«Μόλις πληροφορηθήκαμε τα νέα σήμερα για τη μετατροπή της Μονής της Χώρας σε τέμενος, αποφάσισα να πάω να δω για τελευταία φορά τα εκπληκτικά της ψηφιδωτά προτού τα σκεπάσουν. Δυστυχώς, δεν πρόλαβα, φαίνεται ότι είχαν ήδη αρχίσει οι εργασίες από νωρίς ώστε να είναι ο χώρος έτοιμος για την παραδοσιακή προσευχή της Παρασκευής για τους μουσουλμάνους» μου λέει η Ολγα Αλεξοπούλου, η Ελλαδίτισσα ζωγράφος που έχει μετακομίσει μόνιμα εδώ και πολλά χρόνια στην Πόλη, συμπληρώνοντας: «Κάθε τόσο ερχόμαστε αντιμέτωποι εδώ στην Τουρκία με ειδήσεις που μας προκαλούν πολύ μεγάλη θλίψη. Στεναχωριέμαι αφάνταστα που δεν θα μπορούμε να ξανασηκώσουμε το βλέμμα σε αυτά τα αριστουργήματα, τμήμα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς που τα στερεί ο Ερντογάν από την Κωνσταντινούπολη και τον υπόλοιπο κόσμο».
«Τα ψηφιδωτά αυτά είναι ο προάγγελος της Αναγέννησης ως επανασύνδεση με τον ουμανισμό, έχουν την ίδια αξία με τα έργα του Τζιότο. Μέχρι και την εκτέλεσή τους, η βυζαντινή θρησκευτική τέχνη παρέμενε δέσμια της αυστηρότητας, τα σώματα ήταν άκαμπτα για να εκπέμπουν σεβασμό. Ομως στη Μονή βλέπουμε σώματα να εκπέμπουν πάθος –όχι ερωτικό αλλά εντασσόμενο στη σφαίρα της αγιότητας– οι γονείς της Παναγίας, Αννα και Ιωακείμ, για παράδειγμα είναι αγκαλιασμένοι με έναν τρόπο που δεν τον έχουμε δει ξανά ώς τότε. Ακόμα και το δάπεδο που θα σκεπαστεί με χαλί, θα κρύψει το opussectile, τη ρωμαϊκή τεχνική των Βυζαντινών να συνταιριάζουν μαρμάρινες πλάκες ώστε να δημιουργούν μοτίβα και μορφές που απογειώνεται στη Αγία Σοφία και τη
Μονή της Χώρας».
Η Μονή της Χώρας είναι σπουδαίο βυζαντινό τοπόσημο της Πόλης.
«Ομως, ας μην ξεχνάμε κάτι», συνεχίζει, «και οι δύο αυτοί ναοί, όπως όλοι οι ναοί της Ορθοδοξίας, είναι χωροθετημένοι προς την ανατολή. Ακόμα και αν κάποιος πάει να προσθέσει ένα μιχράμπ που δείχνει την Κάαμπα της Μέκκας, δεν μπορεί να αλλοιώσει τη συμμετρία και τον σκοπό ενός αρχιτεκτονήματος. Ο επισκέπτης θα αντιλαμβάνεται αμέσως από πού εισέρχεται το φως στον ναό ώστε να κοιτά προς τον θόλο, τη σωτηρία της ψυχής» λέει η
κ. Αλεξοπούλου.
«Με αυτήν την τελευταία του απόφαση ο Ερντογάν συνεχίζει την “κατάκτηση” του δημοσίου χώρου στην Πόλη, όπως έκανε με την περιοχή του Ταξίμ και την ανέγερση του τεμένους σε ένα σημείο όπου δέσποζαν το μνημείο του Κεμάλ και η Αγία Τριάδα. Το ίδιο έκανε και με την Τσαμλιτζά, το πιο ψηλό σημείο στην κορυφογραμμή της Κωνσταντινούπολης όπου έφτιαξε ένα τεράστιο τζαμί», λέει ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Αλέξανδρος Μασσαβέτας. «O Τούρκος πρόεδρος κάποτε έφερε την ευμάρεια σε συντηρητικές μάζες μικροαστών, αλλά τώρα η οικονομία πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο και αυτό του στοιχίζει πολύ στη δημοτικότητά του. Ετσι “προσπαθεί” να αποσπάσει την Πόλη από το κεμαλικό κοσμικό της υπόβαθρο και να την επαναφέρει στο ισλαμικό πεπρωμένο», υπογραμμίζει.
Ο Ακύλλας Μήλας, ένας από τους Ρωμιούς που αν και διακρίθηκε ως γιατρός ασχολήθηκε πολύ με τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς, συμφωνεί ότι η κίνηση με τη Μονή της Χώρας, εντάσσεται σε μια συνεπή στρατηγική του Ερντογάν –που έχει μετατρέψει πολλούς ορθόδοξους ναούς από μουσεία σε τεμένη– για να αντισταθμίσει και τις απώλειες από την κακή πορεία της οικονομίας. Ωστόσο, δεν πιστεύει ότι η πολιτική αυτή τάσσεται εναντίον των Ρωμιών, τους οποίους οι Τούρκοι βλέπουν ως μια μη απειλητική πληθυσμιακή ομάδα.
Το τζαμί που έχτισε ο Ερντογάν στο Ταξίμ. (Φωτ. SHUTTERSTOCK)
Αλλά για πόσο ακόμη θα συνεχίσει αυτήν την πολιτισμική αλλοίωση ο Τούρκος πρόεδρος; Και πόσα μνημεία θα αλλάξουν χαρακτήρα;
Την απάντηση δίνει ο συγγραφέας και δημοσιογράφος με ειδίκευση στη γείτονα, Ευάγγελος Αρεταίος: «Είναι κάτι που θα δούμε και στο μέλλον. Ο Ερντογάν δεν πάει να κερδίσει περισσότερους οπαδούς, αλλά να φανατίσει τους υπάρχοντες, να τους συσπειρώσει και να τους κάνει πιο πιστούς. Οσο για τις οικονομικές κυρώσεις εναντίον του για την προκλητική συμπεριφορά στην Ανατολική Μεσόγειο, στις οποίες πολλοί προσβλέπουν, θεωρώ δύσκολο να υλοποιηθούν. Δεν μπορούν οι Ευρωπαίοι να στραγγαλίσουν την αδύναμη τουρκική οικονομία τη στιγμή που οι ευρωπαϊκές τράπεζες έχουν 118 δισ. ευρώ “άνοιγμα” προς τις τουρκικές. Θα ήταν σαν να στρέφονταν κατά των ίδιων των συμφερόντων τους. Συνεπώς δεν βλέπω να αλλάζει κάτι προς το παρόν».