«Τρέμω για το μέλλον μιας χώρας της οποίας το μέλλον καθορίζεται στις “σκυλίσιες μέρες”». Η δήλωση, σύμφωνα με την Ντόρις Κερνς Γκούντγουιν (στο βιβλίο «No Ordinary Time»), ανήκει σε μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων, κατά τη διάρκεια του καύσωνα του ύστερου καλοκαιριού του 1940, όταν η κυβέρνηση Ρούζβελτ αναζητούσε τρόπο να βοηθήσει τη Βρετανία να αμυνθεί κατά της χιτλερικής Γερμανίας.
Ο μύθος θέλει τον Αύγουστο νεκρή περίοδο από ειδησεογραφικής άποψης. Οι Βρετανοί μιλούν για το silly season, μία περίοδο κατά την οποία, ελλείψει σοβαρών εξελίξεων, τα ΜΜΕ εστιάζουν σε επουσιώδη ή φαιδρά θέματα. Η πολιτική τάξη στην Ελλάδα, σεβόμενη τα «μπάνια του λαού» (κατά τη ρήση του Ανδρέα Παπανδρέου), φρόντιζε –μέχρι πρότινος τουλάχιστον– να κλείνει τις εκκρεμότητες της σεζόν πριν από την έλευση του τελευταίου μήνα του καλοκαιριού.
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, έχουν υπάρξει εξαιρέσεις στον ελληνικό κανόνα. Το 2015, το τρίτο μνημόνιο ψηφίστηκε παραμονές του Δεκαπενταύγουστου, και έξι μέρες αργότερα προκηρύχθηκαν πρόωρες εκλογές. Φέτος, μετά τις εκλογές της 7ης Ιουλίου –από το 1928 είχαν να διεξαχθούν τόσο βαθιά μέσα στο καλοκαίρι–, η νέα κυβέρνηση επιδόθηκε σε ουσιώδεις νομοθετικές πρωτοβουλίες.
Αλλά και ο διεθνής κανόνας συχνά παραβιάζεται. Οπως ο Ρούζβελτ τον Αύγουστο του 1940, πολλοί άλλοι ηγέτες έχουν κληθεί να διαχειριστούν κρίσιμες εξελίξεις στις κατά τα άλλα ράθυμες μέρες του τέλους του καλοκαιριού. Ακολουθούν τα πιο καυτά τέτοια γεγονότα του τελευταίου αιώνα και κάτι…
1914, ΕΥΡΩΠΗ
Η αρχή της σφαγής
Μετά την κήρυξη πολέμου από την Αυστροουγγαρία κατά της Σερβίας στις 28 Ιουλίου (ένα μήνα μετά τη δολοφονία στο Σεράγεβο του αρχιδούκα Φερδινάνδου), η Γερμανία την 1η Αυγούστου κηρύττει τον πόλεμο στη Ρωσία, η οποία είχε καλέσει σε γενική επιστράτευση σε υποστήριξη των Σέρβων. Δύο ημέρες αργότερα, κηρύττει πόλεμο στη Γαλλία. Στις 4 Αυγούστου, η Βρετανία κηρύττει πόλεμο στη Γερμανία.
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος κόστισε τη ζωή σε 15-19 εκατομμύρια ανθρώπους. Οδήγησε στη διάλυση της Αυστροουγγρικής, της Γερμανικής και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Μέσα στις φωτιές του σφυρηλατήθηκε η επανάσταση των μπολσεβίκων, που θα χώριζε, τρεις δεκαετίες αργότερα, τον πλανήτη σε δύο ιδεολογικά στρατόπεδα. Το τέλος της δεν σήμανε την έλευση μιας νέας, σταθερής τάξης πραγμάτων: η Συνθήκη των Βερσαλλιών άναψε το φιτίλι της επόμενης παγκόσμιας σύρραξης.
1945, ΙΑΠΩΝΙΑ
Πυρηνικός όλεθρος στην Απω Ανατολή
Ο Χάρι Τρούμαν ήταν πρόεδρος μόλις τρεις μήνες όταν ενημερώθηκε, τον Ιούλιο του 1945, ότι οι ΗΠΑ είχαν δοκιμάσει επιτυχώς μια ατομική βόμβα. Οι εχθροπραξίες στην Ευρώπη είχαν λήξει και οι Ιάπωνες είχαν ουσιαστικά ηττηθεί – αρνούνταν όμως πεισματικά να παραδώσουν τα όπλα.
