Η Ευρώπη έχει αντιμετωπίσει κρίσεις και στο παρελθόν. Ωστόσο, σήμερα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το ισχυρότερο εδώ και δεκαετίες πλήγμα στις ζωές, τις κοινωνίες και τις οικονομίες μας. Ποτέ πριν στην υπερεξηκονταετή ιστορία της Ενωσης δεν βιώσαμε τέτοια ξαφνική και εκτεταμένη αναταραχή στον κοινωνικό και οικονομικό μας ιστό.
Σε ορισμένα κράτη-μέλη τα συστήματα υγείας δίνουν καθημερινά μάχη για να περιορίσουν την τραγωδία της απώλειας ζωών. Βιώσιμες επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν κίνδυνο πτώχευσης, απώλειας πελατών και αγορών.
Ανθρωποι φοβούνται ότι θα χάσουν τη δουλειά τους και τα μέσα βιοπορισμού τους. Πολλοί έχουν βρεθεί ξαφνικά χωρίς δουλειά. Αν το 2008, κατά τη χρηματοπιστωτική κρίση, έπρεπε να κατασκευάσουμε σωσίβια λέμβο εν μέσω καταιγίδας, το 2020 ράβουμε μάσκες εν μέσω πανδημίας.
Εντούτοις, ενώ η λειτουργία σε πλήρες καθεστώς έκτακτης ανάγκης εξακολουθεί να αποτελεί τον κανόνα και η δημόσια υγεία παραμένει η πρωταρχική μας προτεραιότητα, αυτή είναι η κρίσιμη στιγμή για να αρχίσουν οι κυβερνήσεις και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής σε ολόκληρη την ήπειρο να διαμορφώνουν την πορεία της Ευρώπης προς την οικονομική ανάκαμψη. Θα υπάρξει αύριο. Σήμερα, πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να σταματήσουμε τον ιό, μετριάζοντας παράλληλα τις οικονομικές επιπτώσεις του· αύριο θα πρέπει να επανεκκινήσουμε την οικονομία, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι δεν θα υπονομευθούν οι προσπάθειές μας για τον περιορισμό του ιού.
Τα επίπεδα δανεισμού του δημόσιου τομέα αυξάνονται δραματικά, καθώς τα κράτη-μέλη επιχειρούν να παράσχουν σανίδα σωτηρίας σε ανθρώπους και επιχειρήσεις. Πρόκειται για αναγκαία, αλλά όχι επαρκή, δημοσιονομική ανταπόκριση στην τρέχουσα κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Ενωσιακού επιπέδου μέτρα στηρίζουν τις εθνικές προσπάθειες στον μέγιστο βαθμό: με τον καθορισμό του κατάλληλου πλαισίου, με τη χαλάρωση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, με την ενεργοποίηση της γενικής ρήτρας διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, και με την παροχή άμεσης στήριξης μέσω του αναπρογραμματισμού των κονδυλίων της Ε.Ε.
Η Πρωτοβουλία Επενδύσεων για την Αντιμετώπιση του Κορωνοϊού μάς έδωσε τη δυνατότητα να κινητοποιήσουμε κάθε ευρώ που είναι διαθέσιμο στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής. Παρέχουμε άμεση αρωγή και χρηματοδότηση για μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης. Ηδη, στην Ισπανία αγοράζονται μάσκες και αναπνευστήρες, στην Ιταλία υποστηρίζονται η τηλεργασία και η τηλεμάθηση, στην Τσεχία και τη Λιθουανία παρέχεται στήριξη έκτακτης ανάγκης σε ΜΜΕ, και στην Πορτογαλία διεξάγεται έρευνα, δοκιμή και ανάπτυξη προϊόντων που χρειάζονται για την καταπολέμηση της COVID-19.
Ωστόσο, τα μέτρα έκτακτης ανάγκης, αν και αναγκαία, εγκυμονούν κινδύνους σε μεσομακροπρόθεσμο ορίζοντα, αν δεν συνοδεύονται από κατάλληλες και αποτελεσματικές δικλίδες ασφαλείας σε επίπεδο Ενωσης.
