Αν και το «Κουρσκ» -ή ό,τι απέμεινε από αυτό- βγήκε στην επιφάνεια, τα μυστικά που οδήγησαν στο ναυάγιο το καμάρι του ρωσικού στόλου μένουν ακόμα στο σκοτάδι. Ποιες ήταν οι αιτίες των εκρήξεων που βύθισαν στον πάτο της θάλασσας του Μπάρενς το πυρηνοκίνητο υποβρύχιο, οδηγώντας σε τραγικό θάνατο το πλήρωμα των 118 ανδρών, τον Αύγουστο του 2000; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα απαιτεί πάνω απ’ όλα πολιτική βούληση. Κάτι που μέχρι τώρα δεν έχουν δείξει οι ρωσικές αρχές. Καθώς η δραματική απώλεια του «Κουρσκ» τραυμάτισε βαριά το κύρος των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων και του νεοεκλεγέντα τότε προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, η Μόσχα έκανε ό,τι μπορούσε για να απεμπολήσει οποιαδήποτε ευθύνη. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες η αλήθεια μοιάζει με το τελευταίο κομμάτι μιας μπάμπουσκας, που για να βγει στην επιφάνεια πρέπει να ξεπεραστούν πολλά μεγάλα εμπόδια.
Παρ’ όλα αυτά η ανέλκυση του κουφαριού του «Κουρσκ», που έγινε στις 8 Οκτωβρίου ύστερα από μια περίπλοκη όσο και επιτυχημένη επιχείρηση, δίνει τη δυνατότητα στους ειδικούς ερευνητές να εξετάσουν συγκεκριμένα στοιχεία, μελετώντας τόσο τα απομεινάρια του σκάφους όσο και των ανθρώπων. Δεν φαίνεται βέβαια να ήταν αυτός ο βασικός λόγος που υλοποιήθηκε η πανάκριβη επιχείρηση των 65 εκατομμυρίων δολαρίων. Αφενός η κυβέρνηση Πούτιν ήθελε να αναπληρώσει μέρος της τρωθείσας αξιοπιστίας της (ο ίδιος ο πρόεδρος εκτέθηκε προσωπικά όταν δεν διέκοψε τις διακοπές του για να βρεθεί δίπλα στις προσπάθειες διάσωσης), αφετέρου φοβόταν νέα -οικολογική αυτήν τη φορά- καταστροφή, από διαρροή ραδιενέργειας. Ετσι κι αλλιώς, η πλώρη του «Κουρσκ», όπου αποτυπώνονται τα σημάδια των αιτιών της έκρηξης, αποκόπηκε από το υπόλοιπο σκάφος και δεν ανεσύρθη για λόγους ασφαλείας είναι η επίσημη αιτιολογία.
Τα θλιβερά ευρήματα
Ποια είναι μέχρι τώρα τα θλιβερά ευρήματα; Κατ’ αρχήν βρέθηκαν πολύ περισσότερα πτώματα απ’ όσα αρχικά υπολογιζόταν. Μέχρι την Πέμπτη είχαν καταγραφεί 65, αν και πολύ λιγότερα αναγνωρίστηκαν. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τα σημεία που βρέθηκαν οι άτυχοι ναυτικοί, δείχνει ότι το πλήρωμα είχε λίγο χρόνο και προσπάθησε να αποσυρθεί στα πίσω διαμερίσματα. Επιβεβαιώνει ταυτόχρονα το νορβηγικό γεωλογικό σταθμό του Μπλάκνεστ, που κατέγραψε δύο δονήσεις με χρονική απόσταση 135 δευτερολέπτων αλλά με τη δεύτερη να είναι… 100 φορές μεγαλύτερη, φτάνοντας στο επίπεδο των 4,2 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ!
Ο Ρώσος γενικός εισαγγελέας, Βλαντιμίρ Ουστίνοφ, που έχει τεθεί επικεφαλής των ερευνών παρουσίασε στις αρχές της εβδομάδας μια επτάλεπτη βιντεοταινία, τραβηγμένη στο εσωτερικό του «Κουρσκ». «Αυτό που έγινε στο εσωτερικό του υποβρυχίου μόνο κόλαση μπορεί να ονομαστεί. Η φωτιά που άναψε ανέβασε τη θερμοκρασία στους 8.000 βαθμούς Κελσίου», σημείωσε. Οι ερευνητές επιβεβαίωσαν ότι 23 άτομα είχαν καταφέρει να καταφύγουν στο τελευταίο διαμέρισμα, στο οποίο πρέπει να άντεξαν το πολύ για οκτώ ώρες, μέχρι να βρουν φρικτό θάνατο από ασφυξία.
