Στο Μπαλί και στο τουριστικό συγκρότημα της Hyatt, το 80% των κρατήσεων για τον Νοέμβριο έχει ακυρωθεί. Στην Ιαπωνία, ό,τι και αν επιθυμεί να αγοράσει κανείς, του προσφέρεται πλέον με άτοκες δόσεις και παρ’ όλα αυτά, η ζήτηση δανείων είναι τόσο χαμηλή ώστε ορισμένες τράπεζες να καταθέτουν απλώς το ρευστό χρήμα τους σε άλλες τράπεζες! Στην Αργεντινή, οι πωλήσεις αυτοκινήτων είναι τόσο μειωμένες -σε ποσοστό 40% από την αντίστοιχη περυσινή περίοδο- ώστε τα εργοστάσια της FIAT λειτουργούν πλέον μόνο μία εβδομάδα τον μήνα. Στην Αίγυπτο, ακυρώθηκε για λόγους ασφαλείας η παράσταση της «Αΐντα» που θα ανέβαινε με φόντο τις πυραμίδες στην Γκίζα – γεγονός αξιοζήλευτο, μαγνήτης τουριστών υψηλού εισοδήματος.
Η προϋπάρχουσα, των γεγονότων της 11ης Σεπτεμβρίου, επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας λαμβάνει διαστάσεις, εξανεμίζοντας τις ελπίδες για γρήγορη ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας και εντείνοντας τον κίνδυνο μιας παγκόσμιας ύφεσης. Η J.Ρ. Morgan Chase εκτιμά τώρα ότι οι ετήσιοι ρυθμοί ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας μόλις που θα ξεπεράσουν τη μία ποσοστιαία μονάδα, τόσο φέτος όσο και τον επόμενο χρόνο, ήτοι τις χειρότερες επιδόσεις των τελευταίων 20 ετών.
Αρχικά με «μισόλογα» και σιβυλλικές δηλώσεις, ολοένα και περισσότερο ανοικτά, ωστόσο, ανώτατοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι σε Ηνωμένες Πολιτείες, Ευρώπη αλλά και Ιαπωνία, παραδέχονται το μέγεθος της ύφεσης. Την περασμένη εβδομάδα, με τα στοιχεία για την αμερικανική οικονομία να συσσωρεύονται, σκιαγραφώντας μια θολότατη εικόνα, ο ίδιος ο πρόεδρος Μπους έκρινε σκόπιμο να ζητήσει δημοσίως από το Κογκρέσο να υπερψηφίσει το συντομότερο δυνατόν το πακέτο μέτρων που έχει προτείνει για την τόνωση της αμερικανικής οικονομίας.
Πραγματοποιώντας τη μία μετά την άλλη, έκτακτες ή μη συνόδους κορυφής ή επιπέδου ανωτάτων κυβερνητικών αξιωματούχων, η Ευρωπαϊκή Ενωση δίνει την εντύπωση μιας δύναμης που προσπαθεί να οργανώσει τακτικά την υποχώρησή της, ώστε να μην επεκταθεί ο πανικός μπροστά στο θηρίο της ύφεσης που απλώνει τα πλοκάμια του.
Συρρίκνωση επιχειρήσεων
Αν τις αξιολογήσουμε ομαδικά, οι μεγαλύτερες βιομηχανικές οικονομίες -των ΗΠΑ, του Καναδά, της Ιαπωνίας και της Ευρώπης- είτε αναπτύσσονται με εξαιρετικά ασθενικούς ρυθμούς είτε συρρικνώνονται. Οι άλλοτε «καυτές» αναπτυσσόμενες οικονομίες των ασιατικών κρατών και της Λατινικής Αμερικής έχουν χάσει τη δυναμική τους. Ακόμη χειρότερη είναι η κατάσταση σε πολλές χώρες της Καραϊβικής και της Αφρικής, για τις οικονομίες των οποίων αποτελεί ολέθριο μίγμα η απώλεια εσόδων από τον τουρισμό και η κατάρρευση των τιμών των πρώτων υλών στη διεθνή αγορά.
