Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να συνέλθουν από τις τρομοκρατικές επιθέσεις και η οικονομία της Ιαπωνίας έχει βαλτώσει εδώ και μια δεκαετία, η Ευρώπη ήταν αυτή που υποτίθεται ότι θα κρατούσε σε μια ισορροπία την παγκόσμια οικονομία. Ομως, η Ευρώπη αντιμετωπίζει σημαντικές δυσκολίες από τη μια εξαιτίας της δύστροπης Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και από την άλλη εξαιτίας των δημοσιονομικών περιορισμών, που έχουν παρομοιαστεί με κορσέ, με ζουρλομανδύα ή και με μεσαιωνικό θάλαμο βασανιστηρίων.
Αντί να αναλαμβάνουν δράση, οι Ευρωπαίοι υπουργοί Οικονομικών και η Κεντρική Τράπεζα ανταλλάσσουν κατηγορίες. Οι μεν υπουργοί ισχυρίζονται ότι η τράπεζα δεν μειώνει τα επιτόκια τόσο γρήγορα όσο θα έπρεπε, ενώ η τράπεζα επιμένει ότι τα κράτη πρέπει να εφαρμόσουν δημοσιονομική πειθαρχία, να απορρυθμίσουν τις αγορές εργασίας και να περιορίσουν τα κράτη πρόνοιας.
Οι Γερμανοί
Κανονικά, τα πράγματα δεν έπρεπε να είναι έτσι. Σύμφωνα με τους αρχικούς σχεδιασμούς για την ΟΝΕ, οι αποφάσεις υποτίθεται ότι θα λαμβάνονταν με δημοκρατικές και διαφανείς διαδικασίες. Ομως, οι Γερμανοί, που έτρεμαν ακόμη τον υπερπληθωρισμό της δεκαετίας του ’20, ο οποίος συνέβαλε στην άνοδο του Τρίτου Ράιχ, άσκησαν έντονες πιέσεις προς την κατεύθυνση της δημοσιονομικής πειθαρχίας και της σταθερότητας των τιμών.
Ετσι, οι Ευρωπαίοι υπουργοί Οικονομικών δεν είναι σε θέση να αναζωογονήσουν τις οικονομίες τους με ενέσεις εκατομμυρίων, διότι τους εμποδίζει ένα από τα θεμέλια της νομισματικής σταθερότητας, το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Το Σύμφωνο υποχρεώνει τις ευρωπαϊκές χώρες να κρατούν το έλλειμμα του προϋπολογισμού τους κάτω από το 3% του ΑΕΠ.
«Αυτή η πολιτική είναι σχεδιασμένη για τις ηλιόλουστες μέρες» λέει ο Γκούσταβ Χορν, διευθυντής του Γερμανικού Οικονομικού Ινστιτούτου στο Βερολίνο. «Τώρα που η οικονομία είναι συνολικά αποδυναμωμένη, μετατρέπεται σε σοβαρό πρόβλημα» προσθέτει. Τα πράγματα είναι ακόμη πιο περίπλοκα επειδή στα χρόνια των παχιών αγελάδων δεν υπήρχε αρκετή δημοσιονομική πειθαρχία. Ετσι, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν αποθήκευσαν πλεονάσματα όπως έκαναν οι ΗΠΑ. «Ομως, ένα πλεόνασμα στον πρϋπολογισμό είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί να αντιδράσει η Ευρώπη στην επιβράδυνση», λέει ο Ντιντιέ Ρεϊντέρ, υπουργός Οικονομικών του Βελγίου και πρόεδρος του Συμβουλίου Υπουργών Οικονομικών του ευρώ.
Μικρές προσπάθειες
Κάποιες χώρες έχουν κάνει ορισμένες μικρές προσπάθειες να τονώσουν τις οικονομίες τους, ενώ περισσότερα μέτρα αναμένονται μέχρι να οριστικοποιηθούν οι προϋπολογισμοί, στα μέσα Δεκεμβρίου. Ομως, τα μέτρα συνήθως ξύνουν την επιφάνεια του Συμφώνου Σταθερότητας, χωρίς να παραβιάζουν τις θεμελιώδεις αρχές του.
Ισως αυτό να αλλάξει, καθώς αυτή τη στιγμή γίνονται προσπάθειες να βρεθούν πιο βολικές «ερμηνείες» των κριτηρίων που αφορούν τον περιορισμό των εξόδων. Οπως αναφέρουν Γερμανοί αξιωματούχοι, οι υπουργοί Οικονομικών της Ε.Ε. ευελπιστούν να συμφωνήσουν για τη «χαλάρωση» των κριτηρίων στην ετήσια συνάντησή τους στις αρχές Δεκεμβρίου. Σύμφωνα με τον Ρεϊντέρ, οι συζητήσεις είναι «τεχνικής φύσεως» και αφορούν «τη μέθοδο υπολογισμού των ελλειμμάτων.
Την ίδια στιγμή, η πολιτική υψηλών επιτοκίων της ΕΚΤ (στην Ευρώπη τα επιτόκια είναι στο 3,75% αντί του 2,5% στις ΗΠΑ) εκπλήσσει ακόμη και τους ίδιους της τους αρχιτέκτονες. «Η ΕΚΤ έπρεπε να έχει χαμηλώσει τα επιτόκια εδώ και μήνες» λέει ο Καρλ-Οτο Πουλ, πρώην πρόεδρος της Μπούντεσμπανκ. «Προφανώς δεν αντελήφθη ορθά τις οικονομικές συνθήκες».
Το ευρώ
Από την άλλη, ορισμένοι αναλυτές επαίνεσαν την πολιτική της ΕΚΤ ως δείγμα της ανεξαρτησίας της νεαρής τράπεζας, καθώς πλησιάζει η εξαιρετικά σημαντική έλευση του ευρώ τον Ιανουάριο. Επίσης, θεωρούν ότι η όλη συζήτηση περί δημοσιονομικής πειθαρχίας είναι ένας τρόπος για να συγκαλύψουν οι Ευρωπαίοι την απροθυμία μεταρρύθμισης της άκαμπτης ευρωπαϊκής αγοράς εργασίας.
Σε κάθε περίπτωση, έπειτα από τόσους μήνες αδράνειας, η όποια κίνηση της ΕΚΤ σήμερα θα έχει μικρότερο αντίκτυπο από τις κινήσεις της αμερικανικής FED -όχι μόνο διότι η ΕΚΤ έχει καθυστερήσει αλλά και διότι στην Ευρώπη ο ιδιωτικός τομέας (που θα επηρεαστεί άμεσα από τη μείωση των επιτοκίων) καταλαμβάνει μικρότερο τμήμα της οικονομίας απ’ ό,τι στις ΗΠΑ.
Ο «μεγάλος ασθενής» της Ευρώπης αυτή τη στιγμή είναι η Γερμανία, που έχει το μεγαλύτερο έλλειμμα του προϋπολογισμού και τους χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης. Η αυστηρή πολιτική της ΕΚΤ και το Σύμφωνο Σταθερότητας ήταν το τίμημα που ζήτησε ο Χέλμουτ Κολ από την Ευρώπη για να συγκατανεύσει στη συμμετοχή της Γερμανίας στην ΟΝΕ. Τώρα η Γερμανία πληρώνει το κόστος παρασέρνει, ίσως, και την υπόλοιπη Ευρώπη μαζί της.