Μολονότι ο τελικός αντίκτυπος αυτού του συμμετρικού εξωτερικού κλυδωνισμού είναι ακόμη αβέβαιος, είναι ήδη σαφές ότι υπάρχει κίνδυνος ασύμμετρης ανάκαμψης. Οι οικονομικές δομές των κρατών-μελών και των περιφερειών της Ενωσης είναι πολύ διαφορετικές, με ορισμένα κράτη-μέλη και Περιφέρειες να εξαρτώνται από τομείς που πιθανώς θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο για να ανακάμψουν, όπως ο τουρισμός, οι μεταφορές ή ο πολιτισμός. Ο ρυθμός και η κλίμακα εξάπλωσης της νόσου εξελίχθηκαν με διαφορετικούς τρόπους στα 27 κράτη-μέλη. Επιπλέον, ορισμένες περιφέρειες και κράτη-μέλη έχουν μεγάλες δημοσιονομικές δυνατότητες στήριξης της οικονομίας τους, ενώ άλλα έχουν ελάχιστες και έχουν ήδη εξαντλήσει τα δημοσιονομικά τους περιθώρια για επενδύσεις.
Οι προϋπάρχουσες αδυναμίες και ανισότητες τείνουν να επιδεινώνονται σε περιόδους κρίσης. Κατά τις πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του ’70, πολλές Περιφέρειες με οικονομίες που στηρίζονταν στις υπηρεσίες προσαρμόστηκαν γρήγορα και άκμασαν στη νέα πραγματικότητα, ενώ ορισμένες Περιφέρειες που στηρίζονταν στη μεταποιητική βιομηχανία αντιμετώπισαν δυσκολίες για δεκαετίες ή και περισσότερο. Παρόμοια κατάσταση διαπιστώθηκε μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 – ορισμένες Περιφέρειες ανέκαμψαν γρήγορα, ενώ άλλες μόλις τώρα επανέρχονται σε ανοδική πορεία, περισσότερο από μία δεκαετία αργότερα. Σε αμφότερες τις κρίσεις, η μακροπρόθεσμη προσαρμογή και η απώλεια θέσεων εργασίας συνδέθηκαν με πολιτική αστάθεια και άνοδο του λαϊκισμού.
Τα ενωσιακού επιπέδου μέσα θα είναι κρίσιμης σημασίας για την αντιστάθμιση των διαφορετικών εθνικών ικανοτήτων. Δεν πρόκειται για επιλογή αλλά για επιτακτική ανάγκη, δεδομένης της ανάγκης να διαφυλάξουμε το σημαντικότερο οικονομικό μας πλεονέκτημα: την ενιαία αγορά. Από την ίδρυσή της, η ενιαία αγορά εκτιμάται ότι έχει αυξήσει το ΑΕΠ της Ε.Ε. κατά περίπου 8-9%. Τυχόν κατάρρευσή της θα μπορούσε να κοστίσει σε ορισμένα κράτη-μέλη έως και το 15-20% του πραγματικού κατά κεφαλήν εισοδήματός τους1. Τα οφέλη της υπερτερούν κατά πολύ των συνεισφορών των κρατών-μελών στον προϋπολογισμό της Ε.Ε.
Εχει ήδη ληφθεί πληθώρα σημαντικών μέτρων στο επίπεδο της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση της κρίσης. Το πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για την αγορά στοιχείων ενεργητικού αποτελεί ισχυρή δέσμευση της νομισματικής πολιτικής για προστασία της Ευρωζώνης. Από δημοσιονομικής πλευράς, το μέσο SURE θα συμβάλει στην προστασία θέσεων εργασίας και εργαζομένων. Προληπτικές πιστωτικές γραμμές από τον ΕΜΣ, κατάλληλα προσαρμοσμένες στις περιστάσεις, θα στηρίξουν τη χρηματοδότηση άμεσων και έμμεσων δαπανών για την υγεία. Η ενισχυμένη δανειοδοτική ικανότητα της ΕΤΕπ θα παράσχει στήριξη σε επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες. Ωστόσο, χρειάζεται επειγόντως ένα επιπλέον στοιχείο.
Για την επανεκκίνηση της οικονομίας και την επιστροφή της στην τροχιά της ανάπτυξης, είναι απαραίτητο ένα Ταμείο Ανάκαμψης, το οποίο θα είναι σε θέση να πραγματοποιήσει μαζικές επενδύσεις και να προωθήσει τη σύγκλιση. Το Ταμείο αυτό θα πρέπει να ενταχθεί στον επταετή προϋπολογισμό της Ε.Ε., ο οποίος αποτελεί έκφραση των κοινών ευρωπαϊκών στόχων εδώ και δεκαετίες. Ενα επαρκές Ταμείο Ανάκαμψης, αρκετά μεγάλο για να ανταποκριθεί στις τρέχουσες ανάγκες, και ένας ενισχυμένος ενωσιακός προϋπολογισμός που θα είναι ικανός να προωθήσει σταθερά επίπεδα δημόσιων επενδύσεων – τα στοιχεία αυτά θα είναι καίριας σημασίας για την αποκατάσταση, την ανάκαμψη και την ανθεκτικότητα της Ενωσής μας.
Αυτή η ενισχυμένη χρηματοδοτική ικανότητα θα πρέπει να βασίζεται σε καινοτόμα μέσα που θα στηρίζονται στον προϋπολογισμό και δεν θα προσαυξάνουν το χρέος των κρατών-μελών. Ενώ πιστώσεις είναι ήδη διαθέσιμες, μέσω διαφόρων μέσων, οι στοχευμένες, ταχείες και έξυπνες δαπάνες, μέσω επιχορηγήσεων, πρέπει να ενισχυθούν. Αυτό είναι το σημείο όπου πρέπει να καινοτομήσουμε για να πετύχουμε βιώσιμη οικονομική ανάκαμψη και συνεκτική έξοδο από την κρίση.
Στο πλαίσιο αυτό, οι περιφερειακές, τοπικού χαρακτήρα λύσεις που συμβάλλουν στη συνοχή και στη σύγκλιση σε ολόκληρη την Ενωση, με τη μέγιστη οικονομική στήριξη των πλέον ευάλωτων, είναι κρίσιμης σημασίας αν θέλουμε να αποφύγουμε τον απολύτως υπαρκτό κίνδυνο της ασύμμετρης ανάκαμψης και της αυξανόμενης απόκλισης στην οικονομική ανάπτυξη μεταξύ και εντός των κρατών-μελών. Με τις δέσμες μέτρων για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού, η πολιτική συνοχής απέδειξε για ακόμη μία φορά την προσαρμοστικότητα και τη σημασία της σε περιόδους κρίσης – όπως έχει κάνει και σε πολλές άλλες περιπτώσεις στο παρελθόν.
Ωστόσο, η πολιτική συνοχής αποτελεί μακροπρόθεσμη μετασχηματιστική πολιτική, με αποδεδειγμένο ιστορικό επιτυχιών στην προώθηση της κοινωνικής, της οικονομικής και της εδαφικής σύγκλισης. Αν ο ρόλος της πολιτικής συνοχής είναι σημαντικός τον καιρό της κρίσης, τον καιρό της ανάκαμψης θα είναι καθοριστικός.
Στην πορεία προς την ανάκαμψη, η Ευρώπη έχει ένα τεράστιας σημασίας καθήκον: να στραφεί στις θεμελιώδεις αρχές της για να θέσει τις βάσεις για το μέλλον. Να στραφεί στις θεμελιώδεις αρχές της Ενωσής μας, όπως η αλληλεξάρτηση, η σύγκλιση και η αλληλεγγύη, και, παράλληλα, να προαγάγει το οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο μας και να θέσει πορεία για ένα πιο πράσινο, ψηφιακό και δίκαιο μέλλον. Ο μόνος τρόπος για να βγούμε από την κρίση είναι ενωμένοι.
1. Βάσει έρευνας των: Jan in ‘t Veld (2019), Quantifying the Economic Effects of the Single Market in a Structural Macromodel, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, European Economy Discussion Paper No. 94, Gabriel Felbermayr, Jasmin Gröschl, Inga Heiland (2018), Undoing Europe in a New Quantitative Trade Model, IFO Working Paper No. 250
* Η κ. Ελίζα Φερέιρα είναι Ευρωπαία επίτροπος Συνοχής και Μεταρρυθμίσεων.