Οι μοναδικές χώρες οι οποίες δείχνουν να αντέχουν στον οικονομικό τυφώνα -η Κίνα, η Ρωσία, οι Ινδίες και ορισμένες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης- είναι ουσιαστικά εκείνες οι οποίες εντάσσονται πλήρως στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, διατηρώντας στοιχεία του σοσιαλισμού και του προστατευτισμού. Σχεδόν σε όλες τις υπόλοιπες χώρες, η βιομηχανική παραγωγή συρρικνώνεται, η ανεργία αυξάνεται, ενώ πιέζεται τόσο η κερδοφορία των επιχειρήσεων όσο και οι τιμές των αξιών. Ο όγκος των διασυνοριακών συναλλαγών συρρικνώνεται και η αξία των διασυνοριακών επενδύσεων έχει μειωθεί στο ήμισυ. Οι κυβερνήσεις, αντιμέτωπες με τη μείωση των φορολογικών εσόδων τους, αναγκάζονται σε αύξηση του δανεισμού τους, σε απολύσεις ή σε περικοπές των κονδυλίων τους για την πρόνοια – ή και στα δύο τελευταία. Σε ολόκληρο τον κόσμο, οι καταναλωτές επιδεικνύουν αυτοσυγκράτηση.
Απειλητική χιονοστιβάδα
Ο Ρομπέρτο Φαλντίνο, επικεφαλής ενός από τους μεγαλύτερους βιομηχανικούς συνδέσμους της Βραζιλίας, περιγράφει την παγκόσμια ύφεση σαν «μία απειλητική χιονοστιβάδα». Ο γενικός οικονομικός διευθυντής της Sony, Τερουχίσα Τοκουνάκα, υποστηρίζει ότι «είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς το φως στην άκρη αυτού του τούνελ».
Η ταχύτητα και η ένταση της επέκτασης της κρίσης εκπλήσσει οικονομολόγους, πολιτικούς και στελέχη επιχειρήσεων, αποκαλύπτοντας παράλληλα την έκταση της αλληλλοεξάρτησης των εθνικών οικονομιών. Οι διασυνοριακές επενδύσεις και η ροή των κεφαλαίων κάνουν τα προβλήματα της Wall Street κοινά με εκείνα που αντιμετωπίζουν σήμερα μέλη της βασιλικής οικογένειας της Σαουδικής Αραβίας ή ελβετικές εταιρείες. Τα προβλήματα των ιαπωνικών τραπεζών επηρεάζουν άμεσα την απασχόληση στη Νότιο Κορέα ή στην Ταϊλάνδη. Μια μείωση των πωλήσεων οπουδήποτε στον κόσμο μπορεί να επηρεάσει καίρια την κερδοφορία των επιχειρήσεων στην άλλη άκρη της γης.
Η παγκοσμιοποίηση της αλυσίδας των προμηθειών -δηλαδή, η παραγωγή εξαρτημάτων κάπου, οπουδήποτε, για να συναρμολογηθούν κάπου αλλού- έχει μετατρέψει περιοχές του Μεξικού και του Καναδά σε… προάστια του Ντιτρόιτ. Οι τύχες οικονομιών, όπως είναι η ιρλανδική, η φινλανδική και πολλές ασιατικές, εξαρτώνται από την εξέλιξη του κλάδου της υψηλής τεχνολογίας στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η ανά τον κόσμο διανομή προϊόντων και η προώθησή τους «συσφίγγουν» επίσης τις σχέσεις των εθνικών οικονομιών, με αποτέλεσμα οι ρυθμοί ανάπτυξής τους να επιταχύνονται ή να επιβραδύνονται συντονισμένα. Παγκόσμια ισχυρά και αναγνωρίσιμα εμπορικά ονόματα δεν αποτελούν πλέον μόνον η Wal Mart, η Coca Cola και η McDonald’s αλλά και η Nokia, η Toyota, η Prada και η De Βeers.