Ευθύνες και σενάρια
Ποιος ευθύνεται όμως τελικά; Οι Ρώσοι θεωρούν πιο πιθανή την εκδοχή της σύγκρουσης του «Κουρσκ» με ξένο υποβρύχιο (αμερικανικό ή βρετανικό), με αποτέλεσμα την ανατίναξη των πυρομαχικών του. Δεν πρόκειται για σενάριο χωρίς βάση. Εντεκα τέτοιες συγκρούσεις έχουν γίνει σε αυτήν την περιοχή από το 1967. Τα ρηχά θαλάσσια στενά του Μπάρενς συχνά έχουν. .. μποτιλιάρισμα υποβρυχίων, ειδικά σε περίοδο ασκήσεων. Τουλάχιστον δύο υποβρύχια των ΗΠΑ και ένα της Βρετανίας κατασκόπευαν τις ρωσικές ασκήσεις τον Αύγουστο του 2000. Οι Ρώσοι μάλιστα παρουσίασαν και μια δορυφορική φωτογραφία που δείχνει πυρηνικό υποβρύχιο των ΗΠΑ αραγμένο στη νορβηγική βάση του Μπέργκεν, λίγο μετά το γεγονός. Καθώς τα υποβρύχια αυτού του είδους έχουν ανεξαρτησία κίνησης ακόμα και για μήνες, το συμπέρασμα για το ρωσικό ναυτικό είναι απλό: το αμερικανικό σκάφος επιδιόρθωνε βλάβες που προκλήθηκαν από τη σύγκρουση με το «Κουρσκ». Οι ΗΠΑ και η Βρετανία αρνήθηκαν βεβαίως κάθε ανάμιξη.
Οσες λιγότερες είναι οι απαντήσεις, τόσο περισσεύουν τα σενάρια. Αλλοι υποστηρίζουν την εκδοχή να ήρθε σε επαφή το ρωσικό υποβρύχιο με νάρκη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που λένε ότι πιθανόν να συγκρούστηκε με το ανάγλυφο του βυθού. «Το συγκεκριμένο υποβρύχιο είναι ένα μεγαθήριο, σχεδιασμένο για να πλέει στον ωκεανό και όχι σε αβαθή νερά με ισχυρά ρεύματα», υποστηρίζει ένας απόστρατος Ρώσος ναύαρχος. Τέλος, ένα ακόμα πιο «τρελό» σενάριο -που σύμφωνα με την εφημερίδα «Μπερλίνερ Τσάιτουνγκ»- υποστηρίζεται από τις γερμανικές μυστικές υπηρεσίες FSB, ήταν ένας πύραυλος από το ρωσικό πολεμικό «Μεγάλος Πέτρος» που κτύπησε το «Κουρσκ», κατά λάθος προφανώς.
Εκρηξη τορπίλης
Πάντως, η πιο αξιόπιστη εκδοχή είναι το δυστύχημα να οφείλεται σε λανθασμένη έκρηξη μιας τορπίλης, χωρίς να βγει από το κήτος, κάτι που οδήγησε σε πυρκαγιά και τελικά σε ανατίναξη τμήματος των πυρομαχικών του σκάφους. Αυτό το σενάριο ανταποκρίνεται καλύτερα τόσο στις όντως πολύ ανεπτυγμένες δυνατότητες του «Κουρσκ» στην αντιμετώπιση επιθέσεων ή ατυχημάτων (διπλό και θωρακισμένο περίβλημα, εννιά υδατοστεγή διαμερίσματα), όσο και στις καταγραφές των Νορβηγών σεισμολόγων. Αυτή η άποψη ενισχύθηκε όταν έγινε γνωστό ότι παρά το πανάκριβο εξοπλισμό του σκάφους, για λόγους οικονομίας, προτιμήθηκε για τις τορπίλες ένα υγρό καύσιμο, που είναι γνωστό για την αστάθειά του και τα προβλήματα που έχει δημιουργήσει στο παρελθόν. Το συγκεκριμένο υγρό, που περιέχει υπεροξείδιο του υδρογόνου και ονομάζεται ΗΤΡ (High Test Peroxide), είχε εγκαταλειφθεί από τις νατοϊκές δυνάμεις από το τέλος της δεκαετίας του ’50 ακόμα, έπειτα από μια σειρά ατυχήματα που είχε προκαλέσει.
Τον Ιούνιο του 1955 μια έκρηξη συγκλόνισε το βρετανικό υποβρύχιο «Σάιντον» στο Πόρτλαντ. Αν και τα αίτια παρέμειναν για χρόνια στο σκοτάδι, συστηματικές έρευνες του βρετανικού Ναυτικού Κολεγίου Μηχανικών στο Πλίμουθ ενοχοποίησαν τελικά το ΗΤΡ. Το συγκεκριμένο καύσιμο μπορεί κάτω από ορισμένες συνθήκες να προκαλέσει έκρηξη της γόμωσης της τορπίλης. Ο καπετάνιος του «Σάιντον», ένας από τους διασωθέντες, δεν δυσκολεύτηκε να κάνει τη σύνδεση. «Οταν πρωτάκουσα για το συμβάν σκέφθηκα ότι μάλλον πρόκειται για σύγκρουση. Αλλά μόλις έμαθα ότι μάλλον οι Ρώσοι μετέφεραν τορπίλες με καύσιμα ΗΤΡ άρχισα να σκέφτομαι ότι αντιμετωπίσαμε το ίδιο πρόβλημα».
Θα μαθευτεί άραγε ποτέ η αλήθεια; «Ελεγαν ψέματα όταν μας έλεγαν ότι είναι ακόμα ζωντανοί έλεγαν ψέματα ότι θα πάνε να τους σώσουν έλεγαν ψέματα ότι θα τους δώσουν οξυγόνο. Γιατί να περιμένουμε κάτι διαφορετικό από ψέματα τώρα;», ρωτά η Λιούμπα Καλίνινα, χήρα ναύτη του «Κουρσκ». Ποιος μπορεί να την διαψεύσει;
Ισχυρές φιλοδοξίες,
αλλά ισχνά οικονομικά
Ο Ντμίτρι Σταροσέλτσεβ υπηρετούσε τη θητεία του στο «Κουρσκ». Ολα τα παιδιά της γειτονιάς τον ζήλευαν. Και όχι χωρίς λόγο. Το τεράστιο, όσο δύο Μπόινγκ, υποβρύχιο δεν ήταν μόνο ο Λεβιάθαν του ρωσικού στόλου. Με τη φήμη ότι είναι κυριολεκτικά αβύθιστο και με το όνομα της περιοχής που έγινε η μεγαλύτερη αρματομαχία της ιστορίας (εκεί που ο Κόκκινος Στρατός θεμελίωσε την υπεροχή του μετά το Στάλινγκραντ), ήταν η σημαία της επιστροφής της έκπτωτης υπερδύναμης στην πρωτοκαθεδρία της στρατιωτικής ισχύος. Στη συγκεκριμένη άσκηση το «Κουρσκ» (σύμφωνα με δημοσιεύματα του ρωσικού τύπου) θα δοκίμαζε μία νέα υπερ-τορπίλη, που διακρινόταν για την ταχύτητά της και για τη δυνατότητα να μην καταγράφεται από τα νατοϊκά ραντάρ. Αλλά οι φιλοδοξίες των Ρώσων επιτελών συγκρούονταν μόνιμα με τα ισχνά οικονομικά. Θέλοντας να κάνουν οικονομία προτίμησαν ξεπερασμένα καύσιμα για την τορπίλη, γεγονός που είναι πολύ πιθανόν να προκάλεσε και την αρχική έκρηξη. Το προσωπικό του Ναυτικού είχε διαμαρτυρηθεί ακόμα και με άρθρα του στην εφημερίδα των ενόπλων δυνάμεων «Κόκκινο Αστέρι», αλλά δεν εισακούστηκαν. Η μεγαλομανία μιας ανερχόμενης ρωσικής ελίτ που θέλει να οικειοποιηθεί, για τα δικά της συμφέροντα πια, τον ρόλο που είχε η ΕΣΣΔ, μπορεί να βρήκε εκφραστή στον πρόεδρο Πούτιν, αλλά θα συναντήσει πολλά εμπόδια μέχρι να βρει πεδίο να υλοποιήσει τις φιλοδοξίες της. Και πάντα πρέπει να βρίσκουν κάτι να λένε στη μητέρα του 19χρονου Ντμίτρι που βρίσκει νόημα ζωής πια, μόνο όταν ποτίζει το δένδρο που φύτεψε στη μνήμη του γιου της…
«Πριν από το 1998, το πρόβλημα στην Ευρώπη ήταν η αλγερινή τρομοκρατία», λέει ο εισαγγελέας Στέφανο Νταμπρουόζο, που έχει αναλάβει την υπόθεση του πυρήνα του Μιλάνου. «Μετά όμως, ο Μπιν Λάντεν άρχισε να συνδέει και να κατευθύνει τους υπάρχοντες πυρήνες, φανατίζοντάς τους και κάνοντάς τους περισσότερο αποτελεσματικούς».