Γ.: Αν ήταν αλήθεια, οι θεατές θα ξεσηκώνονταν…
Σ.: Τι θα κάνανε, λέει;
Γ.: Θα ξεσηκώνονταν…
Σ.: (Με αηδία.) Οι θεατές;
Γ.: Ναι, οι θεατές…
Σ.: Οι θεατές θα καθίσουν στις θέσεις τους με το στόμα ραμμένο… Σας το είπα πολλές φορές… Οι θεατές είναι μαθημένοι, όταν γίνονται φόνοι, να κάθονται σιωπηλοί… Είναι μελετημένο… Εντάξει, πριν έγινε μια μικρή εξαίρεση: κάποιος έβαλε τις φωνές, ζητούσε βοήθεια… Κι έπειτα… (Σκύβει προς το μέρος του.) Επειτα σώπασε… Και οι άλλοι; (Κοιτάζει προς το κοινό.) Τι έκαναν οι άλλοι; Οι άλλοι έμειναν σιωπηλοί… Βολεύονται με τη δικαιολογία πως τάχα βλέπουν παράσταση… Στο τέλος θα μας χειροκροτήσουν κιόλας…
Lebensraum, Ενα πείραμα για την καλοσύνη, 2014
Η μαρτυρία έρχεται από το βιβλίο του Πρίμο Λέβι «Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν» (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αγρα σε μετάφραση της Χαράς Σαρλικιώτη). Το φθινόπωρο του 1943 μοιράστηκαν από τις ναζιστικές αρχές κατοχής στον γερμανόφωνο πληθυσμό γύρω από το Αουσβιτς 40.000 ζευγάρια παιδικά παπούτσια. (Τα παιδικά παπούτσια ήταν έτσι κι αλλιώς δυσεύρετο είδος στον μεσοπόλεμο, πόσο μάλλον σε περίοδο πολέμου – και γι’ αυτό ήταν πάγια πρακτική τα χρησιμοποιημένα παπούτσια ενός παιδιού που μεγάλωνε να φοριούνται από ένα άλλο).
Προσήλθαν 40.000 γονείς, γράφτηκαν στη λίστα διάθεσης, πήραν τα παπούτσια για τα παιδιά τους. Ο Λέβι επισημαίνει πικρά πως κανένας δεν ρώτησε: «Μα από πού ήρθαν τόσα παιδικά παπούτσια;».
Εδώ και χρόνια, γράφοντας βιβλία, κείμενα και θεατρικά έργα με θέμα το Ολοκαύτωμα (αύριο, Δευτέρα 27 Ιανουαρίου είναι η Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα θύματά του), επισημαίνω πως, στη μετα-ιστορική του ανάγνωση (την παραδειγματική, κατά τον Τοντόροφ), το Αουσβιτς (:το Ολοκαύτωμα) είναι πρωτίστως η απουσία αυτής της ερώτησης. Το 2016 και το 2017, στο πλαίσιο της διαδικασίας της διακρατικής υιοθεσίας, ταξίδεψα επαναληπτικά για αρκετούς μήνες στην Υποσαχάρια Αφρική. Σήμερα εκεί ζουν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι – το 1950 το αντίστοιχο νούμερο ήταν 180 εκατομμύρια.
Το 2050 ο πληθυσμός αυτός θα ξεπερνάει τα 2,1 δισεκατομμύρια. (Τα στοιχεία από την 2015 Revision of World Population Prospects και από την PovcalNet 2015). Από το σημερινό ένα δισεκατομμύριο, τα 600 εκατομμύρια ζουν χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα. Οι δύο μεγαλύτερες χώρες της περιοχής αυτής, η Αιθιοπία (100 εκατ. κάτοικοι) και η Νιγηρία (180 εκατ. κάτοικοι) έχουν ημερήσιο κατά κεφάλην εισόδημα λιγότερο από ένα ευρώ την ημέρα.
Από το 1,1 δισεκατομμύριο των παιδιών της Υποσαχάριας Αφρικής που θα γεννηθούν και θα επιβιώσουν μέχρι το 2050, (διότι περισσότερα από 300 εκατομμύρια δεν θα επιβιώσουν με κύρια αιτία του θανάτου τους τη δυσεντερία), πρόσβαση στο νερό θα έχει λιγότερο από το 1/5.
Χρεοκοπημένες πολιτικές
Με άλλα λόγια, περισσότεροι από 800 εκατομμύρια άνθρωποι δεν θα πλυθούν ούτε μία φορά με τρεχούμενο νερό μέχρι να συμπληρώσουν τα οχτώ τους χρόνια. Για να προσεγγίσει κανείς τα αντίστοιχα νούμερα της νοτιοανατολικής Ασίας πρέπει πολλαπλασιάσει τα προηγούμενα νούμερα επί τρία.
Η μεγαλύτερη χρεοκοπία της ηθικιστικής πολιτικής σκέψης της Δύσης (από όποια αφετηρία να εκκινεί) είναι η σταδιοποιημένη αδυναμία της να εντάξει στο πολιτικό της σχέδιο την πείνα των πληθυσμών αυτών του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου. Οι «αριστερές» αντιπροτάσεις αποδείχθηκαν δολοφονικές όσο και ολοκληρωτικές φενάκες, ο «ουμανιστικός φιλελευθερισμός» απολήγει ως ραφιναρισμένο ρητορικό ψέμα.
Οι πεινασμένοι θα γυρέψουν να χορτάσουν με κάθε τρόπο
Ο πολίτης της Δύσης, παρά το ότι διάβασε ως παιδί τους «Αθλίους» και ξέρει απέξω τους στίχους από το «Imagine» του Τζον Λένον, δεν είναι διατεθειμένος να μοιραστεί τίποτε από τα «κεκτημένα» του με το παιδί που γεννιέται αυτή την ώρα στην Υποσαχάρια Αφρική. Η πείνα του παιδιού αυτού, η ταπείνωση που συνεπάγεται η ανυπόφορη φτώχεια του, η ανημποριά του να περιγράψει για τον εαυτό του ένα μέλλον ανθρώπινο, είναι για τον πολίτη της Δύσης (δηλαδή: για τον καθένα από εμάς) μονάχα ένα σφάλμα: ένα σφάλμα της φύσης, ή της τύχης, ή της Ιστορίας, εντέλει ένα σφάλμα των γονιών αυτού του παιδιού που το γεννάνε.
Δηλαδή μεταβιβάζουμε την ευθύνη για την πείνα και την ταπείνωση των πεινασμένων από την πολιτική πραγματικότητα του κόσμου σε μια μετα-θεολογική δομή προπατορικού αμαρτήματος.
Tο πεινασμένο παιδί του Τρίτου Κόσμου, εφόσον επιβιώσει από τη δυσεντερία και το AIDS, θα προσφύγει στον πιο πρόσφορο όσο και εφιαλτικό εξτρεμισμό μίσους που θα ξεπηδήσει στη γεωγραφική και στην κοινωνική του περιφέρεια.
Μοιραία (και σε ιστορικό επίπεδο, απολύτως δικαιολογημένα) το πεινασμένο παιδί του Τρίτου Κόσμου, εφόσον επιβιώσει από τη δυσεντερία και το έιτζ, θα προσφύγει σε μια άλλη θεολογική δομή: στον πιο πρόσφορο όσο και εφιαλτικό εξτρεμισμό μίσους που θα ξεπηδήσει στη γεωγραφική και στην κοινωνική του περιφέρεια (και βλέπουμε ήδη μερικούς από αυτούς τους εξτρεμισμούς).
Ο πόλεμος που έρχεται
Και τι θα γίνει στο μέλλον; Τα γεγονότα δεν είναι αισιόδοξα: εφόσον οι πολίτες της Δύσης αρνηθήκαμε να μοιράσουμε τη χόρτασή μας με την πείνα των επερχόμενων απελπισμένων, ουσιαστικά ζητήσαμε τον πόλεμο. Οι πεινασμένοι θα γυρέψουν να χορτάσουν με κάθε τρόπο – πάντοτε στην Ιστορία έτσι γινόταν. Νομίζω πως ο 21ος αιώνας, κάπου στις μεσιανές του δεκαετίες, θα δει αυτόν τον υπερ-πόλεμο (αλλιώς: το μετα-πόλεμο) ανάμεσα στους πεινασμένους και στους χορτάτους (και το ξαναλέω: οι χορτάτοι είμαστε οι πολίτες της Δύσης). Μέχρι τώρα στην Ιστορία όλους τους πολέμους μετακινήσεων τους κέρδισαν οι πεινασμένοι.
Ωστόσο, δεν είμαι βέβαιος για το πού θα γείρει ο εφιάλτης αυτής της φοράς: η Δύση θα χρησιμοποιήσει νεωτερικά όπλα απίστευτης εμβέλειας (και βιολογικής δομής) και τα νούμερα των νεκρών θα κάνουν τα δεκάδες εκατομμύρια των θυμάτων των δύο Παγκοσμίων Πολέμων του 20ού αιώνα να μοιάζουν παιδικό ανάγνωσμα.
Το χειρότερο για τον πολίτη της Δύσης είναι πως θα συμμετέχει πρόθυμα στην προπαρασκευή και στην υλοποίηση ετούτης της εκατόμβης με την απόλυτη βεβαιότητα πως αυτός πολεμάει στο πλευρό της λογικής και του δικαίου της κατάστασης άμυνας. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, κάνει έναν πόλεμο για τα «κεκτημένα» (που είναι ένας παλιότερος γραμματικός τύπος του «κατακτημένα» – κατακτημένα από ποιον και εις βάρος ποιου;). Ο πολίτης της Δύσης θεωρεί πως τον πόλεμο τον ζητούν οι άλλοι (οι «παρανοϊκοί», ή έστω «πλανημένοι», άλλοι) και πως αυτός επιθυμεί την «ειρήνη»: ωστόσο στο μυαλό του ειρήνη είναι ο ίδιος και τα παιδιά του να κάνουν μπάνιο δύο φορές τη μέρα ή μία φορά κάθε μέρα ή κάθε δύο μέρες ή κάθε τρεις μέρες (ο αναγνώστης ας σκεφτεί το δικό του νούμερο, δεν μπόρεσα να βρω αξιόπιστα αντίστοιχα στατιστικά), να ποτίζει κάθε μέρα τον κήπο του, θα πλένει κάθε εβδομάδα το αυτοκίνητό του, να βράζει έξι φορές τη μέρα στον βραστήρα το μπιμπερό των μωρών του.
Το Αουσβιτς, όμως, είναι, πρώτα από όλα, η απουσία της ερώτησης.
* Ο κ. Θανάσης Τριαρίδης είναι συγγραφέας.