Εκρηκτικό πρόβλημα ο υπερπληθυσμός

Εκρηκτικό πρόβλημα ο υπερπληθυσμός

8' 45" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Προχθές ήταν οι Κινέζοι λαθρομετανάστες που βρήκαν τραγικό θάνατο από ασφυξία σε κάποιο φορτηγό, στο Ντόβερ της Αγγλίας. Χθες ήταν οι Αφγανοί και οι Πακιστανοί, που πάλευαν εβδομάδες ολόκληρες με τα κύματα και τους καρχαρίες για να βρουν τον ωμό κυνισμό εκεί όπου περίμεναν να συναντήσουν τη Γη της Επαγγελίας, στην Αυστραλία. Σήμερα είναι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί που συνειδητοποιούν ότι η Ζάκυνθος απέχει παρασάγγας από την Ιθάκη των ονείρων τους.

Αύξηση

Ολα αυτά μοιάζουν με «σκηνές από ταινία προσεχώς» μια μικρή πρόγευση των απείρως μεγαλύτερων, παλιρροϊκών κυμάτων μετανάστευσης που αναμένεται να ξεσπάσουν στις ακτές του βιομηχανικού Βορρά τις επόμενες δεκαετίες. Αυτό είναι το συμπέρασμα που προκύπτει αβίαστα από την έκθεση του ΟΗΕ για τον παγκόσμιο πληθυσμό, που δόθηκε χθες στη δημοσιότητα. Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι: Ο πληθυσμός του μικρού, γαλάζιου πλανήτη μας, που διπλασιάστηκε τα τελευταία σαράντα χρόνια για να φτάσει τα 6,1 δισεκατομμύρια, αναμένεται να εκτιναχθεί στα 9,3 το 2050. Σχεδόν στο σύνολό της, η αύξηση αυτή θα προέλθει από τις φτωχότερες χώρες.

Παρόμοιες προβλέψεις ξυπνούν στα εύπορα στρώματα των δυτικών κοινωνιών τα γνωστά αντανακλαστικά: Εικόνες από ένα εφιαλτικό μέλλον, όπου οι -κατά τον Γάλλο συγγραφέα Γκι Σορμάν- «νέοι βάρβαροι» θα εισβάλουν στις μητροπόλεις της ευημερίας, αφανίζοντας θέσεις εργασίας, εκτοξεύοντας στα ουράνια την εγκληματικότητα και μεταφέροντας κάθε είδους ασθένειες, από τη φυματίωση μέχρι το έιτζ.

Δεν πρόκειται για κάποια ιστορική πρωτοτυπία. Τα πρωτεία ανήκουν στον Αγγλο οικονομολόγο Τόμας Μάλθους, ο οποίος, ήδη το 1798, δημοσίευσε την πολύκροτη «Πραγματεία για την Πληθυσμιακή Αρχή», σύμφωνα με την οποία η τάση αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού θα υπερβαίνει αναπόφευκτα την παραγωγική ικανότητα της παγκόσμιας οικονομίας. Αν και κατατροπώθηκαν πολύ γρήγορα από τον Ρικάρντο και άλλους εκπροσώπους της φιλελεύθερης οικονομικής σκέψης, παρόμοιες απόψεις επανέρχονται σταθερά στην επικαιρότητα σε κάθε εποχή ύφεσης, όταν οι κυρίαρχοι του πλανήτη προσπαθούν να επιρρίψουν τις ευθύνες στην «περίσσεια εργατικού δυναμικού».

Η παραγωγικότητα

Τι θα πει αλήθεια «υπερπληθυσμός»; Ποιος μέτρησε και με ποια κριτήρια πόσους κατοίκους μπορεί να «χωρέσει» η Γη; Είναι αλήθεια ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός σχεδόν πενταπλασιάστηκε από τις αρχές του εικοστού αιώνα. Αλλά την ίδια περίοδο η παραγωγικότητα της εργασίας αυξήθηκε πολύ περισσότερο (σχεδόν μια τάξη μεγέθους) από τον πληθυσμό.

