Τα πρώτα εικοσιτετράωρα μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, οι ατυχείς δηλώσεις του Τζορτζ Μπους περί επικείμενης «Σταυροφορίας» και η αλαζονική τοποθέτηση του Σίλβιο Μπερλουσκόνι περί «υπεροχής του δυτικού πολιτισμού» προκάλεσαν βάσιμες ανησυχίες ότι μεγάλες δυτικές δυνάμεις κινδυνεύουν να διολισθήσουν στη λογική του κατά Χάντιγκτον «πολέμου των πολιτισμών». Παρά την εσπευσμένη ανασκευή αυτών των δηλώσεων και τις θεαματικές χειρονομίες καλής θέλησης τόσο της κυβέρνησης Μπους όσο και του Τόνι Μπλερ απέναντι στον αραβομουσουλμανικό κόσμο, η διάχυτη ανησυχία συνεχίζει να αιωρείται στην ατμόσφαιρα. Πριν από λίγες μέρες, η γαλλική «Μοντ», με πρωτοσέλιδο άρθρο της, προειδοποιούσε για τον «Κίνδυνο ενός νέου Ψυχρού Πολέμου» Ανατολής – Δύσης, με την «πράσινη» απειλή του Ισλάμ να παίρνει τη θέση της «ερυθράς». Την ίδια στιγμή, οι «Τάιμς της Νέας Υόρκης», με αφορμή τη σύλληψη περίπου 1.000 μουσουλμάνων των ΗΠΑ ως υπόπτων για τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και τις «πολυάριθμες ρατσιστικές επιθέσεις εναντίον Αραβοαμερικανών», εκτιμούσε ότι «ο πόλεμος θέτει σε κίνδυνο τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα» των Ηνωμένων Πολιτειών.
«Αμυντικός ιμπεριαλισμός»
Αν το πρόβλημα περιοριζόταν στις αυθόρμητες αντιδράσεις μιας μικρής μερίδας πολιτών, το κακό θα ήταν μικρό. Αλλά δεν πρόκειται γι’ αυτό. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που οι «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», η πιο έγκυρη φωνή του βρετανικού χρηματοπιστωτικού κατεστημένου, δημοσίευε σε περίοπτη θέση άρθρο κάτω από τον εύγλωττο τίτλο «η ανάγκη ενός αμυντικού ιμπεριαλισμού». Απροσδόκητα ειλικρινής, ο αρθρογράφος υποστήριζε ότι οι μεγάλες δυτικές Δημοκρατίες οφείλουν να επιστρέψουν σε πρακτικές της εποχής της αποικιοκρατίας, αυτή τη φορά όχι για να κατακτήσουν εδάφη και πρώτες ύλες, αλλά για να επιτηρούν τα κοινωνικά ναρκοπέδια του Τρίτου Κόσμου, που απειλούν την ασφάλεια και την ευημερία του βιομηχανικού Βορρά.