Οι Αμερικανοί βομβάρδιζαν ήδη για μήνες ανελέητα ιαπωνικές πόλεις: μεταξύ του Απριλίου του 1944 έως τον Αύγουστο του ’45 υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν 333.000 Ιάπωνες σε αυτές τις επιδρομές. Οι νεκροί μόνο από την επίθεση στο Τόκιο τον Μάρτιο του 1945 έφτασαν τις 80.000. Η εναλλακτική της χερσαίας εισβολής δεν ήταν διόλου δελεαστική: η αντίσταση των Ιαπώνων αναμενόταν ότι θα προκαλούσε τεράστιο αριθμό θυμάτων (έως και ένα εκατομμύριο νεκρούς και τραυματίες μόνο για την αμερικανική πλευρά). Μία ακόμη επιλογή ήταν η επίδειξη της βόμβας σε ένα ακατοίκητο νησί. Η συμβουλευτική επιτροπή για τη χρήση του νέου όπλου που είχε διορίσει ο Τρούμαν, ωστόσο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν θα πετύχαινε τον σκοπό της: «Δεν μπορούμε να προτείνουμε κάποια τεχνική επίδειξη που είναι πιθανό να οδηγήσει στο τέλος του πολέμου. Δεν βλέπουμε καμία αποδεκτή εναλλακτική στην ευθεία στρατιωτική χρήση».
Ετσι, στις 6 Αυγούστου, οι ΗΠΑ έριξαν την πρώτη ατομική βόμβα τους στη Χιροσίμα – μια πόλη που, έως τότε, είχε εν πολλοίς γλιτώσει από τις αμερικανικές επιδρομές. Τρεις ημέρες αργότερα, έπεσε η δεύτερη βόμβα στο Ναγκασάκι. Οι δύο ατομικές επιθέσεις προκάλεσαν 210.000 θανάτους έως το τέλος του 1945 και 345.000 σε βάθος πέντε ετών. «Εκανα αυτό που θεωρούσα σωστό», θα έγραφε στα απομνημονεύματά του ο Τρούμαν.
Στις 15 Αυγούστου, η Ιαπωνία συνθηκολόγησε.
1961, ΒΕΡΟΛΙΝΟ
Μία πόλη διαιρεμένη
Οι πρώτοι τσιμεντόλιθοι του Τείχους τοποθετήθηκαν στις 17 Αυγούστου.
Τα ξημερώματα της 13ης Αυγούστου εργάτες ξεκίνησαν να απλώνουν συρματόπλεγμα στους δρόμους που οδηγούσαν από το Ανατολικό στο Δυτικό Βερολίνο. Τέσσερις μέρες αργότερα, θα τοποθετούνταν οι πρώτοι τσιμεντόλιθοι του Τείχους του Βερολίνου, του εξέχοντος συμβόλου του Ψυχρού Πολέμου.
Ηταν μία κίνηση που αναμενόταν καιρό. Πριν από την ανέγερσή του, οι πολίτες της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΔΓ) «ψήφιζαν» μαζικά με τα πόδια τους, μεταναστεύοντας από το Ανατολικό στο Δυτικό Βερολίνο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, 3,5 εκατομμύρια Ανατολικογερμανοί εγκατέλειψαν το κομμουνιστικό καθεστώς ώς τον Αύγουστο του 1961 (περίπου 20% του πληθυσμού). Η αιμορραγία ήταν ιδιαίτερα μεγάλη μεταξύ των επαγγελματικών τάξεων (νομικών, γιατρών, δασκάλων, τεχνικών).
Ο Βάλτερ Ούλμπριχτ, επικεφαλής της ΛΔΓ είχε δηλώσει σε διεθνή συνέντευξη Τύπου τον Ιούνιο του 1961 πως δεν υπήρχε θέμα ανέγερσης τείχους. Παρασκηνιακά, όμως, πίεζε τον Χρουστσόφ να εγκρίνει το μέτρο, ως αναγκαίο για την επιβίωση του καθεστώτος. Τελικά έλαβε το πράσινο φως, καθώς ο Σοβιετικός ηγέτης είχε αποσπάσει από τον άπειρο νέο πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζον Κένεντι, στην πρώτη τους συνάντηση στη Βιέννη, την παραδοχή ότι η Ουάσιγκτον δεν θα αντιτασσόταν ενεργά σε μία τέτοια κίνηση. Ο Ούλμπριχτ υπέγραψε την εντολή για την ανέγερση του Τείχους σε μία δεξίωση στον κήπο ενός κρατικού ξενώνα σε δασική έκταση βόρεια του Ανατολικού Βερολίνου στις 12 Αυγούστου.
Οι δυτικές δυνάμεις επέκριναν την κίνηση, αλλά δεν έλαβαν δραστικά αντίμετρα, εν μέρει ανακουφισμένες γιατί το Τείχος σηματοδοτούσε το τέλος του κινδύνου προσάρτησης ολόκληρου του Βερολίνου από τη ΛΔΓ και τους Σοβιετικούς. Η NSA είχε υποκλέψει σήμα στις 9 Αυγούστου που αποκάλυπτε τις προθέσεις του καθεστώτος, αλλά ο πρόεδρος Κένεντι δεν ενημερώθηκε ώς το μεσημέρι της 13ης, ενώ παραθέριζε στη σκάφος του στο οικογενειακό εξοχικό στο Hyannis Port της Μασαχουσέτης.
