Η εικόνα που συναντά κανείς ανά τον κόσμο, κατά την επέλαση της πανδημίας, διαφέρει από χώρα σε χώρα. Επί της ουσίας, διαφέρουν τα αντανακλαστικά και οι επιδόσεις σε επίπεδο διακυβέρνησης. Διότι η ηγεσία μπορεί να επηρεάσει την εξέλιξη μιας κρίσης όπως ακριβώς μια κρίση είναι σε θέση να καθορίσει το μέλλον μιας ηγεσίας.
Με βάση τη μέχρι τώρα εμπειρία, και σύμφωνα με προδιαγραφές που έχουν θέσει οι ειδικοί, προκύπτουν έξι πυλώνες στους οποίους θα πρέπει να στηριχθεί η εκάστοτε πολιτική ηγεσία αν επιθυμεί να υιοθετήσει μια συγκροτημένη και αποτελεσματική στρατηγική διαχείρισης της πανδημίας.
• Να αναγνωρίσει από την πρώτη στιγμή το πρόβλημα ως αληθινή απειλή για τη δημόσια υγεία αντιλαμβανόμενη ότι κινδυνεύουν άμεσα ανθρώπινες ζωές.
• Να προχωρήσει το γρηγορότερο δυνατό σε μέτρα καραντίνας από τη στιγμή που θα συνειδητοποιήσει ότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος να περιορίσει τη μετάδοση του ιού, όσο δεν υπάρχει το εμβόλιο.
• Να διασφαλίσει ότι θα παραμείνουν λειτουργικές οι εφοδιαστικές αλυσίδες για αγαθά που καλύπτουν βασικές ανάγκες τόσο του γενικού πληθυσμού όσο και των υποδομών υγείας, βρίσκοντας συγχρόνως τρόπους ενίσχυσης των μέσων για τη διενέργεια διαγνωστικών τεστ απέναντι στον ιό.
• Να μεριμνήσει για την καθημερινή, ειλικρινή και έγκυρη ενημέρωση της κοινής γνώμης, περιορίζοντας τον χώρο για fake news που αποπροσανατολίζουν από τις ενδεδειγμένες συμπεριφορές και λύσεις.
• Να προβεί σε ενέργειες στήριξης της οικονομίας και κυρίως όσων πλήττονται ευθέως και αναμφισβήτητα από την παύση δραστηριότητας στον τομέα τους.
• Να καλλιεργήσει στην κοινωνία την αίσθηση του επείγοντος αλλά και την προοπτική της θετικής κατάληξης πάνω σε βάσιμες παραδοχές, ώστε να διαμορφώσει την απαιτούμενη εθνική ψυχολογία για την επιτυχή αντιμετώπιση των προκλήσεων.
Η αποτύπωση των βασικών στοιχείων ενός κατάλληλου crisis management έχει σημασία τόσο για να αξιολογήσει κανείς τη διαχείριση αυτής της πανδημίας, όσο και για να είναι καλύτερα προετοιμασμένος σε μια τυχόν μελλοντική περιπέτεια αντίστοιχου βεληνεκούς. Δεν επέδειξαν λοιπόν όλες οι χώρες τα ίδια αντανακλαστικά σε αυτήν την κρίση.
Η παγκόσμια κοινότητα στο ζύγι της πανδημίας
ΗΠΑ
«Είμαστε απολύτως προετοιμασμένοι, είμαστε μπροστά από τις εξελίξεις. Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας, όταν ο καιρός γίνεται πιο ζεστός, ο ιός εξαφανίζεται, σαν θαύμα. Οι Δημοκρατικοί πολιτικοποιούν τον κορωνοϊό, είναι το καινούργιο τους hoax. Τα τεστ είναι όλα τέλεια, είναι όμορφα. Eχουμε κάνει φανταστική δουλειά, μου αρέσουν αυτά τα πράγματα,
ίσως έχω μια φυσική ικανότητα σε αυτά». Αυτή ήταν σε γενικές γραμμές η αρχική αντίδραση του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ μπροστά στην εμφάνιση του προβλήματος.
