπια», ο Κόλινς τράβηξε πολλές φωτογραφίες. Σε μία από αυτές, απεικονίζεται η σεληνάκατος «Αετός» (με τους δύο άλλους αστροναύτες) να πλησιάζει για την επανένωση. Η αποστολή είχε σχεδόν ολοκληρωθεί και πλησίαζε η κρίσιμη ώρα για την επιστροφή στη Γη. Στη φωτογραφία βλέπουμε τη σεληνάκατο, μέρος της επιφάνειας της Σελήνης και τη Γη, ένα μικρό «μισοφέγγαρο», να πλέει στο Διάστημα. Είναι όντως από τις πιο γνωστές φωτογραφίες της κοσμοϊστορικής εκείνης διαστημικής αποστολής.
Κάτι όμως μας διαφεύγει εδώ. Ο Κόλινς, που τράβηξε εκείνη τη φωτογραφία, ήταν το μοναδικό ανθρώπινο πλάσμα, ζωντανό ή νεκρό, που δεν περιλαμβανόταν στο εν λόγω κάδρο. Πέρα δηλαδή από τους Αρμστρονγκ και Ολντριν (που βρίσκονταν εντός της σεληνακάτου), ολόκληρη η ανθρωπότητα βρισκόταν στη Γη, στο βάθος. Το υλικό όσων είχαν πεθάνει βρισκόταν στη Γη, όπως επίσης το υλικό όσων επρόκειτο να γεννηθούν (μέσω των μελλοντικών παππούδων και γονέων). Ο μόνος που απουσίαζε ήταν ο ίδιος ο Κόλινς!
Σε μία από τις σιωπηλές διελεύσεις στη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού ο Κόλινς κράτησε μερικές ενδιαφέρουσες σημειώσεις. Και εδώ θα πρέπει να πούμε ότι σε αντίθεση με τους Αρμστρονγκ και Ολντριν, που είχαν τρόπο σκέψης περισσότερο τεχνοκρατικό, στρατιωτικό, ο Κόλινς αποδείχθηκε πιο στοχαστικός και ανθρώπινος (τουλάχιστον σε εκείνες τις τρομακτικές στιγμές).
Το αποδεικνύει και το εκπληκτικό βιβλίο που έγραψε το 1974 (και το έγραψε ολομόναχος) με τίτλο «Μεταφέροντας τη φωτιά. Τα ταξίδια ενός αστροναύτη» (Carrying the Fire. An Astronaut's Journey). Το βιβλίο βασίστηκε και σε σημειώσεις που κράτησε τις ώρες της συμπαντικής του μοναξιάς μέσα στο «Κολούμπια».
Ο Μάικλ Κόλινς μόνος στον θαλαμίσκο «Κολούμπια», σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη, αυτοφωτογραφίζεται με χρονοδιακόπτη στην κάμερά του.
Αίσθηση ασφάλειας
Σε αυτό επιμένει πως ο ίδιος αισθανόταν –και μάλλον ήταν– πολύ πιο ασφαλής από τους δύο συναδέλφους του. Πράγματι, κανένας δεν ήξερε τι μπορεί να συναντούσαν πάνω στη Σελήνη οι Αρμστρονγκ και Ολντριν ή αν η σεληνάκατος θα μπορούσε να τους πάρει ξανά από εκεί και να τους φέρει στο κατάλληλο ύψος ώστε να επανενωθούν με τον θαλαμίσκο του Κόλινς, ο οποίος έζησε από τη δική του θέση τη δραματική έως την τελευταία στιγμή διαδικασία της προσσελήνωσης (εδώ μέτρησε η ολύμπια ψυχραιμία και η οξυδέρκεια του κυβερνήτη Αρμστρονγκ), ωστόσο, καθώς διακοπτόταν κάθε τόσο κάθε επικοινωνία, περίμενε με αγωνία να μάθει την εξέλιξη της επιχείρησης, συχνά μιλώντας απευθείας με το Χιούστον. Μάλιστα, θα χάσει τη μεγάλη, ιστορική στιγμή του πρώτου βήματος του Αρμστρονγκ, καθώς θα βρίσκεται στη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού. Γεμάτος αγαλλίαση όμως θα πληροφορηθεί ότι όλα πήγαν «πανέμορφα» και ότι τώρα «έχουν βγει και οι δύο έξω και κάνουν βόλτες».
