Καθώς οι σχέσεις μεταξύ Ευρωπαϊκής Ενωσης και Ρωσίας δοκιμάζονταν από την κρίση στη Λευκορωσία, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου έτεινε, την περασμένη Πέμπτη, χείρα συνεργασίας προς τη Μόσχα. «Ουδείς επιθυμεί να επαναληφθούν όσα συνέβησαν στην Ουκρανία (το 2014). Η Λευκορωσία δεν είναι Ουκρανία, ο λαός της δεν επιδιώκει στενότερη σύνδεση με την Ε.Ε.», δήλωσε ο Σαρλ Μισέλ, απευθύνοντας έκκληση συνεργασίας με το Κρεμλίνο για μια ομαλή έξοδο από την κρίση στο Μινσκ, «χωρίς να ανατραπεί η γεωπολιτική ισορροπία μεταξύ Ε.Ε. και Ρωσίας».
Την ίδια στιγμή, όμως, ένα άλλο, πολύ διαφορετικής φύσης δράμα που βρισκόταν σε εξέλιξη στο μακρινό Ομσκ της Σιβηρίας δυσκόλευε κατά πολύ τις προσπάθειες να οικοδομηθούν γέφυρες συνεννόησης. Ο Αλεξέι Ναβάλνι, το πλέον προβεβλημένο, την τελευταία δεκαετία, πρόσωπο της ρωσικής αντιπολίτευσης έδινε μάχη για τη ζωή του σε θάλαμο εντατικής θεραπείας, με στενούς συνεργάτες του να καταγγέλλουν ότι δηλητηριάστηκε κατ’ εντολήν του Κρεμλίνου στο αεροδρόμιο μιας άλλης πόλης της Σιβηρίας, του Τομσκ, προτού επιβιβαστεί σε πτήση προς τη Μόσχα. Eνα γερμανικό αεροπλάνο περίμενε να τον μεταφέρει σε κλινική του Βερολίνου, όπως επιθυμούσε η οικογένειά του, ενώ η Aγκελα Μέρκελ και ο Εμανουέλ Μακρόν ζητούσαν ανεξάρτητη έρευνα για να εξακριβωθούν τα αίτια της δραματικής επιδείνωσης της υγείας του.
Μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, πυκνή ομίχλη περιέβαλε την κατάσταση και την τύχη του Ναβάλνι. Οι θεράποντες ιατροί του δεν είχαν ανακοινώσει ακριβή διάγνωση, αν και ανέφεραν ότι δεν βρήκαν ενδείξεις να έχει δηλητηριαστεί και πιθανολογούσαν ότι υπέστη σοβαρή μεταβολική διαταραχή λόγω χαμηλής συγκέντρωσης σακχάρου στο αίμα. Ενώ αρχικά ο εκπρόσωπος Τύπου του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ είχε δηλώσει ότι θα δοθεί άδεια να μεταφερθεί στην Ευρώπη, αν αυτό ζητηθεί από τους οικείους του, στη συνέχεια οι γιατροί αρνούνταν να δώσουν το πράσινο φως, υποστηρίζοντας ότι η κατάσταση της υγείας του δεν είχε σταθεροποιηθεί αρκετά – κάτι που αμφισβήτησαν οι Γερμανοί γιατροί που τον εξέτασαν στο Ομσκ. Από την πλευρά τους, συνεργάτες του Ναβάλνι υποστήριζαν ότι πίσω από τους ανθρώπους με τις άσπρες μπλούζες των νοσοκομείων βρίσκονταν τα γκρίζα κοστούμια του Κρεμλίνου που πάσχιζαν να κερδίσουν χρόνο έτσι ώστε, όταν τελικά δοθεί η άδεια μεταφοράς του, να μην είναι πλέον ανιχνεύσιμα στον οργανισμό του τα τεκμήρια του εγκλήματος. Τελικώς, η επίμαχη άδεια μεταφοράς του στη Γερμανία, δόθηκε αργά το βράδυ της Παρασκευής.
Καθώς η Ρωσία δεν είναι ξένη με μυστηριώδεις δολοφονίες, ειδικά μέσω τοξικών ουσιών, δεν είναι περίεργο που τα μέσα ενημέρωσης στη Δύση έκαναν συνειρμούς με άλλες, πολύκροτες περιπτώσεις των τελευταίων χρόνων. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν, χωρίς να είναι οι μόνες, ο θάνατος του πρώην πράκτορα της ρωσικής, μυστικής υπηρεσίας FSB Αλεξάντερ Λιτβινένκο, που είχε δηλητηριαστεί από πολώνιο στο Λονδίνο το 2006, η εκτέλεση του αντιπολιτευόμενου πολιτικού Μπόρις Νεμτσόφ από Τσετσένους στη Μόσχα το 2015 και η απόπειρα δολοφονίας του πρώην διπλού πράκτορα Σεργκέι Σκριπάλ και της κόρης του με νευροτοξικό αέριο Novichok στο Σόλσμπερι της Αγγλίας, το 2018.