Ταυτόσημες ιδέες διατύπωσε την περασμένη Τετάρτη από τις στήλες του προοδευτικού «Γκάρντιαν» ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Νάιαλ Φέργκουσον. Τίτλος: «Καλωσορίσατε στον νέο ιμπεριαλισμό». Υπότιτλος: «Οι ΗΠΑ οφείλουν να πραγματοποιήσουν τη μετάβαση από την άτυπη στη θεσμοθετημένη Αυτοκρατορία». Εχοντας δώσει με σαφήνεια το στίγμα του, ο γνωστός ιστορικός διατυπώνει την παγκοσμίως πρωτότυπη άποψη ότι ο Μπιν Λάντεν και η οργάνωσή του, Αλ Κάιντα, «θα ήταν καλύτερα να κατανοηθούν όχι ως ισλαμικά ή φασιστικά φαινόμενα, αλλά ως ένα είδος ισλαμο-μπολσεβικισμού»(!). Ο Μπιν Λάντεν, παλιός σύνδεσμος της CIA με τους μουτζαχεντίν, «κρυπτομπολσεβίκος»; Ποτέ δεν ξέρει κανείς…
Νεοαποικιοκρατικό καθεστώς
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την καινοφανή διάγνωση έχει η προτεινόμενη θεραπεία. Ο κ. καθηγητής δεν μασάει τα λόγια του: «Η πολιτική παγκοσμιοποίηση είναι ένας ευφημισμός του ιμπεριαλισμού, της πρακτικής του να επιβάλεις στους άλλους τις δικές σου αξίες και τους δικούς σου θεσμούς. Οπως και να το ντύσεις, οποιαδήποτε ρητορική και να χρησιμοποιήσεις, δεν διαφέρει και πολύ από την πρακτική της Μεγάλης Βρετανίας στον 18ο και τον 19ο αιώνα. Ηδη, ο νέος ιμπεριαλισμός λειτουργεί στη Βοσνία, το Κόσσοβο και το Ανατολικό Τιμόρ… Το μέλλον του Αφγανιστάν, αν μιλάμε για έναν πόλεμο που θα στεφθεί με επιτυχία, πρέπει να μοιάζει πολύ με εκείνα τα κράτη που ήδη βρίσκονται κάτω από νεοαποικιοκρατικό καθεστώς… Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για τη σχετική αδυναμία των Ηνωμένων Πολιτειών. Η μετάβαση από το καθεστώς της ανεπίσημης αυτοκρατορίας σε εκείνο της θεσμοθετημένης είναι εντελώς πραγματοποιήσιμη… Οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν τα μέσα. Το ερώτημα είναι αν διαθέτουν και το σθένος προκειμένου να δράσουν ως παγκόσμιος ηγεμόνας και να κάνουν πιο ασφαλή τον κόσμο μας».
Οσο κι αν σοκάρουν με τον πραγματισμό τους, παρόμοιες απόψεις έχουν το πλεονέκτημα ότι αφαιρούν τον μυστικιστικό – «πολιτιστικό» πέπλο από τις θεωρίες περί αναπότρεπτου πολέμου Ανατολής – Δύσης, αφήνοντας να φανούν γυμνά τα πραγματικά οικονομικά και πολιτικά ελαττήριά τους. Τα κυριότερα επιχειρήματα αυτού του ρεύματος σκέψης εστιάζονται σε τρεις βασικούς κινδύνους: Τον κίνδυνο εξάπλωσης της αραβομουσουλμανικής τρομοκρατίας εναντίον της Δύσης. Το ενδεχόμενο να πέσουν τα πετρέλαια των κυριότερων πετρελαιοπαραγωγών χωρών στα χέρια των ισλαμιστών εξτρεμιστών. Και την απειλή ενός τρίτου ιστορικού κύματος μετωπικής σύγκρουσης Ισλάμ – Δύσης (μετά την αραβική εξάπλωση, από τον 7ο έως τον 15ο αιώνα, και την Οθωμανική Αυτοκρατορία) ύστερα από την επαπειλούμενη άλωση μεγάλων μουσουλμανικών χωρών, όπως το Πακιστάν, η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος, από ισλαμιστές εξτρεμιστές.
«Το πετρέλαιο δεν τρώγεται…»
Ωστόσο κανένα από τα τρία επιχειρήματα δεν αντέχει στη δοκιμασία της ιστορικής πείρας και της κοινής λογικής. Σε ό,τι αφορά τα πετρέλαια, παραμένει μνημειώδης η απάντηση του Χένρι Κίσινγκερ σε γερουσιαστή που τον ρωτούσε για τον κίνδυνο ενεργειακού εκβιασμού της Ουάσιγκτον από τους Αραβες, μετά τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, το 1973: «Πόσο θα κρατήσουν; Αργά ή γρήγορα θα αναγκασθούν να μας πουλήσουν τα πετρέλαιά τους σε λογικές τιμές. Δυστυχώς γι’ αυτούς, το πετρέλαιο δεν τρώγεται». Ακόμη και στον πόλεμο Ιράκ – Ιράν, η τιμή του μαύρου χρυσού ουδόλως επηρεάστηκε. Αλλωστε και σήμερα μια σειρά σημαντικότατων πετρελαιοπαραγωγών χωρών, όπως το Ιράκ, το Ιράν και η Βενεζουέλα, έχουν αντιαμερικανικές κυβερνήσεις, χωρίς αυτό να επηρεάζει τις διεθνείς τιμές του πετρελαίου.
