Η «επίπεδη Γη» και η «πλεκτάνη κατά των λευκών»

Η «επίπεδη Γη» και η «πλεκτάνη κατά των λευκών»

3' 31" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ενα πρωινό του 2016, ο 28χρονος πατέρας Εντγκαρ Ουέλτς χάζευε αφηρημένος τις ειδήσεις της αμερικανικής προεκλογικής περιόδου στο κινητό του, όταν ξάφνου η καρδιά του σταμάτησε να χτυπά. Τα μάτια του καρφώθηκαν στη σοκαριστική είδηση που είδε να ξεπηδά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούσε: μια πιτσαρία στην βορειοδυτική Ουάσιγκτον φιλοξενούσε νεαρά παιδιά ως μέρος ενός ύπουλου δικτύου σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων με εγκέφαλο τη Χίλαρι Κλίντον. Δίχως δευτερόλεπτο περαιτέρω σκέψης, ο Εντγκαρ μπήκε στο αυτοκίνητό του και ξεκίνησε το ταξίδι για το εν λόγω εστιατόριο. Εξι ώρες μετά, ο 28χρονος πατέρας είχε φτάσει στην πιτσαρία, είχε βγάλει το αυτόματο όπλο του και είχε ανοίξει πυρ προς κάθε κατεύθυνση.

Το φαινόμενο των θεωριών συνωμοσίας δεν είναι κάτι καινούργιο. Ποιος μπορεί να ξεχάσει άλλωστε την κοινωνική μανία με την αμφισβήτηση της προσσελήνωσης που γεννήθηκε στον απόηχο του σκανδάλου του Ουότεργκεϊτ, μιας πραγματικής πολιτικής συνωμοσίας που αποκάλυψε η «Ουάσιγκτον Ποστ». Ωστόσο, δεν χωράει αμφιβολία πως οι θεωρίες συνωμοσίας του σήμερα είναι ισχυρότερες, πιο ανθεκτικές και πιο οδυνηρές: από δεκάδες βίαια περιστατικά όπως τις μαζικές δολοφονίες στο Κράισττσερτς της Νέας Ζηλανδίας και στην εβραϊκή συναγωγή του Πίτσμπουργκ, έως τα φετινά υψηλότερα ετήσια κρούσματα ιλαράς της τελευταίας 20ετίας.

«Είναι ολοένα και πιο ξεκάθαρο ότι πάρα πολλά άτομα πιστεύουν στις πλεκτάνες, και αυτό έχει ήδη ξεκάθαρα αρνητικά αποτελέσματα», αναφέρει ο Βίρεν Σουάμι, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Anglia Ruskin και ειδήμων στην εξάπλωση της συνωμοσιολογίας. Ο διευθυντής προγράμματος Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου του Tufts, Κέλι Γκρίνχιλ, συμφωνεί σε τέτοιο βαθμό, που αποφάσισε να διδάξει σεμινάριο για την εποχή της μετα-αλήθειας στην πολιτική. «Με την παραπληροφόρηση που πολλαπλασιάζεται και μεταλλάσσεται σαν ιός, και την υγεία της κοινωνίας των πολιτών και της δημοκρατικής διακυβέρνησης να διακυβεύεται, είναι επιτακτική ανάγκη να πολεμήσουμε τη συνωμοσιολογία», σημειώνει με ανησυχία.

Οι ψυχολόγοι και οι πολιτικοί αναλυτές έχουν από καιρό διαπιστώσει πως οι πληθυσμοί που αισθάνονται αποξενωμένοι από την κοινωνία είναι σαφώς πιο επιρρεπείς στις θεωρίες συνωμοσίας. Πλέον, φαίνεται πως ορισμένοι και από εκείνους που τη διοικούν εμφανίζουν μια αδυναμία στις παρανοϊκές φαντασιώσεις. Δεν νοείται, άλλωστε, ανάλυση για τη συνωμοσιολογία του σήμερα στις ΗΠΑ δίχως αναφορά στον Αμερικανό πρόεδρο και τις συχνά αλλοπρόσαλλες δηλώσεις του. Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει συμπληρώσει πάνω από 100 αναρτήσεις στον προσωπικό του λογαριασμό στο Twitter –ο οποίος διαθέτει 63 εκατομμύρια ακολούθους– ισχυριζόμενος πως η κλιματική αλλαγή είναι μια φάρσα που προωθούν τα κινεζικά λόμπι. Προτού αναλάβει τον προεδρικό θώκο της χώρας του, ο Τραμπ επέμενε στην πλεκτάνη πως ο προκάτοχός του δεν είχε γεννηθεί εντός των Ηνωμένων Πολιτειών.

Ωστόσο δεν μπορεί κανείς να διαχωρίσει τον πρόεδρο από την εποχή του: τόσο οι ειδικοί όσο και το FBI συμφωνούν πως η έκθεση του μέσου ατόμου στις συνωμοσίες έχει αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό επειδή αυτές διαδίδονται πλέον πολύ ευκολότερα χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Η προώθηση

Καθοριστικό ρόλο παίζει η αλγοριθμική αυτοματοποιημένη προώθηση του περιεχομένου στις περισσότερες πλατφόρμες, με κυρίαρχο το YouTube, το οποίο για χρόνια βοηθούσε τους θιασώτες της «επίπεδης Γης» και τους αντιεμβολιαστές να επηρεάζουν εκατομμύρια χρήστες με τα ψηφιακά κηρύγματά τους. Οσοι έχουν κάνει μια διαδικτυακή βόλτα από τις πιο σκοτεινές γωνίες του 4chan και του 8chan γνωρίζουν ακόμη μια πιο σοκαριστική πλευρά της ψηφιακής συνωμοσιολογίας: ο μακελάρης του Ελ Πάσο πόσταρε στο τελευταίο την πεποίθησή του πως πρέπει να δράσει εναντίον μιας πλεκτάνης για «γενοκτονία της λευκής φυλής» που οργανώνει το «λόμπι των Λατίνων και των μεταναστών». Επειτα από την αιματοχυσία, οι ανώνυμοι χρήστες μετρούσαν τα θύματα σαν κάποιου είδους σκορ, αντιπαραβάλλοντάς τα με προηγούμενους μαζικούς πυροβολισμούς – ένα μακάβριο έθιμο που ξεκίνησε στον απόηχο της σφαγής στο λύκειο του Κολουμπάιν.

Ενώ οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και προειδοποιούν πως η εξάπλωση της συνωμοσιολογίας πρέπει επειγόντως να σταματήσει, ο τρόπος με τον οποίο απαντά κανείς σε αυτήν δεν είναι διόλου ολοφάνερος. Το να επιτεθεί ή να κοροϊδέψει κάποιος μια θεωρία συνωμοσίας μάλλον επιφέρει αντίθετα αποτελέσματα, καθώς οι οπαδοί της –το πιθανότερο– θα νιώσουν ακόμη πιο αποκλεισμένοι από την κοινωνία. Αντ’ αυτού, οι εμπειρογνώμονες προτείνουν να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τη νοοτροπία και το περιβάλλον των συνωμοσιολόγων και, πέρα από το Ιντερνετ, ξεχωρίζουν την πολιτική πόλωση ως βασικό καύσιμο της διάδοσης των θεωριών αυτών. «Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν εμφανίζονται μόνες τους στο κενό», αναφέρει ο κ. Σουάμι χαρακτηριστικά. «Δίνουν μια αίσθηση ελέγχου σε ανθρώπους που νιώθουν μόνοι, μπερδεμένοι και θυμωμένοι».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή