Ο κατάλληλος όρος είναι «κοσμογονία». Στις πόλεις όλου του κόσμου, ποδηλατικές υποδομές express ξεπηδούν από παντού για να εξυπηρετήσουν τον όλο και μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων που επιλέγουν το ποδήλατο για μετακίνηση και σωματική άσκηση. Στη Νέα Υόρκη, στο Βερολίνο, στο Παρίσι, στις Βρυξέλλες και στο Μιλάνο, ο κορωνοϊός έγινε ο καταλύτης για να κατανεμηθεί εκ νέου ο δημόσιος χώρος με πιο ορθολογικό τρόπο.
Βασικός γνώμονας όλων των παρεμβάσεων είναι η αφαίρεση χώρου από το αυτοκίνητο, με διαπλατύνσεις πεζοδρομίων, δημιουργία νέων ποδηλατοδρόμων και διαπλάτυνση των υπαρχόντων ώστε να εξυπηρετούν ακόμη μεγαλύτερο αριθμό ποδηλάτων (απλών ή ηλεκτρικά υποβοηθούμενων) και πατινιών.
Οι λεπτομέρειες των παρεμβάσεων που εκτυλίσσονται με κινηματογραφική ταχύτητα σε κάθε πόλη είναι εντυπωσιακές, αλλά αυτό που πρώτα πρέπει να γίνει αντιληπτό είναι η κεντρική ιδέα. Το γεγονός, δηλαδή, ότι το Ι.Χ. είναι το πλέον σπάταλο όχημα από πλευράς χώρου (και χρήματος – πράγμα όχι αμελητέο σε περίοδο σαρωτικής οικονομικής κρίσης).
Οι Αρχές βρίσκονται ταυτόχρονα μπροστά στην ανάγκη για αποσυμφόρηση των μέσων μεταφοράς και για αποτροπή του κυκλοφοριακού χάους. Καθώς τα περιοριστικά μέτρα αίρονται, οι μετακινήσεις αυξάνονται, αλλά ο φόβος της χρήσης μέσων μαζικής μεταφοράς παραμένει, με κίνδυνο η εικόνα των πόλεων να φθάσει να θυμίζει, επί καθημερινής βάσης, την εικόνα των ατέλειωτων μποτιλιαρισμάτων που προκύπτουν όταν απεργούν τα μέσα μεταφοράς. Από τον καθαρό αέρα της καραντίνας, οι πόλεις όλου του κόσμου κινδυνεύουν να περάσουν στον εφιάλτη της πιο πνιγηρής ρύπανσης. Στο Μιλάνο, οι Αρχές υπολόγισαν ότι, προκειμένου να κρατηθούν οι αποστάσεις ασφαλείας, θα πρέπει οι μετακινήσεις με το μετρό να μην ξεπερνούν τις 400.000 την ημέρα – αντί του 1.400.000 μετακινήσεων πριν από την πανδημία.
«Είναι αδύνατο να βγάλουμε ένα εκατομμύριο επιπλέον αυτοκίνητα στους δρόμους», σημείωσε ο επικεφαλής συγκοινωνιακής πολιτικής της πόλης, ανακοινώνοντας την άμεση κατασκευή δεκάδων νέων ποδηλατοδρόμων. Οι περισσότερες μετακινήσεις στο Μιλάνο γίνονται σε ακτίνα 4 χιλιομέτρων, απόσταση που καλύπτεται με εξαιρετική άνεση με το ποδήλατο – το μόνο που έλειπε για τους ποδηλάτες ήταν η αίσθηση ασφάλειας που δημιουργεί η ύπαρξη χωριστών υποδομών.
H ανάγκη τήρησης αποστάσεων στα μέσα μαζικής μεταφοράς θα οδηγήσει εκατομμύρια πολίτες να στραφούν στα αυτοκίνητά τους για τις μετακινήσεις τους. Αυτό θα έχει ως συνέπεια ατελείωτα μποτιλιαρίσματα και μεγάλη ατμοσφαιρική ρύπανση στις πόλεις. Οχι σε όλες, καθώς πολλές λαμβάνουν μέτρα διευκόλυνσης των μετακινήσεων με ποδήλατο και δραστικού περιορισμού των Ι.Χ.