Πλήγμα στον τουρισμό
Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου αποκάλυψαν επίσης πόσο σημαντικοί από οικονομικής απόψεως είναι οι κλάδοι των μεταφορών και του τουρισμού. Από τις πολιτιστικές πρωτεύουσες του κόσμου ώς τους μακρινούς προορισμούς σαφάρι, στρατιές σερβιτόρων, οδηγών ταξί και καμαριέρων που είτε βρίσκονται στην ανεργία είτε υποαπασχολούνται. Οι αεροπορικές εταιρείες και πολλές που διαχειρίζονται κρουαζιερόπλοια προειδοποιούν ότι ενδέχεται να πτωχεύσουν και πολλές κυβερνήσεις -στην Ελβετία, την Τζαμάικα, τον Καναδά, την Ιρλανδία, το Βέλγιο και τις Ηνωμένες Πολιτείες- σπεύδουν να τις στηρίξουν.
Στην Ασία, οι τάσεις αυτές είναι εξαιρετικά εμφανείς, καθώς ήταν μόλις πρόσφατα που πολλές από τις αναδυόμενες οικονομίες της παρουσίαζαν ταχύτατους, εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης. Οικονομολόγοι της J.Ρ. Morgan εκτιμούν ότι οι οικονομίες της Ιαπωνίας, της Σιγκαπούρης, της Μαλαισίας, της Ταϊλάνδης και της Ταϊβάν θα συρρικνωθούν το τελευταίο τρίμηνο φέτος, ενώ εκείνες του Χονγκ Κονγκ και της Νοτίου Κορέας θα εξασφαλίσουν μόνο οριακούς ρυθμούς ανάπτυξης. Ελλείψει, δε, αυτή τη φορά μιας ισχυρής αμερικανικής ή ιαπωνικής οικονομίας, που θα βοηθούσαν την περιοχή να ξεπεράσει την ύφεση, ο κύκλος της τελευταίας μπορεί να διαρκέσει πολύ περισσότερο από εκείνον της ασιατικής κρίσης του 1997 – 98. Οπως προειδοποίησε πρόσφατα ανώτατο στέλεχος της τοπικής αυτοδιοίκησης του Χονγκ Κονγκ: «Πρέπει να προετοιμασθούμε για δύσκολους καιρούς, που μάλιστα θα έχουν διάρκεια».
Στην Ασία, της οποίας οι εξαγωγές ηλεκτρονικών ειδών καλύπτουν το ένα τέταρτο του συνόλου των εξαγωγών της, η κρίση του κλάδου της τεχνολογίας απειλεί πολλές οικονομίες με επιστροφή στο παρελθόν και απώλεια όλων όσων κερδήθηκαν με πολυετείς κόπους. Οι υπερεπενδύσεις ετών έχουν αποτέλεσμα να υπάρχουν σε αυτήν την περιοχή του κόσμου εργοστάσια με μεγαλύτερες ικανότητες παραγωγής προϊόντων κυρίως της υψηλής τεχνολογίας, όπως είναι τα μικροτσίπς, απ’ ό,τι είναι πλέον δυνατόν να απορροφηθούν παγκοσμίως. Ειδικότερα στην Ιαπωνία, της οποίας η οικονομία διανύει την τέταρτη ύφεσή της των τελευταίων έντεκα ετών, η καταναλωτική δαπάνη συρρικνώνεται επί σειρά πέντε μηνών ενώ -πλέον εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι- ο τραπεζικός δανεισμός μειώνεται σταθερά σε μηνιαία βάση τους τελευταίους 44 μήνες! Ανερχόμενο στο 5,3%, το ποσοστό της ανεργίας στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου αποτελεί ιστορικό ρεκόρ. Ο δείκτης ΝΙΚΚΕΙ κυμαίνεται στα επίπεδα του 1986 και οι τιμές των ακινήτων σε εκείνα του 1975!
Οι αναπτυσσόμενες χώρες
Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες αντιμετωπίζουν, ωστόσο, ακόμη χειρότερα προβλήματα. Κύρια πηγή εξασφάλισης συναλλάγματος -απαραίτητο για την εξυπηρέτηση του χρέους τους και τον εκσυγχρονισμό των οικονομιών τους- αποτελούν οι εξαγωγές τους πρώτων υλών και προϊόντων που κατατάσσονται στην κατηγορία των «εμπορευμάτων», όπως είναι ο καφές ή το κακάο.