Σε ό,τι αφορά την τρομοκρατία, θα ήταν κανείς παράφρων αν υποστήριζε, ειδικά μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ότι δεν αποτελεί πραγματικό πρόβλημα. Αλλά πρόκειται για ένα πρόβλημα ευρύτερων διαστάσεων, που κάθε άλλο παρά εξαντλείται στον ισλαμικό κόσμο. Την εβδομάδα που πέρασε, ο παγκοσμίου φήμης (από την υπόθεση Γουότεργκεϊτ) δημοσιογράφος της «Ουάσιγκτον Ποστ», Μπομπ Γούντγουορντ, αποκάλυψε ότι, κατά πάσα πιθανότητα, τα κρούσματα άνθρακα στις ΗΠΑ οφείλονται σε επιθέσεις όχι του Λάντεν ή του Χουσεΐν, αλλά της ναζιστικής, αντισημιτικής αμερικανικής Δεξιάς. Οπως γράφει, εξάλλου, ο καθηγητής διεθνών σχέσεων του London School of Economics, Φρεντ Χάλιντεϊ (Nation and Religion in the Middle East): «Η τρομοκρατία δεν είναι ΤΟ μείζον ζήτημα για τη διεθνή ειρήνη. Είναι ΕΝΑ πρόβλημα που χρειάζεται σοβαρή πολιτική και τεχνική αντιμετώπιση… Η μυθοποίηση της τρομοκρατίας είναι όμοια με άλλες μορφές σκόπιμου ερεθισμού της κοινής γνώμης. Ανάλογος ήταν ο εμπρησμός του Ράιχσταγκ, στη ναζιστική Γερμανία, που ήρθε να πυροδοτήσει το κλίμα του αντισημιτισμού». Οσο για τον υποτιθέμενο κίνδυνο «παγκόσμιου, ιερού πολέμου των ισλαμιστών φονταμελιστών» εναντίον της Δύσης, πρόκειται για σενάρια που δεν θα άντεχαν ούτε σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Ακόμα και στο απόγειο της ισλαμικής επανάστασης στο Ιράν, ουδέποτε τέθηκε θέμα στρατιωτικής σύγκρουσης με τη Δύση. Στην πραγματικότητα, οι αντιθέσεις μεταξύ των ίδιων των μουσουλμανικών κρατών ήταν και είναι πολύ ισχυρότερες από τις αντιθέσεις μεταξύ Ισλάμ- Δύσης: Οι αιματηρές συγκρούσεις Ιορδανίας – Παλαιστινίων (68-70), Ιράκ – Ιράν (80-88) και Ιράκ – Κουβέιτ (91) είναι ορισμένα μόνο από τα άφθονα παραδείγματα που απομυθοποιούν την υποτιθέμενη αραβική ή ισλαμική ενότητα.
Ο «ισλαμικός φονταμενταλισμός», είτε στην σιιτική και σαφώς πιο ανεκτική εκδοχή του Ιράν είτε στην πουριτανική – αντιδραστική μορφή του Ουαχαβιτισμού στην περίπτωση της Σαουδικής Αραβίας, δεν αποτελεί παρά μια «σημαία ευκαιρίας» για τη νομιμοποίηση των εν λόγω καθεστώτων στα μάτια των υπηκόων τους και για την προώθηση των εξωτερικών τους βλέψεων. Κατά κάποιο τρόπο, όπως ο «εκχριστιανισμός» του Μεγάλου Κωνσταντίνου εξυπηρετούσε όχι τόσο τις αμφίβολες μεταφυσικές ανησυχίες του όσο τα αδιαμφισβήτητα γεωπολιτικά συμφέροντα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Διαρκής περιθωριοποίηση
Κακά τα ψέματα. Οι δυτικές μητροπόλεις δεν φοβούνται τόσο τον «ισλαμισμό από τα πάνω», ακόμη κι αν παίρνει την επαχθέστατη μορφή των Ταλιμπάν, όσο τον «ισλαμισμό από τα κάτω», των κοινωνικά εξαθλιωμένων μαζών του Τρίτου Κόσμου που καταδικάζονται από την ψευδώνυμη «παγκοσμιοποίηση» σε κατάσταση διαρκούς περιθωριοποίησης. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Σαουδικής Αραβίας, όπου η μέχρι πρότινος ανύπαρκτη ανεργία έχει φτάσει σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές το 18%, ενώ το κατά κεφαλήν εθνικό εισόδημα έχει πέσει κατά 40% μέσα σε μια δεκαετία. Αν συνυπολογισθεί η δημογραφική εικόνα αυτών των χωρών -στη Σαουδική Αραβία το 50% του πληθυσμού είναι κάτω των 18 χρόνων- είναι φανερό ότι μιλάμε για ενεργά κοινωνικά ηφαίστεια απίστευτης εκρηκτικής δύναμης.