Το συμπέρασμα είναι πρόδηλο: Η πραγματική ωρολογιακή βόμβα δεν είναι ο «υπερπληθυσμός» αλλά η ταυτόχρονη υπερσυσσώρευση πλούτου στον έναν πόλο του σύγχρονου κόσμου και φτώχειας στον άλλο, που είναι απείρως πολυπληθέστερος. Θα πει κανείς ότι, αν οι κοινωνίες του Τρίτου Κόσμου φτάσουν το επίπεδο ζωής και την κατανάλωση ενέργειας της Δύσης, τότε το ήδη κρίσιμα επιβαρυμένο περιβάλλον θα αντιμετωπίσει μη αντιστρεπτές καταστροφές. Αλλά αυτό σημαίνει, απλούστατα, ότι το μοντέλο ανάπτυξης που ακολουθούν επί τρεις αιώνες οι βιομηχανικές κοινωνίες της Δύσης έχει εξαντλήσει προ πολλού τα όριά του.

Ενα παράδειγμα: Οι ΗΠΑ, μια χώρα που αντιπροσωπεύει μόνο το 4% του παγκόσμιου πληθυσμού αλλά το 25% της κατανάλωσης ενέργειας, αρνούνται πεισματικά να υπογράψουν το πρωτόκολλο του Κιότο για το περιβάλλον και προωθούν μεγαλεπήβολα ενεργειακά σχέδια που θα επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο την κατάσταση την επόμενη δεκαετία. Μετά όλα αυτά, το να ρίχνει κανείς το ανάθεμα στην «υπερβολική» γεννητικότητα της Ινδίας, επικαλούμενος την τεράστια οικολογική καταστροφή που θα προέλθει αν εξοπλιστούν τα ινδικά νοικοκυριά με ηλεκτρικά ψυγεία και Ι.Χ. αυτοκίνητα, αποτελεί το άκρον άωτο του νεοαποικιοκρατικού κυνισμού και της εθελοτυφλίας…

Ο ΟΗΕ κρούει κώδωνα κινδύνου

«Πριν από 3,5 εκατομμύρια χρόνια, δύο μακρινοί μας πρόγονοι άφησαν τα αποτυπώματά τους στην άμμο, σε μια περιοχή που αντιστοιχεί στη σημερινή Λαετόλι, της Τανζανίας. Το ζευγάρι περπατούσε με γυμνά πόδια σε μια πεδιάδα. Ο λαός στον οποίο ανήκε θα πρέπει να αριθμούσε λίγες εκατοντάδες, ή το πολύ χιλιάδες άτομα, εξοπλισμένα με εντελώς υποτυπώδη μέσα. Μόνο μια εξαιρετικά ευμενής αλυσίδα συμπτώσεων έκανε δυνατό να διαιωνισθούν τα χνάρια τους μέχρι τις μέρες μας. Σήμερα, τα αποτυπώματα της ανθρώπινης δραστηριότητας είναι αδύνατο να εξαφανιστούν. Ο άνθρωπος έχει επηρεάσει ήδη κάθε γωνιά του πλανήτη και κάθε οικοσύστημα. Οι επιλογές και οι επεμβάσεις μας μεταμόρφωσαν τον φυσικό κόσμο, γεννώντας μεγάλες δυνατότητες αλλά και ακραίους κινδύνους σχετικά με την ποιότητα και τη βιωσιμότητα του πολιτισμού μας».

Μ’ αυτή τη γλαφυρή εισαγωγή αρχίζει η έκθεση της ειδικής υπηρεσίας του ΟΗΕ για τις τάσεις του παγκόσμιου πληθυσμού, που δόθηκε χθες στη δημοσιότητα. Κεντρική ιδέα των συντακτών είναι ότι η επιδείνωση του προβλήματος του υπερπληθυσμού τις προσεχείς δεκαετίες πρόκειται να θέσει σε δεινή δοκιμασία το περιβάλλον, επιφέροντας ταυτόχρονα σοβαρές επιπτώσεις στην παγκόσμια υγεία και στις συνθήκες ζωής σε όλον τον κόσμο.