Στην πλειοψηφία τους, οι τιμές των προϊόντων αυτών κυμαίνονται σε «επίπεδα ύφεσης», μειωμένες κατά 40% από τα πρόσφατα επίπεδά τους. Μεγάλες είναι οι επιπτώσεις, για παράδειγμα, σε οικονομίες όπως της Ακτής του Ελεφαντοστούν, της μεγαλύτερης παραγωγού κακάο, της Γουινέας, η οποία κατέχει το ένα τρίτο των ανά τον κόσμο διαπιστωμένων αποθεμάτων βωξίτη, της Κένυας και της Σρι Λάνκα, των δύο κυριότερων παραγωγών τσαγιού αλλά και της Ζιμπάμπουε, σημαντικής πηγής χρωμίου.
Χώρες των οποίων κύρια πηγή αποτελούσε ο τουρισμός, υποφέρουν επίσης σημαντικά. Στο Ναϊρόμπι, οι Αμερικανοί τουρίστες αποτελούν εικόνα του παρελθόντος και οι τιμές ενός πακέτου διακοπών σαφάρι, που μέχρι πρότινος κυμαινόταν από τα 2.500 ώς τα 8.000 δολάρια ανά άτομο, είναι μειωμένες κατά 50%. Οπως παρατηρεί τοπικός ταξιδιωτικός πράκτορας, «με τους Αμερικανούς αυτή τη στιγμή δεν είναι θέμα τιμών. Οποιες και αν είναι οι τιμές μας, όσο χαμηλές και αν είναι, δεν πρόκειται να έρθουν…».
Στη Λατινική Αμερική
Αν και οι λόγοι διαφέρουν, οι οικονομικές συνθήκες στη Λατινική Αμερική δεν είναι καλύτερες. Στην Αργεντινή, που διανύει τον τρίτο χρόνο βαθύτατης ύφεσης, τα προβλήματα πηγάζουν από το τεράστιο δημόσιο χρέος και ένα νόμισμα συνδεδεμένο με το ισχυρό δολάριο, γεγονός που καθιστά μη ανταγωνιστικά τα προϊόντα της χώρας στη διεθνή αγορά.
Η Αργεντινή βρίσκεται στο χείλος της χρεοκοπίας, πιέζοντας τους δανειστές της να αποδεχθούν «οικειοθελώς» μείωση της αξίας των κρατικών ομολόγων της, που -δυστυχώς γι’ αυτούς- έχουν στην κατοχή τους.
Οι επιπτώσεις από την κατάρρευση της αμερικανικής αγοράς υψηλής τεχνολογίας είναι πλέον εμφανείς και στην οικονομία της Ιρλανδίας. Γνωρίζοντας πέρυσι εντυπωσιακότατους ρυθμούς ανάπτυξης της τάξεως του 11,5%, η ιρλανδική οικονομία διευρύνεται φέτος σε ποσοστό μόλις 2%, γεγονός που αποδίδεται στην «πτώχευση» της ζήτησης προϊόντων υψηλής τεχνολογίας και τηλεπικοινωνιών, στα οποία η Ιρλανδία είχε στηρίξει την οικονομική άνθησή της. Η τράπεζα Friends First, που εδρεύει στο Δουβλίνο, εκτιμά ότι οι απώλειες θέσεων εργασίας από τον κλάδο υψηλής τεχνολογίας στην Ιρλανδία φθάνουν φέτος τις 10.000.
Σε ολόκληρη την Ευρώπη, εξάλλου, εταιρείες όπως είναι η Nokia, η Siemens, η Philips η Alcatel και η Ericsson, ανακοινώνουν δεκάδες χιλιάδες απολύσεις. Η επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης της ευρωπαϊκής οικονομίας έχει φέρει σε εξαιρετικά δύσκολη θέση τόσο τους πολιτικούς ηγέτες της Γηραιάς Ηπείρου όσο και τους διοικητές των κεντρικών τραπεζών, οι οποίοι στις αρχές του χρόνου επέμεναν ότι η αμερικανική ύφεση δεν θα άγγιζε την Ευρώπη