Καθώς τόσο το Νασερικό πρότυπο του αραβικού εθνικισμού – «σοσιαλισμού», όσο και το συντηρητικό πρότυπο της προσαρμογής στη δυτική «Νέα Τάξη Πραγμάτων» έχουν από καιρό απομυθοποιηθεί, το πρότυπο της ισλαμικής επανάστασης αποτελεί την τελευταία (όσο και αδιέξοδη) ιστορική ελπίδα ενός τεράστιου μέρους του Τρίτου Κόσμου. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, αρκετοί αναλυτές, όπως ο Φιλίπ Ενγκερλάρ, προειδοποιούσαν ότι ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν θα γίνει ανάμεσα σε κράτη ή συνασπισμούς κρατών, αλλά ανάμεσα στις μικρές νησίδες πλούτου και στους αχανείς ωκεανούς της φτώχειας. Οσα ακούμε και βλέπουμε τις τελευταίες εβδομάδες δείχνουν ότι μάλλον είχαν δίκιο…
Η επιστημονική επανάσταση του Ισλάμ
Οι Αραβες έθεσαν τις βάσεις σε πολλά πεδία της επιστήμης και τροφοδότησαν την Αναγέννηση στη Δύση
Ο Ναζίρ αλ -Ντιν αλ-Τουσί ήταν ακόμη νεαρός, όταν οι Ασασίνοι του έκαναν μία προσφορά που δεν μπορούσε να απορρίψει. Η πόλη του είχε ερημωθεί από τους Μογγόλους, κι έτσι στις αρχές του 13ου αι. ο αλ- Τουσί, πολλά υποσχόμενος αστρονόμος και φιλόσοφος, πήγε να κατοικήσει στη μυθική πόλη-φρούριο Αλαμούτ, στη βόρεια Περσία.
Μολονότι αργότερα ο αλ-Τουσί είπε ότι τον κρατούσαν εκεί παρά τη θέλησή του, η βιβλιοθήκη ανανεώθηκε για χάρη του και του έδωσε την ευκαιρία να μελετήσει, να εκδώσει έργα του περί αστρονομίας, ηθικής, μαθηματικών και φιλοσοφίας που τον κατέταξαν στους μεγάλους διανοούμενους της εποχής του. Κι όταν οι στρατιές του Χαλαγκού, εγγονού του Τσένγκις Χαν, συγκεντρώθηκαν έξω από τα τείχη της πόλης, ο αλ-Τουσί δεν δυσκολεύθηκε να αποφασίσει ποιον θ’ ακολουθούσε: πήγε με τον Χαλαγκού στη Βαγδάτη, εξασφαλίζοντας ένα εργαστήριο αποκλειστικά για τις μελέτες του.