1964, Β. ΒΙΕΤΝΑΜ – ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ
Το κόλπο του Τονκίν
Μετά το ψήφισμα του Κόλπου του Τονκίν, αυξήθηκε θεαματικά η αμερικανική στρατιωτική παρουσία στο Βιετνάμ.
Το καλοκαίρι του 1964, λίγους μήνες πριν από τις προεδρικές εκλογές, ο Λίντον Τζόνσον ήταν διχασμένος σχετικά με το Βιετνάμ: έβλεπε το αδιέξοδο της βαθύτερης εμπλοκής αλλά φοβόταν τις εκλογικές συνέπειες της απεμπλοκής. Στις 2 Αυγούστου, ναυτικές δυνάμεις του κομμουνιστικού καθεστώτος έβαλαν κατά του αμερικανικού αντιτορπιλικού «USS Maddox» στον κόλπο Τονκίν, στις ακτές του Β. Βιετνάμ. Δύο ημέρες αργότερα, το ίδιο αντιτορπιλικό και ακόμα ένα ανέφεραν ότι δέχθηκαν νέα επίθεση. Η επίθεση αυτή έγινε η αφορμή για να εγκρίνει το Κογκρέσο το ψήφισμα του Τονκίν στις 7 του μηνός. Ηταν η αρχή της μαζικής κλιμάκωσης της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στο Βιετνάμ. Μελλοντικές αποκαλύψεις απέδειξαν ότι η επίθεση της 4ης Αυγούστου δεν έγινε ποτέ.
2008, ΓΕΩΡΓΙΑ
Σημείο καμπής
Ενα ρωσικό τεθωρακισμένο όχημα βγαίνει από σήραγγα, στη Νότια Οσετία.
Οι εντάσεις μεταξύ της Γεωργίας και της Ρωσίας οξύνονταν για μήνες, μετά τη δήλωση του ΝΑΤΟ, στη Σύνοδο Κορυφής του Βουκουρεστίου τον Απρίλιο του 2008, ότι η Γεωργία και η Ουκρανία θα μπορούσαν σε βάθος χρόνου να γίνουν μέλη της Συμμαχίας. Στις 7 Αυγούστου της χρονιάς εκείνης, παραμονή της έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου, ο πρόεδρος της Γεωργίας, Μιχαήλ Σακασβίλι, στέλνει στρατεύματα στη Νότια Οσετία, κατά των αυτονομιστών που υποστηρίζονται από τη Μόσχα. Η Ρωσία απαντά με υπερπτήσεις στον γεωργιανό εναέριο χώρο και βομβιστικές επιδρομές κατά θέσεων στη Ν. Οσετία. Στις 10 Αυγούστου, ρωσικά στρατεύματα διασχίζουν την αυτονομιστική περιοχή και εισβάλλουν στο έδαφος της Γεωργίας. Η εισβολή συνεχίζεται ώς τις 12 του μηνός, όταν η ρωσική πλευρά δηλώνει πρόθυμη να συζητήσει όρους ειρήνης. Στις 15 Αυγούστου, ο Σακασβίλι υπογράφει συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, για την οποία έχει διαμεσολαβήσει ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί· την επόμενη την υπογράφει και ο Ρώσος πρόεδρος, Ντμίτρι Μεντβέντεφ. Δέκα μέρες αργότερα, μετά τη μερική αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από γεωργιανά εδάφη, ο Μεντβέντεφ αναγνωρίζει την ανεξαρτησία της Ν. Οσετίας και της Αμπχαζίας (μιας ακόμα περιοχής που διεκδικεί την απόσχισή της από τη Γεωργία).
Ο σύντομος ρωσογεωργιανός πόλεμος σήμανε το τέλος της αθωότητας στις σχέσεις Δύσης-Ρωσίας στα χρόνια του Βλ. Πούτιν (ονομαστικά απλά πρωθυπουργού εκείνο το καλοκαίρι, αλλά πραγματικού ισχυρού άνδρα της χώρας). Για τη Μόσχα, οι αμερικανικές πιέσεις για την ένταξη της Γεωργίας και της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ήταν απόδειξη των προθέσεων του δυτικού στρατοπέδου να συνεχίσει την περικύκλωση που είχε ξεκινήσει με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Για τη Δύση, η πρώτη μετα-σοβιετική εισβολή της Ρωσίας στα εδάφη κυρίαρχου κράτους ήταν η αρχή μιας νέας περιόδου καχυποψίας και όξυνσης, που κορυφώθηκε με την προσάρτηση της Κριμαίας έξι χρόνια αργότερα.