Η έκθεση προβλέπει ότι ο πληθυσμός του πλανήτη θα σημειώσει αύξηση της τάξης του 50% στα επόμενα 50 χρόνια, για να φτάσει τα 9,3 δισεκατομμύρια, από τα 6,1 που είναι σήμερα. Ιδιαίτερη σημασία έχει η κοινωνική ανθρωπογεωγραφία της αναμενόμενης αύξησης: Οι ειδικοί περιμένουν ότι θα προέλθει σχεδόν εξ ολοκλήρου από τις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς οι κοινωνίες του ανεπτυγμένου βιομηχανικού Βορρά εμφανίζουν εικόνα δημογραφικής γήρανσης και στασιμότητας. Είναι χαρακτηριστικό, μάλιστα, ότι οι 49 φτωχότερες χώρες του κόσμου -το συνολικό εισόδημα των οποίων είναι μικρότερο από εκείνο των τριών πλουσιότερων προσώπων του πλανήτη- αναμένεται σχεδόν να τριπλασιαστούν τα επόμενα πενήντα χρόνια, για να φτάσουν το 1,86 δισ. Η μισή από την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού θα προέλθει από έξι μόνο χώρες: Ινδία, Κίνα, Πακιστάν, Νιγηρία, Μπανγκλαντές και Ινδονησία.

Οι τάσεις αυτές προμηνύουν μιαν εκρηκτική πόλωση πλούτου και φτώχειας σε πλανητική κλίμακα. Ηδη, ο μισός πληθυσμός της ανθρωπότητας επιβιώνει με «εισόδημα» μικρότερο των δύο δολαρίων την ημέρα. Μια αποκαρδιωτική εικόνα τη στιγμή που η παγκόσμια κατανάλωση έχει υπερδιπλασιασθεί από το 1970, κάτι που προέρχεται σχεδόν αποκλειστικά από τις ανεπτυγμένες χώρες.

Ενημέρωση

Προκειμένου να αναχαιτισθούν οι απειλητικές τάσεις, ο ΟΗΕ στρέφει την προσοχή της διεθνούς κοινότητας σε μια δέσμη αναγκαίων πολιτικών με κύριους άξονες την ενημέρωση – χειραφέτηση του γυναικείου πληθυσμού, την καταπολέμηση της φτώχειας, τη βελτίωση των συστημάτων υγείας και την υιοθέτηση φιλικών προς το περιβάλλον αναπτυξιακών προτύπων. Υπάρχουν, πάντως, και τα καλά νέα: Ο ρυθμός γεννήσεων στις αναπτυσσόμενες χώρες έχει πέσει στα τρία παιδιά ανά γυναίκα, έναντι των έξι που ήταν το 1960, και αναμένεται να φτάσει στο 2,17 μέχρι τα μέσα του αιώνα.

Περισσότερα δεινά για το περιβάλλον

Το 1998, σχεδόν 25 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως αναγκάστηκαν να εκτοπιστούν από τον τόπο διαμονής τους εξαιτίας οικολογικών καταστροφών ή δυσμενέστατων περιβαλλοντικών συνθηκών!

Η ένταση της ανθρώπινης δραστηριότητας στο περιβάλλον, όπως εκδηλώνεται με την υπεράντληση φυσικών αποθεμάτων, γέννησε εκτός από ρυπάνσεις, μολύνσεις, καταστροφές, ελλείψεις και το ιδιότυπο φαινόμενο του «περιβαλλοντικού πρόσφυγα», του ανθρώπου που εγκαταλείπει άρον – άρον τον τόπο του, διότι η «μετάλλαξη» που έχει υποστεί το περιβάλλον του αποτελεί μη αναστρέψιμη κατάσταση.