Η ιδεολογική ευελιξία του αλ-Τουσί στην εξασφάλιση των μέσων για την εξυπηρέτηση της επιστήμης ανταμείφθηκε. Ο δρόμος προς τη σύγχρονη αστρονομία, όπως λένε οι λόγιοι, περνά μέσα από το έργο που παρήγαγαν ο αλ-Τουσί και οι σύγχρονοί του κατά τους 13ο και 14ο αι., ένας δρόμος που πάει από την Αθήνα στην Αλεξάνδρεια, στη Βαγδάτη, στη Δαμασκό, στην Κόρδοβα, μέσα από ανάκτορα χαλίφηδων και υπόγεια εργαστήρια αλχημιστών και τον ταξίδευε κανείς όχι μόνον μέσω της αστρονομίας αλλά και όλων των επιστημών.
Η αραβική γλώσσα
συνώνυμο της επιστήμης
Οδηγούμενοι από το Κοράνι να ψάχνουν τη γνώση και να διαβάζουν τη φύση αναζητώντας σημάδια του Δημιουργού και εμπνεόμενοι από τον θησαυρό της αρχαίας ελληνικής παιδείας, οι μουσουλμάνοι δημιούργησαν μια κοινωνία που κατέστη το κέντρο του κόσμου κατά τον μεσαίωνα. Η αραβική γλώσσα έγινε συνώνυμο της μάθησης και της επιστήμης για πεντακόσια χρόνια, μία χρυσή εποχή που περιλαμβάνει στα διαπιστευτήριά της τους προγόνους των σημερινών πανεπιστημίων, την άλγεβρα, τα ονόματα των άστρων κι ακόμη την ιδέα της επιστήμης ως εμπειρικής έρευνας.
«Τίποτα στην Ευρώπη δεν θα μπορούσε να συγκριθεί με ό,τι συνέβαινε στον ισλαμικό κόσμο ώς το 1600», λέει ο Τζαμίλ Ρατζέπ, καθηγητής της ιστορίας της επιστήμης στο πανεπιστήμιο της Οκλαχόμα. Και ήταν η εισροή αυτή της πολύπλευρης γνώσης στη δυτική Ευρώπη που τροφοδότησε την Αναγέννηση και την επιστημονική επανάσταση, λένε οι ιστορικοί. Και ο καθηγητής Αμπντελχαμίντ Σάμπρα, που δίδασκε στο Χάρβαρντ, συμπληρώνει: «Οι πολιτισμοί δεν συγκρούονται. Μπορούν να μάθουν ο ένας από τον άλλον και το Ισλάμ είναι ένα καλό παράδειγμα γι’ αυτό». Η διανοητική συνάντηση Ελλάδας και Αραβίας υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα συμβάντα της ιστορίας, και σύμφωνα με τον ίδιο: «Το μέγεθος και οι συνέπειές της είναι τεράστια, όχι μόνον για το Ισλάμ αλλά και για την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο».
Αλλά οι ιστορικοί ακόμη γνωρίζουν πολύ λίγα γι’ αυτή τη χρυσή εποχή. Ελάχιστα από τα μεγάλα επιστημονικά έργα της εποχής έχουν μεταφρασθεί στα αραβικά και χιλιάδες χειρόγραφα δεν έχουν ακόμη αναγνωσθεί από τους σύγχρονους λογίους. Η ιστορία της ισλαμικής επιστήμης είναι ένα πεδίο μελέτης που δεν έχει ακόμη αρχίσει, λέει ο καθηγητής Σάμπρα. Οπως επισημαίνουν με θλίψη οι σύγχρονοι μελετητές, η πλούσια διανοητική ιστορία του Ισλάμ διαψεύδει την εικόνα που δίνουν γι’ αυτήν τα πρόσφατα γεγονότα. Παραδοσιακά, ο ισλαμικός κόσμος προήγαγε την επιστήμη και τη μάθηση, αφού για τους μουσουλμάνους, όσα περισσότερα γνωρίζει κανείς, τόσο περισσότερες αποδείξεις περί του Θεού έχει.