Από την άλλη πλευρά, δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή με κλειστά μάτια ούτε η εκδοχή ότι το Κρεμλίνο προσέφυγε σε μεθόδους που χρησιμοποιούν οι μυστικές υπηρεσίες (όχι μόνο της Ρωσίας) ή οι μαφίες του Καυκάσου για ξεκαθαρίσματα λογαριασμών προκειμένου να εξοντώσει έναν πασίγνωστο μπλόγκερ, ακτιβιστή και πολιτικό. Αντιφατική προσωπικότητα, με περιπετειώδη πολιτική διαδρομή, ο Αλεξέι Ναβάλνι ήταν βέβαια μια ενόχληση για τον Βλαντιμίρ Πούτιν, αλλά σε καμία περίπτωση δεν αντιπροσώπευε άμεση απειλή για την εξουσία του.
Επικοινωνιακό χάρισμα
Γιος αξιωματικού του Κόκκινου Στρατού, ο Ναβάλνι εντάχθηκε την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας στο φιλελεύθερο, αντιπολιτευόμενο κόμμα Yabloko και ανέβηκε γρήγορα στην ιεραρχία του χάρη στα επικοινωνιακά του χαρίσματα. Σύντομα όμως το Yabloko τον απέπεμψε από τις τάξεις του και είχε καλούς λόγους για αυτό. Κάνοντας στροφή προς τον «δημοκρατικό εθνικισμό», όπως τον περιέγραφε, ο λαϊκιστής και αριβίστας Ναβάλνι πρωταγωνίστησε σε πορείες εναντίον των μεταναστών και υπέρ της Μεγάλης Ρωσίας. Στον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας – Γεωργίας, το 2008, αποκάλεσε συλλήβδην τους Γεωργιανούς «τρωκτικά» και κάλεσε τον στρατό να ρίξει πύραυλο Κρουζ στο γενικό επιτελείο της Τιφλίδας. Τα επόμενα χρόνια τάχθηκε υπέρ της ενσωμάτωσης Ουκρανίας και Λευκορωσίας στη Ρωσική Ομοσπονδία, υποστηρίζοντας ότι «είμαστε όλοι ένας λαός».
Αργότερα αναίρεσε τις πιο ακραίες, εθνικιστικές απόψεις του, έχοντας ενδεχομένως βοηθηθεί από την υποτροφία που του προσέφερε το πανεπιστήμιο του Γέιλ στο πλαίσιο προγράμματος που φιλοδοξούσε «να δημιουργήσει ένα παγκόσμιο δίκτυο αναδυόμενων ηγετών». Μετά το 2011 ρίχνει το κέντρο βάρος της πολιτικής του δραστηριότητας στο ίδρυμα που συγκρότησε για την καταπολέμηση της ενδημικής, στη Ρωσία, διαφθοράς. Οι καταγγελίες του, που φτάνουν μέχρι τον πρώην πρωθυπουργό Ντιμίτρι Μεντβέντεφ, βρίσκουν αρκετή απήχηση, όπως υποδηλώνει το 27% που έλαβε στις δημοτικές εκλογές της Μόσχας, το 2013. Ηθελε μάλιστα να κατέβει εναντίον του Πούτιν στις προεδρικές εκλογές του 2018, αλλά δεν του επιτράπηκε λόγω προηγούμενης καταδίκης του για υπόθεση διαφθοράς – ο ίδιος και οι οπαδοί του κάνουν λόγο για πόλεμο λάσπης χωρίς καμία βάση.
Ούτε οι πιο πιστοί οπαδοί του δεν ισχυρίζονται ότι, αν κατέβαινε, θα μπορούσε να νικήσει τον Πούτιν. Η απήχησή του περιορίζεται μέχρι σήμερα στη μεσαία τάξη των μεγάλων αστικών κέντρων και κυρίως της Μόσχας, ενώ στη «βαθιά Ρωσία» δεν έχει πολλές συμπάθειες. Βεβαίως, με τις αποκαλύψεις του για περιπτώσεις διαφθοράς κρατικών αξιωματούχων και επιχειρηματιών, ο Ναβάλνι έκανε πολλούς εχθρούς και μπορεί να φανταστεί κανείς ότι κάποιοι εξ αυτών δεν θα είχαν ενδοιασμούς να φτάσουν στα άκρα.
Τίποτα δεν μπορεί να αποκλείσει κανείς, βέβαια, σε μια χώρα με τόσο έντονη κουλτούρα πολιτικής βίας όσο η Ρωσία. Σε κάθε περίπτωση, ο Βλαντιμίρ Πούτιν θα δεχθεί πολύ έντονες πιέσεις τουλάχιστον από τον διεθνή παράγοντα για πειστικές απαντήσεις γύρω από το τελευταίο δράμα. Είτε κερδίσει τη μάχη για τη ζωή του είτε όχι –ίσως μάλιστα ακόμη περισσότερο στη δεύτερη, απευκταία περίπτωση– ο Ναβάλνι θα είναι αύριο περισσότερο επικίνδυνος για το σύστημα εξουσίας του Κρεμλίνου.