Είναι καταφανές ότι η συνεχής αύξηση του πληθυσμού του πλανήτη ελαττώνει τη βιωσιμότητα του φυσικού περιβάλλοντος. Η παγκόσμια χρήση του ξύλου ως καύσιμης ύλης έχει διπλασιαστεί τα τελευταία 50 χρόνια, ενώ από το 1970 οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ακολουθούν παράλληλους βίους με τα πληθυσμιακά μεγέθη, δηλαδή αυξάνονται ανάλογα.

Η υπερκατανάλωση ενέργειας βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τις δημογραφικές μεταβολές και ιδιαίτερα με την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης, ενώ η ραγδαία βιομηχανική ανάπτυξη σε συνδυασμό με τον υδροκεφαλισμό των μεγαλουπόλεων οδήγησε στο αναπόφευκτο: τη μόλυνση του νερού και της ατμόσφαιρας. Οι περισσότερες πόλεις ανά τον κόσμο παράγουν πολύ μεγαλύτερες ποσότητες απορριμμάτων από αυτές που μπορούν να διαχειριστούν. Από την άλλη πλευρά, ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι η Μανίλα διαθέτει ένα εξαιρετικά ελλιπές αποχετευτικό σύστημα, το οποίο εξυπηρετεί μόλις το 11% των κατοίκων της! Ανάλογη είναι και η κατάσταση στο Μεξικό.

Περισσότεροι άνθρωποι, περισσότερα δεινά για το περιβάλλον; Εξαρτάται, απαντούν οι ειδικοί. Ενα παιδί που γεννιέται σήμερα σε βιομηχανική χώρα θα… μολύνει σε μεγαλύτερο βαθμό το περιβάλλον απ’ ό,τι 50 παιδιά που θα γεννηθούν και θα μεγαλώσουν σε αναπτυσσόμενες χώρες.

Εξαρση των θανάτων λόγω της μόλυνσης

Στην αλυσίδα των συνεπειών του υπερπληθυσμού, η υγεία είναι ο τέταρτος κρίκος που πλήττεται από τους αμέσως προηγούμενους, δηλαδή τη μόλυνση του περιβάλλοντος και τη φτώχεια.

Υπολογίζεται ότι σχεδόν τρία εκατομμύρια άτομα πεθαίνουν κάθε χρόνο από παθήσεις που αποδίδονται στη μόλυνση του αέρα. Θλιβερές είναι οι επιπτώσεις πυρηνικών ατυχημάτων στην υγεία των πολιτών. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Τσερνομπίλ, όπου περισσότεροι από δύο εκατομμύρια άνθρωποι προσβλήθηκαν από την έκρηξη, μεταξύ των οποίων και 500.000 παιδιά. Τα κρούσματα καρκίνου αυξήθηκαν δραματικά στην Ουκρανία και τις γύρω περιοχές.

Από την άλλη πλευρά, η επιδημική έξαρση του έιτζ εδράζεται σχεδόν σε όλα τα παρεπόμενα του υπερπληθυσμού (φτώχεια, υποσιτισμός, έκθεση σε διάφορες ασθένειες, ανισότητες). Ο αποδεκατισμός πληθυσμών εξαιτίας του θανατηφόρου ιού αποτελεί τροχοπέδη για περαιτέρω οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Επιπλέον, ένα σημαντικό εμπόδιο για την παραγωγή των πλέον αποτελεσματικών φαρμάκων είναι η σταδιακή μείωση της βιοποικιλότητας.

Οι άνθρωποι υποφέρουν

Η ύπαρξη πολλών φτωχών και οικολογικά «εύθραυστων» περιοχών μαρτυρά τις επιπτώσεις των δημογραφικών εκρήξεων στη διεύρυνση της παγκόσμιας οικονομικής ανισότητας.