Οπως λέει ο Αμπντούλ Σαλάμ, ο πρώτος Αραβας, που τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ για τη φυσική, οι μουσουλμάνοι νιώθουν νοσταλγία για το παρελθόν, όταν μπορούσαν να ισχυρισθούν ότι ήταν αυτοί που κυρίως καλλιεργούσαν την επιστήμη. Η σχέση μεταξύ επιστήμης και θρησκείας έχει προκαλέσει ευρύτατες συζητήσεις στον ισλαμικό κόσμο. Ορισμένοι επιστήμονες και ιστορικοί αναζητούν μία «ισλαμική επιστήμη» με πνευματικές αρχές, που η δυτική επιστήμη αγνοεί, αλλά άλλοι ισχυρίζονται ότι ο θρησκευτικός συντηρητισμός στην Ανατολή έχει αναισθητοποιήσει το σκεπτικιστικό πνεύμα που απαιτεί η σωστή επιστήμη.
Η χρυσή εποχή
Οταν οι στρατιές του Μωάμεθ εξαπολύθηκαν από την αραβική χερσόννησο, τον 7ο και 8ο αι., προσαρτώντας εδάφη από την Ισπανία ώς την Περσία, οικειοποιήθηκαν επίσης τους Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Δημόκριτο, Πυθαγόρα, Αρχιμήδη, Ιπποκράτη και άλλους Ελληνες διανοητές. Η ελληνιστική παιδεία είχε απλωθεί προς τα ανατολικά από το στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου κι από θρησκευτικές μειονότητες, μεταξύ των οποίων διάφορες χριστιανικές ομάδες, σύμφωνα με τον καθηγητή Ντέιβιντ Λίντμπεργκ. Ζητώντας βοήθεια από την τοπική διανόηση, οι αναλφάβητοι σε μεγάλο ποσοστό μουσουλμάνοι απορρόφησαν ταυτόχρονα την ελληνική παιδεία, που ακόμη δεν είχε αφομοιωθεί ούτε καν μεταφρασθεί στη Δύση. Κατά τον Λίντμπεργκ, «η δύση είχε μέρος της ελληνικής γνώσης, η ανατολή την είχε ολόκληρη».
Από τα πρώτα έργα που μεταφράσθηκαν στα αραβικά ήταν αυτό του Αλεξανδρινού αστρονόμου Πτολεμαίου, το οποίο αποτέλεσε τη βάση της κοσμολογίας τα επόμενα πεντακόσια χρόνια.
Οι τρεις σοφοί
Εβραίοι, χριστιανοί και Αραβες συμμετείχαν σ’ αυτή την άνθηση της επιστήμης, των τεχνών, της ιατρικής και της φιλοσοφίας, που διήρκεσε τουλάχιστον πέντε αιώνες κι απλώθηκε από την Ισπανία ώς την Περσία. Το αποκορύφωμά της ήταν ο 10ος κι 11ος αιώνας, με τρεις μεγάλους ανθρώπους του πνεύματος να κυριαρχούν στην Ανατολή: Αμπού Αλί αλ-Χασάν ιμπν αλ-Χαϊτάμ, γνωστός και ως Αλχαζέν, Αμπού Ραϊχάμ Μπουχαμάντ αλ-Μπιρούνι και Αμπού Αλί αλ-Χουσεΐν ιμπν Σινά, γνωστός ως Αβικένας.
Ο πρώτος πειραματίσθηκε με το φως και την όραση θέτοντας τις βάσεις της σύγχρονης οπτικής και υποστήριξε ότι η επιστήμη πρέπει να βασίζεται στο πείραμα αλλά και στα φιλοσοφικά επιχειρήματα.
Ο μαθηματικός, αστρονόμος και γεωγράφος αλ Μπιρούνι έγραψε περί τα 146 έργα με σύνολο 13.000 σελίδων, στα οποία περιλαμβάνεται μία ευρύτατη κοινωνιολογική και γεωγραφική μελέτη της Ινδίας.
Ο Αβικένας ήταν φυσικός και φιλόσοφος και συμπλήρωσε μία ιατρική εγκυκλοπαίδεια με ένα εκατομμύριο λέξεις, τους Κανόνες της Ιατρικής, που χρησιμοποιήθηκε ως «μπούσουλας» σε πολλά μέρη της δύσης ώς τον 17ο αιώνα.
