Αν οι μαζικές διαμαρτυρίες κατά του ρατσισμού και της αστυνομικής βίας ξεκίνησαν τον περασμένο μήνα με αφορμή τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, μετεξελίχθηκαν γρήγορα σε βίαιες κινητοποιήσεις, λεηλασίες καταστημάτων και βανδαλισμούς αγαλμάτων. Την τελευταία εβδομάδα μάλιστα, και με την αρωγή της διχαστικής ρητορικής του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, οδήγησαν σε μια προσπάθεια ακροδεξιών στοιχείων να διεισδύσουν σε αυτές.
Ενοπλες πολιτοφυλακές και ομάδες από vigilantes και υπερμάχους της αυτοδικίας έχουν αποφασίσει να δώσουν δυναμικό «παρών» στις κινητοποιήσεις, προκαλώντας ανησυχίες για ενδεχόμενο εκτροχιασμό της κατάστασης. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα κοινωνικής πόλωσης σημειώθηκε στην Αλμπουρκέρκη του Νέου Μεξικού, όπου ακροδεξιοί πυροβόλησαν και τραυμάτισαν αντιρατσιστή διαδηλωτή την ώρα που ομοϊδεάτες του επιχειρούσαν να ρίξουν το άγαλμα ενός Ισπανού κατακτητή (κονκισταδόρ) του 16ου αιώνα. Oι αντιρατσιστές έχουν βάλει στο στόχαστρο δουλεμπόρους, ιμπεριαλιστές και αποικιοκράτες, διευρύνοντας διαρκώς τη δεξαμενή εχθρών τους: από τον οβελίσκο της Συνομοσπονδίας και τον πρόεδρό της, Τζέφερσον Ντέιβις, στο Ρίτσμοντ της Βιρτζίνια μέχρι τον Τόμας Τζέφερσον, συντάκτη της Διακήρυξης για την Ανεξαρτησία των ΗΠΑ, και τον Ιταλό εξερευνητή Χριστόφορο Κολόμβο.
Tην ίδια στιγμή, μεγάλες εταιρείες αποφασίζουν να εγκαταλείψουν λογότυπα με χαρακτήρες που αναπαράγουν τη στερεοτυπική αντιμετώπιση των μαύρων και παραπέμπουν είτε στη ρατσιστική μεταχείρισή τους είτε στην εξιδανίκευση των διακρίσεων εις βάρος της. Αυτήν την εβδομάδα, το ρύζι Uncle Ben’s ανακοίνωσε ότι θα σταματήσει να κυκλοφορεί με την εικόνα ενός μαύρου αγρότη, που χρησιμοποιεί η εταιρεία από το 1940, ενώ είναι πιθανό να αλλάξει και το όνομα του προϊόντος. Είχε προηγηθεί παρόμοια απόφαση της επιχείρησης τροφίμων Quaker, που σχεδιάζει να αλλάξει το όνομα και το λογότυπο της 130ετούς (θείας) Aunt Jemima στην ομώνυμη συσκευασία σιροπιού για τηγανίτες. H πρέσβειρα των μπανανών Chiquita, η Miss Chiquita, με ένα καλάθι στο κεφάλι και παραδοσιακό στενό χορευτικό κοστούμι αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα στερεοτυπικής απεικόνισης μειονοτήτων και θα μπορούσε να ακολουθήσει το παράδειγμα των προαναφερθέντων προϊόντων.
Οι πιέσεις –από τα κάτω πια και όχι μόνο την ακαδημαϊκή κοινότητα– για μια πιο μαύρη και δίκαιη ιστοριογραφία στη χώρα και την αντικατάσταση συμβόλων καταπίεσης αναγνωρίζεται από πολλούς ως σημαντικό αίτημα του κινήματος «Black Lives Matter». Στον αντίποδα, πολλοί φοβούνται ότι σε αυτό το ιστορικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών με αγάλματα, προϊόντα, ταινίες, βιβλία και άλλα έργα τέχνης δεν υπάρχει όριο και ελλοχεύει ο κίνδυνος ανοιχτής λογοκρισίας. «Πού βάζουμε την κόκκινη γραμμή;» αναρωτιούνται. Αλλοι πάλι ανησυχούν πως όλη η αγανάκτηση θα διοχετευθεί σε τέτοιου είδους επιφανειακά ζητήματα και δεν θα θίξει τα πιο σοβαρά προβλήματα, που αφορούν την καθημερινότητα των Αφροαμερικανών. Από τη μεροληπτική και υπερβολικά βίαιη μεταχείρισή τους από την αστυνομία μέχρι την περιορισμένη πρόσβασή τους στις κοινωνικές υπηρεσίες, όπως η παιδεία και η υγεία, γεγονός που επιβεβαιώθηκε και κατά την πρόσφατη πανδημία.