Συνεπώς, ο προβληματισμός του ήταν επικεντρωμένος στην ασφάλεια των συντρόφων του, έχοντας προετοιμάσει το εσωτερικό του θαλαμίσκου για να τους υποδεχθεί την επομένη. «Τα πάντα είναι έτοιμα γι’ αυτούς», γράφει στις σημειώσεις που κράτησε τότε και πέρασε στο βιβλίο του. «Εδώ είναι ένα ευτυχισμένο μέρος και δεν θα μπορούσα να το κάνω πιο ευπρόσδεκτο γι’ αυτούς παρά μόνον αν είχα και ένα τζάκι. Ξέρω από ερωτήσεις που μου έκαναν στις συνεντεύξεις Τύπου πριν από την αποστολή ότι θα με περιγράψουν ως έναν άνθρωπο πολύ μόνο (“Από τον καιρό του Αδάμ κανένας άνθρωπος δεν βίωσε τέτοια μοναξιά”) και φαντάζομαι ότι οι τηλεπαρουσιαστές θα πρέπει να σχολιάζουν τη μοναξιά μου αυτή, κατεβάζοντας ένα σωρό αμπελοφιλοσοφίες, ελπίζω όμως πως όχι. Αντί να νιώθω μόνος και εγκαταλελειμμένος, αισθάνομαι πάρα πολύ μέρος αυτού που συμβαίνει πάνω στην επιφάνεια της Σελήνης. (…) Δεν εννοώ πως δεν αισθάνομαι καθόλου μοναξιά. Είναι εδώ, και γίνεται ακόμα μεγαλύτερη από το γεγονός ότι κάθε ραδιοεπικοινωνία με τη Γη κόβεται απότομα τη στιγμή που περνάω στην πίσω πλευρά του φεγγαριού. Τώρα είμαι μόνος, αληθινά μόνος και απολύτως απομονωμένος από κάθε γνωστή μορφή ζωής. Είμαι αυτό το πράγμα. Εάν κάποιος μετρούσε, το αποτέλεσμα θα ήταν τρία δισεκατομμύρια συν δύο ακόμα πάνω στην άλλη πλευρά της Σελήνης, συν άλλος ένας ο Θεός ξέρει ποιος σε αυτήν την πλευρά. Το νιώθω αυτό με μεγάλη ένταση –όχι ως φόβο ή μοναξιά– αλλά ως συνειδητοποίηση, προσδοκία, ικανοποίηση, εμπιστοσύνη, σχεδόν ευφορία. Μου αρέσει αυτό το αίσθημα. Εξω από το παράθυρό μου μπορώ να δω τα άστρα – και αυτό είναι όλο. Εκεί που ξέρω ότι βρίσκεται το φεγγάρι, βρίσκεται ένα μαύρο κενό· η παρουσία της Σελήνης επιβεβαιώνεται απλώς και μόνο από την απουσία των άστρων».
Ο Κόλινς συγκρίνει την κατάστασή του με κάποιον που πλέει με ένα ιστιοφόρο στη μέση του ωκεανού, αλλά έχει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα: «Οσον αφορά την απόσταση, εγώ είμαι πολύ πιο μόνος, αλλά όσον αφορά τον χρόνο, η σεληνιακή τροχιά βρίσκεται πολύ πιο κοντά στην επικοινωνία με τον πολιτισμό απ’ ό,τι αν βρίσκεσαι στη μέση του Ειρηνικού ωκεανού».
Ο πρόεδρος Νίξον υποδέχεται τους αστροναύτες (από αριστερά: Αρμστρονγκ, Κόλινς, Ολντριν) που βρίσκονται σε καραντίνα στο αεροπλανοφόρο «Χορνέτ». EPA/NASA
Δύο φεγγάρια
Σε κάποιο άλλο σημείο του βιβλίου του, ο Κόλινς σημειώνει πως έως σήμερα, αυτό που νιώθει είναι πως υπάρχουν δύο φεγγάρια: αυτό που κοιτάζουμε όλοι από τη Γη όταν έχει πανσέληνο· κι εκείνο που έζησε ο ίδιος μέσα από τον θαλαμίσκο.
Ο Κόλινς ουδέποτε αισθάνθηκε μειονεκτικά σε σχέση με τους Αρμστρονγκ και Ολντριν. Ηξερε από την αρχή την αποστολή του και ήξερε από την αρχή ότι μετά το «Απόλλων 11», δεν θα επισκεπτόταν ποτέ ξανά το Διάστημα. Το είχε κάνει με τις αποστολές του «Τζέμινι», τώρα με την πρώτη προσσελήνωση, ήξερε ότι είχε πιάσει «ταβάνι» και αισθανόταν απόλυτα ικανοποιημένος και πλήρης.
Η ζωή του μετά τη Σελήνη ήταν ήρεμη και γεμάτη. Οπως και ο Αρμστρονγκ (άνθρωπος αφόρητα εσωστρεφής), βρήκε τρόπους να είναι δημιουργικός και να συνδέεται με τους ανθρώπους του, έχοντας απόλυτη επίγνωση ότι μετά μια τέτοια εμπειρία, στα 39 τους μάλιστα, ένα βασανιστικό ερώτημα για όλους ήταν αυτό: Και τώρα, τι; Από τους τρεις, ο Μπαζ Ολντριν βασανίστηκε πολύ με την κατάθλιψη αλλά και με την εξάρτηση από το αλκοόλ καθ’ όλη τη δεκαετία του ’70.
Μετά την επιστροφή στη Γη, οι αστροναύτες παρέμειναν έγκλειστοι για 21 ημέρες σε καθεστώς καραντίνας. Μετά το πέρας αυτής, ο Κόλινς περιγράφει πώς ένιωσε όταν μετά σχεδόν ένα μήνα, μύρισε ξανά τον πλανήτη Γη. «Δεν θυμάμαι να έχω ευαισθησίες απέναντι στις μυρωδιές της Γης, αλλά μάλλον οι αισθήσεις μου άλλαξαν και τώρα πια βρίσκω τη Γη ένα τελείως διαφορετικό μέρος από αυτό που άφησα».