Σύμφωνα με τους μελετητές, η επιστήμη προωθήθηκε τόσο πολύ στο μεσαιωνικό Ισλάμ για διάφορους λόγους. Ενας απ’ αυτούς είναι μυστικιστικός: ένας άλλος τρόπος να γνωρίσει κανείς την ενότητα της δημιουργίας, που ήταν το κεντρικό μήνυμα του Ισλάμ. «Οποιοσδήποτε μελετά ανατομία, θα ενισχύσει την πίστη του στην παντοδυναμία και το ενιαίο του Παντοδύναμου Θεού», λέει ένα ρητό που αποδίδεται στον γνωστό ανατόμο και φιλόσοφο του 13ου αι. Αβερρόη.
Ενας άλλος λόγος είναι ότι το Ισλάμ είναι μία από τις ελάχιστες θρησκείες στην ανθρώπινη ιστορία, στην οποία οι επιστημονικές διαδικασίες είναι απαραίτητες για τα θρησκευτικά τελετουργικά.
Οι Αραβες είχαν ανέκαθεν γνώσεις για τα άστρα και τα χρησιμοποιούσαν ως πυξίδες για τα ταξίδια τους στην έρημο, αλλά το Ισλάμ έδωσε προτεραιότητα στην αστρονομία. Η απαίτηση όπως οι πιστοί στρέφονται προς τη Μέκκα όταν προσεύχονται, για παράδειγμα, απαιτούσε γνώση του μεγέθους και του σχήματος της Γης.
Οι μεγαλύτεροι αστρονόμοι του Ισλάμ συνέταξαν χάρτες ή διαγράμματα, ώστε να εντοπίζονται εύκολα οι «ιερές κατευθύνσεις» από κάθε σημείο του ισλαμικού κόσμου. Αστρονόμοι στο παρατηρητήριο της Σαμαρκάνδης μετρούσαν τις θέσεις των άστρων με προσέγγιση ελάχιστου τμήματος της μοίρας.
Αλλά η αστρονομία στο Ισλάμ έφθασε στο αποκορύφωμά της κατά τον 13ο και 14ο αι., όταν ο αλ-Τουσί και οι διάδοχοί του επεξέτειναν τα όρια της άποψης για τον κόσμο του Πτολεμαίου, που είχαν διατηρηθεί επί χίλια έτη.
Ο Κοπέρνικος, που ανέτρεψε το πτολεμαϊκό σύμπαν το 1530 υποστηρίζοντας ότι οι πλανήτες κινούνται γύρω από τον ήλιο, εξέφρασε ιδέες παρόμοιες με αυτές μουσουλμάνων αστρονόμων στα πρώιμα γραπτά του.
Αυτό έκανε ορισμένους ιστορικούς να υποθέσουν ότι υπήρχε μία ώς τότε άγνωστη σχέση μεταξύ Κοπέρνικου και μουσουλμάνων αστρονόμων, μολονότι τα έργα τους δεν μεταφράσθηκαν ποτέ στα λατινικά κι έτσι ήταν παντελώς άγνωστα στη δύση.
Από τον 10ο ώς τον 13ο αι. οι Ευρωπαίοι μετέφραζαν ασταμάτητα τα έργα των Αράβων επιστημόνων στα εβραϊκά και λατινικά, δίνοντας νέα ζωή στη γνώση, που τελικά μετασχημάτισε το δυτικό πολιτισμό. Η επιστήμη της Ανατολής άρχισε, όμως, να παρακμάζει εξαιτίας κυρίως των επιπτώσεων των σταυροφοριών και των επιθέσεων των Μογγόλων. Στη συνέχεια οι οθωμανοί που κατέλαβαν τον αραβικό κόσμο, ήταν κυρίως κατακτητές και δεν ενδιαφέρονταν για την επιστήμη.
Το ερώτημα «γιατί κατέρρευσε η ισλαμική επιστήμη;» είναι ένα πολύ δυτικό ερώτημα. Η επιστήμη στην ανατολή άνθισε επί χίλια χρόνια -κανένας πολιτισμός στη γη δεν διατηρήθηκε επί τόσο μακρύ διάστημα και με τέτοιον τρόπο.