«Μπορούμε να προσποιηθούμε ότι η διαμάχη για τα σύμβολα της Συνομοσπονδίας σχετίζεται με τη διατήρηση ή απάλειψη της Ιστορίας. Στην πραγματικότητα, όμως, το θέμα αφορά τις αξίες μας. Το ερώτημα είναι κατά πόσον μας ενδιαφέρουν περισσότερο να παραμείνουν όρθια τα μνημεία και να πέσουν οι άνθρωποι. Γιατί ξέρουμε, μέσα από τις στατιστικές, τις βιντεοσκοπημένες εικόνες και όλες τις αφηγήσεις, ότι οι άνθρωποι που πληγώνονται περισσότερο από αυτά τα σύμβολα πέφτουν σε δυσανάλογα ποσοστά κατά μήκος και πλάτος της χώρας», έγραψε σε άρθρο της στην Washington Post η Τερέζα Βάργκας.
Ενα υπαρκτό πρόβλημα
Σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο του Γάλλου οικονομολόγου Τομά Πικετί στη γαλλική Monde, τα ξεσπάσματα οργής των ακτιβιστών κατά του ρατσισμού θέτουν στην πραγματικότητα, με άναρθρο μεν τρόπο, ένα υπαρκτό πρόβλημα: αυτό της παροχής αποζημιώσεων για ένα βίαιο παρελθόν που περιλαμβάνει τη δουλεία και την αποικιοκρατία. «Πρόκειται για ένα ζήτημα που δεν έχει αντιμετωπιστεί πλήρως», επισημαίνει ο Πικετί, υπογραμμίζοντας ότι δεν μπορεί να υπάρχει αυτή η εκκρεμότητα αιωνίως ούτε στις ΗΠΑ ούτε στην Ευρώπη. Θυμίζει, δε, ότι στο τέλος του αμερικανικού εμφυλίου, το 1865, ο Αβραάμ Λίνκολν είχε υποσχεθεί στους απελευθερωμένους δούλους ότι μετά τη νίκη θα λάβουν 160 στρέμματα και ένα μουλάρι. Η πρωτοβουλία είχε σκοπό να τους αποζημιώσει για την κακομεταχείριση και την απλήρωτη εργασία πολλών δεκαετιών και να τους επιτρέψει να ατενίσουν το μέλλον ως ελεύθεροι εργάτες. Μόλις όμως τελείωσε ο πόλεμος, η υπόσχεση ξεχάστηκε. «Τα 160 στρέμματα και το μουλάρι έγιναν το σύμβολο της εξαπάτησης και της υποκρισίας των Βορείων», γράφει ο Γάλλος οικονομολόγος.
Στην Ευρώπη
Ο πόλεμος των αγαλμάτων διαχύθηκε από τις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, όπου δύο αγάλματα του Σαρλ ντε Γκωλ στη Γαλλία έπεσαν θύματα βανδαλισμών την προηγούμενη μέρα της επίσκεψης του Εμανουέλ Μακρόν, στο Λονδίνο, την Πέμπτη, επί τη ευκαιρία της 80ής επετείου από την έκκληση του Γάλλου στρατηγού μέσω του BBC για αντίσταση στον ναζισμό. Δεν είχε προλάβει να κοπάσει η οργή για την καταστροφή του αγάλματος του Βρετανού πρωθυπουργού Ουίνστον Τσώρτσιλ με το σύνθημα «Ηταν ρατσιστής». Αμέσως πυροδοτήθηκαν αντιδράσεις και συζητήσεις, καθώς τόσο ο Ντε Γκωλ όσο και Τσώρτσιλ θεωρούνται ήρωες του Β΄ Παγκοσμίου και οι επιθέσεις εναντίον τους σκανδαλώδεις και ακατανόητες. Ολα αυτά, τη στιγμή που οι Αρχές του Λονδίνου εξέταζαν το ενδεχόμενο να βγάλουν το προστατευτικό κουτί, το οποίο είχαν τοποθετήσει γύρω από τον ανδριάντα του Τσώρτσιλ. Ο εγκιβωτισμός του είχε γίνει υπό τον φόβο ζημιών στη διάρκεια αντιρατσιστικών διαδηλώσεων και αντιδιαδηλώσεων από ακροδεξιούς. Στην Οξφόρδη αποφασίστηκε να απομακρυνθεί το άγαλμα του Βρετανού αποικιοκράτη στη Νότια Αφρική και θεωρητικού της υπεροχής των λευκών Σέσιλ Ρόουντς, αν και Συντηρητικοί πολιτικοί υπενθύμισαν ότι πολλοί μαύροι φοιτητές σπουδάζουν χάρη στη γενναιοδωρία των ομώνυμων υποτροφιών. Στο Βέλγιο στο στόχαστρο βρέθηκαν τρία αγάλματα του βασιλιά Λεοπόλδου Β΄, υπευθύνου για τον θάνατο εκατομμυρίων Αφρικανών. Ο όρος «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη διάρκεια της βασιλείας του για να περιγράψει την απάνθρωπη πολιτική του.