Το μυστήριο της προέλευσης των γιγάντιων μονολίθων του μνημείου του Στόουνχεντζ στη νότια Αγγλία έλυσαν επιστήμονες, με τη βοήθεια τμήματος του μνημείου που επεστράφη στη θέση του ύστερα από 60 χρόνια.
Η ανάλυση του πυρήνα ενός εκ των μονολίθων έδειξε ότι οι πέτρες προήλθαν από κοίτασμα σε απόσταση 25 χλμ. βόρεια του Στόουνχεντζ, κοντά στο Μάρλμπορο. Οι συγκεκριμένοι μονόλιθοι, ύψους 7 μέτρων και βάρους 20 τόνων, βρίσκονται στο «κεντρικό πέταλο» του μνημείου και απαρτίζουν τις κάθετες και οριζόντιες κατασκευές του. Οι μικρότεροι μονόλιθοι, κατασκευασμένοι από γαλάζια πέτρα, προέρχονται από τους λόφους του Πρέσλι, στην Ουαλλία, όπως ήταν ήδη γνωστό. Ο πυρήνας του μεγάλου μονόλιθου είχε αφαιρεθεί το 1958 από αρχαιολόγους για χημική μελέτη και ένα δείγμα είχε φυλαχθεί επί δεκαετίες στις ΗΠΑ. Η πρόοδος της τεχνολογίας επέτρεψε μόλις τώρα την ανάλυσή του και την ταυτοποίηση της προέλευσής του.
Από τη γεωχημική μελέτη διαπιστώθηκε ότι οι 50 από τους 52 γκρίζους ψαμμιτικούς ογκόλιθους του Στόουνχεντζ προέρχονται από το ίδιο σημείο: μια τοποθεσία που αποκαλείται Γουέστ Γουντς και απέχει περίπου 25 χλμ. Οι ψαμμιτικοί ογκόλιθοι τοποθετήθηκαν στο μνημείο γύρω στο 2500 π.Χ. Ο μεγαλύτερος έχει ύψος 9,1 μέτρα και ο βαρύτερος ζυγίζει περίπου 30 τόνους. «Οι ψαμμιτικοί ογκόλιθοι αποτελούν τον εξωτερικό κύκλο και το κεντρικό τρίλιθο (δύο κάθετοι μεγάλιθοι που στηρίζουν έναν οριζόντιο). Είναι πελώριοι», είπε ο γεωμορφολόγος Ντέιβιντ Νας, του Πανεπιστημίου του Μπράιτον, που ήταν επικεφαλής της έρευνας, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Science Advances.
«Το πώς μεταφέρθηκαν στο σημείο είναι αντικείμενο εικασιών. Δεδομένου του μεγέθους τους, είτε τους έσυραν είτε τους μετακίνησαν με κυλινδρικές ράβδους μέχρι το Στόουνχεντζ. Δεν γνωρίζουμε την ακριβή διαδρομή, όμως τουλάχιστον τώρα έχουμε μια αφετηρία και έναν τερματισμό», προσέθεσε ο Νας.
Οι επιστήμονες είχαν διαπιστώσει στο παρελθόν ότι οι μικρότεροι μονόλιθοι προέρχονταν από το Πέμπροκσιρ της Ουαλλίας, μια περιοχή που απέχει 250 χλμ. από το Στόουνχεντζ. Καθοριστικό ρόλο στην έρευνα έπαιξε ένα δείγμα ψαμμιτικού ογκόλιθου, το οποίο είχε αφαιρεθεί από το μνημείο στα τέλη της δεκαετίας του 1950, όταν είχαν τοποθετηθεί μεταλλικές ράβδοι για να σταθεροποιήσουν έναν ραγισμένο μεγάλιθο. Το δείγμα αυτό δόθηκε ως αναμνηστικό στον Ρόμπερτ Φίλιπς, έναν άνδρα που εργαζόταν στην εταιρεία που είχε αναλάβει τα έργα συντήρησης. Ο Φίλιπς το πήρε μαζί του (έλαβε και τη σχετική άδεια εξαγωγής) όταν μετανάστευσε στις ΗΠΑ, το 1977. Εζησε στη Νέα Υόρκη, στο Ιλινόι, στην Καλιφόρνια και, τέλος, στη Φλόριντα. Αποφάσισε να το επιστρέψει στη Βρετανία το 2018 και την ίδια χρονιά πέθανε.
Οι ερευνητές ανέλυσαν αυτό το δείγμα –είναι μια διαδικασία που καταστρέφει την πέτρα και επομένως δεν ήταν δυνατό να εφαρμοσθεί στους μεγάλιθους– και καθόρισαν το γεωχημικό αποτύπωμα του ψαμμιτικού ογκόλιθου από τον οποίο προήλθε. Αυτό το αποτύπωμα ταίριαζε με τους ψαμμόλιθους του Γουέστ Γουντς και με όλους τους μεγάλιθους του Στόουνχεντζ, εκτός από δύο.
«Ελπίζω αυτό που ανακαλύψαμε να βοηθήσει τον κόσμο να καταλάβει περισσότερα για την τεράστια προσπάθεια που καταβλήθηκε για την κατασκευή του Στόουνχεντζ», κατέληξε ο Νας. Ενθουσιασμένη εμφανίσθηκε η επικεφαλής του ιδρύματος «Αγγλική Παράδοση», Σούζαν Γκρίνεϊ. «Κάθε μονόλιθος είχε διαφορετική γεωχημική υπογραφή, αλλά η δυνατότητα να ελέγξουμε τον πυρήνα ήταν αυτή που μας επέτρεψε τελικά να προσδιορίσουμε την περιοχή από την οποία προήλθαν», εξήγησε. «Είναι πραγματικά συναρπαστικό το γεγονός ότι καθορίσαμε με ακρίβεια την περιοχή που χρησιμοποίησαν ως πηγή των υλικών τους οι κατασκευαστές του Στόουνχεντζ, γύρω στο 2500 π.Χ.».
Η ίδια παραδέχθηκε πως οι ερευνητές είχαν τις υποψίες τους ότι οι ογκόλιθοι προέρχονταν από τον συγκεκριμένο τόπο, κοντά στο Μάρλμπορο, μόνο που δεν ήταν βέβαιοι, αφού οι πέτρες θα μπορούσαν να βρεθούν οπουδήποτε. «Ηθελαν τους μεγαλύτερους, τους πιο επιβλητικούς ογκόλιθους και είχε νόημα να τους αντλήσουν όσο το δυνατόν εγγύτερα». Τα νέα στοιχεία φωτίζουν, κατά τη γνώμη της, πόσο προσεκτικά σχεδιασμένα ήταν όλα γύρω από την κατασκευή του Στόουνχεντζ.