Ενα από τα παράλογα του ιταλικού χρηματοοικονομικού κλάδου είναι το εξής: πολλές τράπεζες δεν ελέγχονται από θεσμικούς επενδυτές, που δέχονται πιέσεις για να επιτύχουν υψηλές αποδόσεις. Αντ’ αυτού, βρίσκονται υπό την ιδιοκτησία «φιλανθρωπικών οργανώσεων», δηλαδή συνεταιρισμών, τα διοικητικά συμβούλια των οποίων απαρτίζονται από μέλη της τοπικής κυβέρνησης. Μήπως είναι σύμπτωση που οι τράπεζες της Ιταλίας έχουν τη χειρότερη ποιότητα πίστωσης και τη χαμηλότερη απόδοση στη Δυτική Ευρώπη. Ακόμα και ορισμένοι συνεταιρισμοί εκτιμούν ότι πρέπει παρθούν ορισμένα μέτρα για τη βελτίωση της κατάστασης των τραπεζών.
Το θέμα της ενοποίησης των ιταλικών τραπεζών βρίσκεται και πάλι στην ατζέντα. Στις 19 Οκτωβρίου, οι συνεταιρισμοί Compagia di San Paolo, Fondazione Cassa di Risparmio di Padova e Rovigo και Fondazione Cassa di Risparmio in Bologna, ανακοίνωσαν ότι κατέληξαν σε μια μεταξύ τους συμφωνία, βάσει της οποίας ο έλεγχος της Cardine -που διαθέτει 800 υπακαταστήματα σε όλη τη χώρα- θα περάσει στη δικαιοδοσία της Sanpaolo ΙΜΙ. Είναι αξιοσημείωτο ότι η Cardine δεν είναι εισηγμένη στην αγορά και τα δύο προαναφερόμενα fondazioni κατέχουν πλειοψηφικά μερίδια στο μετοχικό κεφάλαιο της τράπεζας. Με την απορρόφηση της Cardine, η Sanpaolo ΙΜΙ -ο μεγαλύτερος μέτοχος της οποίας είναι η Compagia- θα ανέβει από την τρίτη στη δεύτερη θέση στην εγχώρια αγορά, βάσει της κεφαλοποίησής της.
Η είδηση αυτή ξέσπασε μόλις δύο ημέρες, αφού το διοικητικό συμβούλιο της UniCredito Italiano -η τράπεζα που θα πέσει από τη δεύτερη στην τρίτη θέση των μεγαλύτερων του εγχώριου τραπεζικού κλάδου- ενέκρινε σχέδια για την ευρύτερη αναδιάρθρωση των δραστηριοτήτων της. Ωστόσο, για την εφαρμογή των εν λόγω σχεδίων είναι απαραίτητη η συγκατάθεση των τριών fondasioni cassa di risparmio, τα οποία ελέγχουν το 37,6% του μετοχικού κεφαλαίου της τράπεζας. Φυσικά, για εκείνους που κατέχουν μειοψηφικά πακέτα στην Sanpaolo ΙΜΙ και την UniCredito Italiano οι προαναφερόμενες διαδικασίες αποκαλύπτουν ποιος, πραγματικά, διευθύνει τις εξελίξεις.
Οι ρίζες αυτών των τραπεζικών συνεταιρισμών βρίσκονται στις κρατικές τράπεζες που έλεγχαν τον κλάδο της χώρας μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90. Οι τράπεζες αυτές κατείχαν περί της 80 τράπεζες αποταμιεύσεων (cassa di risparmio) και έναν αξιόλογο αριθμό πιστωτικών οργανώσεων, συμπεριλαμβανομένων της Monte dei Paschi di Sirena – η οποία θεωρείται η παλαιότερη τράπεζα του κόσμου. Εν τούτοις, βάσει νομοθεσίας που σχεδιάστηκε το 1990, οι εν λόγω κρατικές τράπεζες έπρεπε να αναμορφώσουν τις δραστηριότητές τους σε οργανώσεις αλληλοσυμμετοχών. Η κατοχή των μετοχών των τραπεζών πέρασε σε νεοσύστατα «φιλανθρωπικά ιδρύματα», δηλαδή στους εν λόγω συνεταιρισμούς.
Εκτοτε, ο υπουργός που προώθησε τη νομοθεσία του 1990 έχει περιγράψει τους συνεταιρισμούς αυτούς ως «Φράνκεσταϊν». Εάν ή όχι έχουν δημιουργηθεί τέρατα είναι συζητήσιμο. Ενα πράγμα είναι βέβαιο. Η όρεξη των συνεταιρισμών για την τραπεζική δεν έχει εξαντληθεί.
Θα μπορούσε, ωστόσο, να αποδειχθεί εξ ίσου σωστό να μην κάνει απολύτως τίποτε. Το πρόβλημα είναι ότι οι προβλέψεις για την οικονομία καλύπτονται από μια ομίχλη πολύ πιο πυκνή από τη συνήθη. Η οικονομία φαινόταν ασθενής πριν από τις 11 Σεπτεμβρίου μολονότι είχαν υπάρξει ορισμένα σημάδια ανάκαμψης. Οι επιθέσεις στις ΗΠΑ επιδείνωσαν την κατάσταση, αλλά κανείς δεν αντιλαμβάνεται πόσο ακριβώς. Οι καταναλωτές μάλλον περιόρισαν τις δαπάνες τους. Οι επιχειρήσεις μάλλον σκέπτονται πολύ σοβαρά πριν προχωρήσουν στις επενδύσεις τους και οι εξαγωγές, που παραμένουν σε καλά επίπεδα, αναμένεται να πληγούν αισθητά από την περαιτέρω επιβράδυνση της αμερικανικής οικονομίας.