Σε γιγάντιες πόλεις όπως το Παρίσι τα πράγματα είναι πιο δύσκολα, ιδίως σε σχέση με τις καθημερινές μετακινήσεις εργαζομένων από τα μακρινά προάστια στο κέντρο της πόλης με το δίκτυο του προαστιακού σιδηροδρόμου (RER). Υπάρχουν άνθρωποι που αναπόφευκτα θα επιστρέψουν στην καθημερινή χρήση μέσων μεταφοράς – ή που εξ ανάγκης δεν σταμάτησαν καθόλου να τα χρησιμοποιούν στη διάρκεια της καραντίνας. Υπάρχουν άλλοι που θα καταφύγουν αναγκαστικά στα Ι.Χ. λόγω χιλιομετρικής απόστασης ή φυσικής κατάστασης. Το στοίχημα, όμως, για τις Αρχές του Παρισιού είναι να περιοριστούν οι δύο αυτές κατηγορίες (των χρηστών μέσων μεταφοράς και των οδηγών) στα απολύτως απαραίτητα και να μαζικοποιηθεί η χρήση ποδηλάτου για όλες τις υπόλοιπες μετακινήσεις. Η δήμαρχος του Παρισιού, Αν Ινταλγκό, η οποία είχε προ κορωνοϊού υλοποιήσει σημαντικά έργα ποδηλατοδρόμων στην πόλη, τώρα ανακοίνωσε συμπληρωματικό δίκτυο ποδηλατικών υποδομών μήκους 650 χιλιομέτρων.
Με διαδικασίες εξπρές
Στη Βρετανία, οι Αρχές ανακοίνωσαν ότι οι πεζοδρομήσεις και οι παρεμβάσεις βιώσιμης κινητικότητας μπορούν να γίνονται με διαδικασίες εξπρές, απαλλάσσοντας τους δήμους από κοπιώδεις και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες, ενώ στο Βέλγιο οι Αρχές εξέδωσαν εγχειρίδιο για το πώς δημιουργούνται ποδηλατόδρομοι express. Μία από τις βασικές οδηγίες: «Αφαιρέστε μία ολόκληρη λωρίδα κυκλοφορίας, μην μπερδεύεστε με νέες διαγραμμίσεις». Σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται κώνοι, όπως αυτοί που ενημερώνουν τους οδηγούς ότι έφθασαν σε εργοτάξιο, σε άλλες περιπτώσεις νέες γραμμές στο οδόστρωμα, σε άλλες καταργούνται λωρίδες στάθμευσης αυτοκινήτων. Το «μενού» έχει πολλές επιλογές, αλλά η αδράνεια δεν είναι μία από αυτές, γιατί οι συνθήκες έχουν αλλάξει.
Την εποχή της πανδημίας, ο συνωστισμός σε στενά πεζοδρόμια πρέπει να αποφεύγεται – στη διάρκεια της καραντίνας το πρόβλημα αυτό λυνόταν με τη μετατόπιση των πεζών στο οδόστρωμα, στο εξής, εκατοντάδες πόλεις σε όλο τον κόσμο το λύνουν με διαπλατύνσεις πεζοδρομίων. Οι διαπλατύνσεις και πεζοδρομήσεις εξυπηρετούν και τον στόχο της διάσωσης της οικονομικής δραστηριότητας, εφόσον οι δραστηριότητες σε ανοικτούς χώρους ενέχουν λιγότερους κινδύνους. Και σε αυτή την περίπτωση τα αυτοκίνητα αποδεικνύονται «λίπος» που μπορεί να φύγει, ώστε να απλωθούν τα καταστήματα εστίασης στο οδόστρωμα, τηρώντας τις αποστάσεις ασφαλείας και συνεχίζοντας απρόσκοπτα τη λειτουργία τους.
Στο Βερολίνο
Δεν είναι όλες οι πόλεις του κόσμου το ίδιο προχωρημένες στο θέμα των βιώσιμων μετακινήσεων, αλλά σε όλες ανεξαιρέτως καταγράφηκε αύξηση της χρήσης του ποδηλάτου και βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας στη διάρκεια της καραντίνας. Οι Αρχές του Βερολίνου ήταν μεταξύ των πρώτων που εφάρμοσαν τη διαπλάτυνση ποδηλατολωρίδων, από την αρχή κιόλας της καραντίνας. Τότε, το μέτρο είχε χαρακτηριστεί «άσκοπη πρόκληση από το ποδηλατικό λόμπι». Κανείς δεν έχει πλέον την ίδια άποψη, καθώς η χρήση του ποδηλάτου διευρύνεται ακόμη και σε μια πόλη με ήδη υπάρχουσες υποδομές, όπως είναι η γερμανική πρωτεύουσα.
Σιγά σιγά, το ερώτημα μετατοπίζεται αλλού. Θα υπάρχουν αρκετά ποδήλατα για να καλύψουν την αλματώδη αύξηση της ζήτησης; Την ώρα που δεκάδες κλάδοι της παγκόσμιας οικονομίας βουλιάζουν, οι πωλήσεις ποδηλάτων απογειώνονται. «Δεν προλαβαίνουμε, το τηλέφωνο χτυπάει ασταμάτητα», είπε γελώντας στην εφημερίδα «Γκάρντιαν» ο ιδιοκτήτης καταστήματος ποδηλάτων στην Αυστραλία, που τρέχει και δεν φτάνει παρότι προσέλαβε επιπλέον προσωπικό και αύξησε τις βάρδιες. «Τα ποδήλατα έχουν γίνει το νέο χαρτί τουαλέτας», λέει ο ίδιος.