Σήμερα, ο μεγαλύτερος αριθμός κρουσμάτων στον κόσμο καταγράφεται στις ΗΠΑ, οι οποίες μετρούν περισσότερους από 18.000 νεκρούς. Εξ ου και η πρόσφατη θεαματική στροφή 180 μοιρών από τον Αμερικανό πρόεδρο, ο οποίος αναγκάστηκε να υιοθετήσει τις εισηγήσεις των ειδικών μπροστά στην έξαρση της κρίσης στην αμερικανική επικράτεια, κάπως έτσι: «Πάντα ήξερα ότι αυτό το πράγμα είναι αληθινό, είναι μια πανδημία. Ποτέ δεν είπα ότι η καραντίνα θα λήξει το Πάσχα. Να μπορούσαμε να κρατήσουμε τους θανάτους το πολύ στις 200.000. Ξεκινήστε να φτιάχνετε αναπνευστήρες. Θέλω τη ζωή μας πίσω. Δεν έφταιγε κανείς, απλώς τα πράγματα συνέβησαν».
ΕΥΡΩΠΗ
Η καγκελάριος της Γερμανίας Aγκελα Μέρκελ, παρά τη μακρά θητεία της, αντιμετωπίζει χωρίς αμφιβολία ένα από τα πιο σημαντικά τεστ στην πολιτική καριέρα της. Η καγκελαρία διαχειρίζεται μέχρι στιγμής με τη δέουσα, γερμανική θα έλεγε κανείς, σοβαρότητα αυτήν την κρίση, διατηρώντας σε χαμηλό επίπεδο τη θνησιμότητα αναλογικά με τον πληθυσμό της – σχεδόν 10 φορές χαμηλότερα απ’ ό,τι στην Ιταλία. Εκτός από τα δραστικά μέτρα καραντίνας, υλοποιεί και ένα εκτεταμένο πρόγραμμα διαγνωστικών τεστ, αξιοποιώντας σε όλα τα επίπεδα το παραδοσιακά αποκεντρωμένο σύστημα διακυβέρνησης.
Ο πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζουζέπε Κόντε κλήθηκε να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας εν μέσω παρατεταμένου αδιεξόδου στην πολιτική ζωή της χώρας. Τώρα καλείται να αντιμετωπίσει μία από τις πιο επώδυνες φάσεις της ιταλικής Ιστορίας, όντας ο πρώτος Ευρωπαίος ηγέτης ο οποίος επέβαλε μέτρα καραντίνας. Με περισσότερα από 135.000 κρούσματα, η Ιταλία μετρά περισσότερους από 18.000 νεκρούς. Το ιταλικό σύστημα χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς περισσότερο άτυχο παρά ανεπαρκές, υπό την έννοια ότι τα πρώτα κρούσματα ξέσπασαν μαζικά και ακαριαία. Προς το παρόν, οι Ιταλοί συσπειρώνονται γύρω από τον πρωθυπουργό τους, ο οποίος προσπαθεί να σώσει ό,τι μπορεί σε αυτήν τη δύσκολη ώρα της μάχης.
Στη Βρετανία ο πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον επωμίστηκε πρόσφατα ιδιαίτερα βαρύ πολιτικό κόστος εγκαταλείποντας άρον άρον την αρχική αμφιλεγόμενη στρατηγική του, η οποία σηματοδότησε μια μάλλον χαλαρή αντιμετώπιση της πανδημίας. Η βρετανική κυβέρνηση τρέχει τώρα πίσω από τη ραγδαία αύξηση των κρουσμάτων –ο Βρετανός πρωθυπουργός είναι ο ίδιος ασθενής– την ώρα που τα υπολογιστικά μοντέλα στη χώρα καταδεικνύουν ότι δυνητικά απειλούνται έως και εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπινες ζωές. Μαζί με τα περιστατικά αυξάνεται και η κριτική εις βάρος της βρετανικής πολιτικής ηγεσίας, ακόμη και μετά την αυστηροποίηση των μέτρων.
Η Γαλλία δεν προσεγγίζει τις επιδόσεις της Γερμανίας, αν εξετάσει κανείς την πορεία των κρουσμάτων και της θνησιμότητας, ωστόσο τα καταφέρνει σαφώς καλύτερα από την Ιταλία. Ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν διεμήνυσε εγκαίρως ότι η χώρα του «βρίσκεται σε πόλεμο», διατάσσοντας με τη σειρά του γενικό «lockdown». Παρά το γεγονός ότι οι νεκροί από τον ιό ξεπέρασαν το φράγμα των 10.000, η γαλλική κυβέρνηση βλέπει τα ποσοστά αποδοχής της να ανεβαίνουν στις μετρήσεις, στον βαθμό που αυτό ερμηνεύεται ως ψήφος εμπιστοσύνης από τη γαλλική κοινή γνώμη.
Στην Ελλάδα ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, κατά γενική ομολογία, αντέδρασε γρήγορα μπροστά στην εκδήλωση της πανδημίας, εξάγοντας εγκαίρως τα κατάλληλα συμπεράσματα από την εξέλιξη του ιού στη γειτονική Ιταλία. Η τηρουμένων των αναλογιών ήπια πορεία των κρουσμάτων και της θνησιμότητας, σε συνδυασμό με τη διαχειρίσιμη μέχρι στιγμής εικόνα στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, συγκαταλέγεται και διεθνώς στην πλευρά των θετικών ειδήσεων από το ευρωπαϊκό μέτωπο. Το ενδιαφέρον ως προς τις επιδόσεις της ελληνικής κυβέρνησης μετατοπίζεται σταδιακά στην αποτελεσματικότητα κατά την άρση των μέτρων, εξέλιξη που μεταξύ άλλων θα απαιτήσει τη διενέργεια διαγνωστικών τεστ σε ευρύτερη κλίμακα.
ΚΙΝΑ
Ο πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας Σι Τζινπίνγκ εφάρμοσε ιδιαίτερα δυναμικά και κατά τα φαινόμενα αποτελεσματικά μέτρα καραντίνας. Ωστόσο, είχε προηγηθεί η καθυστερημένη πρώτη αντίδραση της κινεζικής κυβέρνησης, η οποία δέχεται κριτική ότι αρχικά επιχείρησε να αποκρύψει τα κρούσματα, επιτρέποντας έτσι εκ των πραγμάτων και τη «μετανάστευση» του ιού σε άλλες χώρες. Πάντως, σε αυτή τη φάση ο Σι Τζινπίνγκ εμφανίζεται ως παγκόσμιος ηγέτης στη διαχείριση της πανδημίας, με όχημα και τις προμήθειες απαραίτητου υγειονομικού υλικού σε άλλες χώρες.
ΡΩΣΙΑ
Ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν αρχικά επένδυσε σε ένα άνετο επικοινωνιακό προφίλ, διαβεβαιώνοντας ότι η κατάσταση είναι υπό έλεγχο. Στη συνέχεια υιοθέτησε με τη σειρά του μέτρα καραντίνας και τα κρούσματα στη χώρα του βρίσκονται σήμερα σαφώς σε τροχιά ανόδου. Η πανδημία πέτυχε τον Ρώσο πρόεδρο ακριβώς τη στιγμή που προγραμμάτιζε να «περάσει» αλλαγές στο Σύνταγμα, οι οποίες θα του επιτρέπουν να παραμείνει για πολλά ακόμη χρόνια στην εξουσία.
ΒΡΑΖΙΛΙΑ
Ο πρόεδρος της Βραζιλίας Ζαΐρ Μπολσονάρο υποβάθμισε σαφώς το μέγεθος του προβλήματος, κατηγορώντας τον υπόλοιπο κόσμο για «υστερία» γύρω από ένα «ασήμαντο κρύωμα». Πλέον, μιλά και εκείνος για «τη μεγαλύτερη πρόκληση της γενιάς» μας. Ομως, αυτό δεν τον αποτρέπει από το να γυρνά την πλάτη στην πολιτική της καραντίνας, προτάσσοντας πεζά τη «διασφάλιση των θέσεων εργασίας». Η διεθνής κριτική εις βάρος του συνδυάζεται με τις κοινωνικές αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας. Κατά τόπους κυβερνήτες έχουν αρχίσει να αψηφούν τις οδηγίες του και προβαίνουν αυτοβούλως σε περιοριστικά μέτρα στις περιοχές τους.
ΑΣΙΑ
Στην Ιαπωνία ο πρωθυπουργός Σίνζο Αμπε μέχρι σήμερα έχει καταφέρει να διατηρήσει την κατάσταση υπό σχετικό έλεγχο, χωρίς να εξαντλήσει την αυστηρότητα στη λήψη των μέτρων, αν και σταδιακά προκύπτει η ανησυχία ότι η χώρα του ενδεχομένως αντιμετωπίζει ένα δεύτερο κύμα επίθεσης του ιού το οποίο χρήζει άμεσης απάντησης. Στο μεταξύ, οι ηγεσίες στη Νότια Κορέα και στην Ταϊβάν έδειξαν σαν να ήταν έτοιμες από καιρό να αντιμετωπίσουν την πανδημία. Ηταν σίγουρα πιο έτοιμες έχοντας βιώσει και την εμπειρία του SARS. Οσο για τον αμφιλεγόμενο πρόεδρο των Φιλιππίνων Ροντρίγκο Ντουτέρτε, δεν υπάρχουν διλήμματα. Οποιος δημιουργεί προβλήματα κατά τη διάρκεια της καραντίνας, «θα πυροβολείται».
H ώρα της κρίσης είναι ώρα της κυβέρνησης
Μάρτιν Λοτζ, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Πολιτικής στο London School of Economics.
Πώς μετράει κανείς την επάρκεια των ασκούμενων πολιτικών; Απαντώντας σε ερωτήματα της «Κ», ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Πολιτικής στο London School of Economics, Μάρτιν Λοτζ, επιχειρεί να αναλύσει το διακύβευμα για τις κυβερνήσεις στη διαχείριση της πανδημίας αλλά και τον αντίκτυπο της κρίσης στο πολιτικό τους μέλλον.
– Τι θα κρίνει την αποτελεσματικότητα μιας κυβέρνησης στη διαχείριση αυτής της κρίσης;
– Από τη μία πλευρά, το πώς θα υποστηρίξει τις υπηρεσίες υγείας ώστε να μην καταρρεύσουν και το πώς θα συγκριθεί με άλλες κυβερνήσεις σε σχέση με τα ποσοστά θνησιμότητας και τις κοινωνικές συνέπειες. Από την άλλη πλευρά, το κατά πόσον τα πακέτα διάσωσης θα αποτρέψουν την πλήρη οικονομική κατάρρευση, το πόσο γρήγορα θα επιστρέψει η κοινωνική και οικονομική ζωή και σε ποιον βαθμό θα φανεί ικανή να κατευθύνει την κοινωνία τους επόμενους μήνες. Και βεβαίως το αν οι άνθρωποι θα έχουν πρόσβαση σε τρόφιμα και άλλα απαραίτητα.
– Κρίσεις όπως αυτή συνήθως ενδυναμώνουν ή αποδυναμώνουν μια κυβέρνηση;
– Η ώρα μιας κρίσης είναι εξ ορισμού η ώρα της εκτελεστικής εξουσίας. Και σε γενικές γραμμές το βλέπουμε σε μεγάλο βαθμό σε αυτήν τη φάση των εξελίξεων. Ωστόσο μια κρίση εξαντλεί πόρους και καθώς η πανδημία και οι προεκτάσεις της θα συνεχίζονται, μια κυβέρνηση μπορεί πολύ γρήγορα να αποδυναμωθεί. Οι πιέσεις στις πολιτικές ηγεσίες θα είναι πολύ ισχυρές.
– Ποιες δυνάμεις του πολιτικού φάσματος αναμένεται να ευνοήσει αυτή η κρίση; Ευνοεί ή αντιθέτως πλήττει τις λαϊκιστικές δυνάμεις το σκηνικό που διαμορφώνεται;
– Αυτήν τη στιγμή τα λαϊκιστικά κόμματα έχουν πολύ λίγα να συνεισφέρουν. Αλλά βλέπουμε συγχρόνως πώς οι λαϊκιστές πολιτικοί προσπαθούν να δημιουργήσουν σχήματα στη λογική «εμείς εναντίον εκείνων» στοχεύοντας στο ποιος ήταν «υπεύθυνος» για την πανδημία. Δεν είμαι βέβαιος ότι η προσπάθεια αυτή θα στεφθεί με ιδιαίτερη επιτυχία, αλλά δεν μπορεί κανείς να αποκλείσει μια ισχυρή δόση λαϊκισμού στο κοντινό μέλλον, ιδίως σε θέματα που θα αφορούν τον καταμερισμό των πόρων μέσα σε δύσκολες συνθήκες.
– Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχει ένας ηγέτης σήμερα;
– Ιδανικά θα πρέπει να είναι σαφής και καθαρός στο μήνυμα, αναγνωρίζοντας την οδυνηρότητα των αποφάσεων. Θα πρέπει επίσης να είναι σεμνός και ταπεινός, μπροστά στην ισχυρή αβεβαιότητα για το μέλλον. Οι πολιτικοί που προσπαθούν να ισχυριστούν ότι είναι «καλύτεροι» ή «πιο ενημερωμένοι» στη λήψη αποφάσεων από τους ομολόγους τους σε άλλες χώρες, είναι τσαρλατάνοι.
– Να περιμένουμε ανακατατάξεις μετά το τέλος της κρίσης; Προς ποια κατεύθυνση;
– Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ακριβώς. Σε επίπεδο διακυβέρνησης, η σημερινή κρίση ενδέχεται να λειτουργήσει προς όφελος των υπηρεσιών υγείας, αφαιρώντας την πίεση για μείωση κόστους και προσθέτοντας έμφαση στην επιδίωξη της αποτελεσματικότητας του συστήματος, ώστε να διασφαλιστούν πλεονάζουσες δυνατότητες για τυχόν μελλοντικές κρίσεις. Αυτό βέβαια θα απαιτήσει εκλογικά σώματα που θα επιθυμούν να πληρώσουν περισσότερα για αντίστοιχες υπηρεσίες, με ό,τι αυτό θα συνεπάγεται. Ευρύτερα στο πολιτικό πεδίο, πιθανώς θα γίνει κατανοητό ότι η τάση για επανεθνικοποίηση θα πρέπει να δώσει χώρο στην ενισχυμένη διασυνοριακή συνεργασία για την οικονομική και κοινωνική ανάκαμψη. Oλα αυτά θα εξαρτηθούν και από το πόσο βαθιά και παρατεταμένη θα είναι η πανδημία και η ύφεση που θα τη συνοδεύσει.
– Πώς μπορεί να συνδυάσει κανείς την προστασία της δημόσιας υγείας με την προστασία της οικονομίας; Είναι πρακτικά εφικτό;
– Αυτή είναι μια πολιτική επιλογή. Η προτίμηση για τη δημόσια υγεία, την οποία αυτήν τη στιγμή έχουμε μπροστά μας και προσωπικά τη συμμερίζομαι, θα αμφισβητείται όλο και περισσότερο από ερωτήματα που θα προκύπτουν για το πώς θα διασφαλιστεί η οικονομική ανάκαμψη. Επομένως, το ντιμπέιτ θα αφορά το πώς θα «φέρουμε πίσω» την κοινωνία – είτε αυτό σημαίνει να ανοίξουν ξανά τα σχολεία, είτε να αρχίσει εκ νέου η οικονομική δραστηριότητα. Προς το παρόν, δεδομένης της ευρέως αδιάκριτης φύσης με την οποία ο ιός μπορεί να μας επηρεάζει, το επιχείρημα της δημόσιας υγείας είναι κυρίαρχο.