Σχεδόν 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν (;) με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα, κατάσταση που περιγράφεται με τον όρο «εξαιρετική φτώχεια». Οι αριθμοί ευημερούν, οι άνθρωποι υποφέρουν. Περίπου 60% των 4,4 δισ. κατοίκων των αναπτυσσόμενων κρατών στερούνται στοιχειωδών συνθηκών υγιεινής, το ένα τρίτο εξ αυτών δεν έχει πρόσβαση σε πόσιμο νερό, το 25% δεν καλύπτουν αξιοπρεπώς την ανάγκη της στέγης…

Στις ευαίσθητες αυτές ζώνες του πλανήτη, ο δείκτης γονιμότητας είναι ήδη αρκετά υψηλός, όπως επίσης και ο δείκτης μετανάστευσης, με φυσικό επακόλουθο να δημιουργείται πληθυσμιακή ασφυξία. Οταν οικονομικά εξαθλιωμένοι άνθρωποι μετακινούνται σε νέο περιβάλλον ή όταν η ισορροπία του δικού τους περιβάλλοντος διαταράσσεται λόγω υπεραύξησης του πληθυσμού, τότε χρειάζεται μια περίοδος επαναθεώρησης και πρόγνωσης της επόμενης περιβαλλοντικής υποβάθμισης.

Η έκθεση του ΟΗΕ καταδεικνύει μια διαδραστική σχέση φτώχειας και περιβάλλοντος, που επηρεάζονται αμφότερα από τον δημογραφικό παράγοντα. Μοναδική αισιόδοξη προοπτική, η ενθάρρυνση και υποστήριξη των αναπτυσσόμενων χωρών, που γνωρίζουν δημογραφική έκρηξη, ώστε να υιοθετήσουν ήπιες τεχνολογίες και επομένως να ελαχιστοποιήσουν το οικολογικό ρίσκο.

Τεράστιο διατροφικό έλλειμμα

Το ερώτημα είναι απλό, επαναλαμβανόμενο αλλά δεν υπάρχει προς το παρόν πειστική ενθαρρυντική απάντηση. Θα υπάρξει τροφή για όλους στο μέλλον;

Δύο δισεκατομμύρια άτομα βρίσκονται κάτω από το όριο διατροφικής ασφαλείας, δηλαδή την κατάσταση εκείνη στην οποία όλοι οι άνθρωποι σε όλες τις εποχές έχουν πρόσβαση σε ασφαλή και θρεπτικά τρόφιμα, ώστε να ζουν με υγεία και ενέργεια.

Η Αυστραλία, η Ευρώπη και η Βόρεια Αμερική είναι οι μοναδικές περιοχές του πλανήτη που όχι μόνο δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα επάρκειας φαγητού, αλλά έχουν άπλετες δυνατότητες εξαγωγής τροφών. Ιαπωνία, Σιγκαπούρη, Χιλή και τα περισσότερα αραβικά κράτη δεν παράγουν ικανοποιητικές ποσότητες, αλλά καλύπτουν τα ελλείμματα με εισαγωγές τροφίμων. Τεράστιο διατροφικό έλλειμμα αντιμετωπίζουν πολλά αφρικανικά κράτη, οι πληθυσμοί των οποίων υποσιτίζονται σε μόνιμη βάση. Οι αιτίες; Περιορισμένη καλλιεργήσιμη γη, μείωση του αριθμού των αγροκτημάτων οικογενειακής δομής, μορφολογικός εκφυλισμός του εδάφους, λειψυδρία.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την ικανοποίηση των παγκόσμιων διατροφικών αναγκών που θα πολλαπλασιαστούν μέχρι το 2025, καθώς ο πληθυσμός της γης αναμένεται να αγγίξει τα οκτώ δισεκατομμύρια, είναι ο διπλασιασμός της παραγωγής τροφίμων, που θα πρέπει να έχει συγκεκριμένες κατευθύνσεις.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή