Τον Δεκέμβριο, στη σύνοδο κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενωσης στην Κοπεγχάγη, η Ευρώπη των «15» θα ανοίξει τη συλλογική αγκαλιά της στα 10 υποψήφια κράτη-μέλη. Εναν χρόνο και έναν μήνα αργότερα, τον Ιανουάριο του 2004, οι 10, μεταξύ των οποίων και η Κύπρος, θα εισέλθουν και επισήμως στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Θα είναι όμως μια πραγματικότητα, όπως έχει πολλάκις δεσμευθεί να την υλοποιήσει η Ενωση, ή μήπως αποτελεί ένα υπεραισιόδοξο σενάριο που οδεύει ταχύτατα προς τη διάψευσή του;
Παρά τα όσα καθησυχαστικά λέγονται επισήμως, στις Βρυξέλλες πληθαίνουν το τελευταίο διάστημα άλλα σενάρια, τα οποία μιλούν για καθυστέρηση της διεύρυνσης. Μάλιστα, λέγεται ότι στην τελευταία πριν από τις διακοπές συνεδρίασή της, την Τετάρτη, το θέμα απασχόλησε και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με ορισμένα μέλη της να τάσσονται για πρώτη φορά υπέρ μιας αναβολής της εισδοχής των νέων μελών, μέχρι τον Ιούλιο του 2004 ή και τον Ιανουάριο του 2005.
«Οι αμφισβητίες»
Γιατί όμως να συμβεί κάτι τέτοιο; Τα επιχειρήματα των «αμφισβητιών» χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, την τεχνική και την πολιτική. Τα «τεχνικού» χαρακτήρα επιχειρήματα, τα οποία είναι και εκείνα που κυρίως προβάλλονται, αφορούν τη λεγόμενη αδυναμία της E.E. και των υποψηφίων να ολοκληρώσουν, εντός του 2003, όλες τις διαδικασίες επικύρωσης της προσχώρησης των νέων μελών, οι οποίες στην περίπτωση ορισμένων υποψηφίων, προβλέπουν και τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος.
Παράλληλα, παραμένει το διπλό ερώτημα του κατά πόσον θα έχει θετική έκβαση το δεύτερο ιρλανδικό δημοψήφισμα για την επικύρωση της συνθήκης της Νικαίας (κάτι το θεωρητικά αναγκαίο για να προχωρήσει η διεύρυνση), αλλά και κατά πόσον μπορεί απλώς να παρακαμφθεί ένα δεύτερο ιρλανδικό «όχι».
Για την περίπτωση της Ιρλανδίας, ουδείς έχει σήμερα πειστική απάντηση… Για το ενδεχόμενο μιας καθυστέρησης της επικύρωσης των Συνθηκών Προσχώρησης από τα ίδια υποψήφια κράτη, η θέση της E.E. είναι από την άλλη ήδη δεδομένη: όποιος από τους «10» δεν επιτύχει εγκαίρως την επικύρωση αυτή, θα μείνει εκτός, χωρίς σε καμία περίπτωση να καθυστερήσει την ένταξη των υπολοίπων.
Αγροτικές επιδοτήσεις
Το τρίτο ενδεχόμενο είναι να μην μπορέσουν οι ίδιοι οι «15» να συμφωνήσουν μεταξύ τους για τα δύο εκκρεμή θέματα της διεύρυνσης: τις άμεσες εισοδηματικές ενισχύσεις των αγροτών των νέων μελών (που πολλοί θα ήθελαν να δουν να καταργούνται και για τα σημερινά κράτη-μέλη) και το συνολικό κόστος της διεύρυνσης της Ε.Ε.
Πρόκειται για έναν ενδοκοινοτικό διαπληκτισμό πολύ πραγματικό, όμως δύσκολα θα μπορούσε να οδηγήσει σε πραγματικό αδιέξοδο. Αν μη τι άλλο, οι χώρες που αμφότερες εγείρουν τις μεγαλύτερες αντιρρήσεις, εκείνες του κοινοτικού Βορρά υπό τη σκέπη και ηγεσία της Βρετανίας και της Γερμανίας, είναι ακριβώς εκείνες που κυρίως προωθούν τη διεύρυνση…
Υπό το πρίσμα αυτό άλλωστε, μια καθυστέρηση «ολίγων μηνών, το πολύ ενός έτους» όπως λέγεται, δεν έχει να προσφέρει τίποτα, καθώς καμία από τις προαναφερθείσες και προαναγγελθείσες αποτυχίες του 2003 δεν θα διορθωθεί «εντός ολίγων μηνών» το 2004. Ετσι, μια καθυστέρηση σήμερα θα σημάνει αναμονή πολλών ετών…
Αυτό μας φέρνει στο πολιτικό σκέλος, όπου τα δύο ονόματα που κυριαρχούν είναι εκείνο της Κύπρου και εκείνο της Γαλλίας. Μιας Γαλλίας που, όπως λέγεται στους διπλωματικούς κύκλους των Βρυξελλών, έχει μπει στον πειρασμό να αποπειραθεί μια σημαντική καθυστέρηση, ίσως και έναν εκτροχιασμό της όλης διαδικασίας.
Εχοντας από καιρό πάψει να αποτελεί μείζονος σημασίας πολιτική δύναμη στην E.E., το Παρίσι βλέπει στη διεύρυνση όχι μόνο μιαν απόπειρα εκτροπής της διαδικασίας ομοσπονδιακής «εμβάθυνσης» της Ενωσης, αλλά μία ακόμα μεγαλύτερη απειλή: την περαιτέρω σημαντικότατη ενίσχυση της «μεγάλης φίλης» των υποψηφίων της Ανατολικής Ευρώπης, Γερμανίας.
Αλλωστε, η παταγώδης αποτυχία της Γαλλίας να αποτρέψει τη λεγόμενη «μεγάλη διεύρυνση» των 10 νέων μελών, συνδυάστηκε με την εξίσου παταγώδη αποτυχία της να προσεταιριστεί κάποιο από αυτά και να το απομακρύνει από το τευτονικό άρμα. Και πολλοί εικάζουν ότι, μη έχουσα τη δύναμη να κινηθεί ανοικτά, θα επιχειρήσει να εκτροχιάσει τη διαδικασία με πλάγια μέσα.
Από όλα δε τα μέσα αυτά, εκείνο που κυρίως ανησυχεί την ελληνική διπλωματία είναι ένα: κάποιο παράξενο «παιχνίδι» των Γάλλων εις βάρος της Κύπρου, το οποίο και θα προκαλέσει το καθολικό βέτο της Ελλάδος στην όλη υπόθεση της διευρύνσεως. H Γαλλία θα έχει επιτύχει έτσι και να εκτροχιάσει τη διαδικασία και να «φορτώσει» την ευθύνη σε μιαν άλλη χώρα, εν προκειμένω την Ελλάδα, με τραγικές για την Αθήνα συνέπειες.
Οσο εξωφρενικό και αν ηχεί αυτό το ενδεχόμενο, ουδείς στις Βρυξέλλες αποκλείει σήμερα κατηγορηματικά κάποια απόπειρα, έστω, υλοποίησής του…
Συντριπτική ήττα
Ομως σε όλα αυτά υπάρχει αντίλογος και μάλιστα εξαιρετικά ισχυρός. Μια αναβολή, πολύ περισσότερο δε μια ακύρωση της διευρύνσεως, θα αποτελούσε κατά πολύ τη συντριπτικότερη πολιτική ήττα της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη 40ετή ιστορία της? μία ήττα με τρομερές συνέπειες για την ιδία, για τη συνοχή της και για τον ρόλο που φιλοδοξεί να διαδραματίσει στον κόσμο.
Επιπλέον, θα καταρράκωνε για δεκαετίες ίσως, την αξιοπιστία της στην ίδια την Ευρώπη, στρέφοντας αποφασιστικά προς τις ΗΠΑ, όλες τις νυν υποψήφιες χώρες. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε, άλλωστε, ότι αυτές έχουν υποβληθεί σε σημαντικές θυσίες εν ονόματι της εντάξεώς τους στην Ενωση και μια απόρριψη θα πυροδοτούσε στο εσωτερικό τους τεράστια πολιτική κρίση και ενίσχυση των ακραίων δυνάμεων, που η Ευρώπη προσπαθεί με τη διεύρυνση να χαλιναγωγήσει.
Υπάρχει λοιπόν λόγος ανησυχίας; Είναι απολύτως σαφές ότι σήμερα το σενάριο της ομαλής εξέλιξης της διαδικασίας της διεύρυνσης παραμένει κατά πολύ το ισχυρότερο. Ομως, το μέλλον έχει ένα μειονέκτημα: είναι από τη φύση του απρόβλεπτο…
Ελεγχοι και πρόστιμα για τις υποψήφιες προς ένταξιν χώρες
Οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες στην E.E. θα υπόκεινται σε πρόστιμα και ποινικές ρήτρες, σύμφωνα με αυστηρούς κανόνες, που αναμένεται να ενισχυθούν μετά την ολοκλήρωση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. H πρωτοβουλία στοχεύει στην εξασφάλιση ότι τα 10 υποψήφια προς ένταξη κράτη δεν θα υπαναχωρήσουν από την εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου, του συνόλου δηλαδή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, καθώς τα κράτη αυτά προσπαθούν να ολοκληρώσουν τις ενταξιακές τους συνομιλίες, εν όψει της συνόδου κορυφής στην Κοπεγχάγη τον Δεκέμβριο. Πολλές από τις υποψήφιες χώρες αντιμετωπίζουν προβλήματα στην εφαρμογή του κεκτημένου, καθώς κάτι τέτοιο θα σημάνει την αμφισβήτηση της νομοθεσίας για την ασφάλεια των τροφίμων, την περιβαλλοντική προστασία και τη συνοριακή ασφάλεια των υποψηφίων κρατών από τους εταίρους της E.E.
H Πολωνία, που καθυστερεί στις ενταξιακές συνομιλίες, δεν θα έχει εφαρμόσει το κεκτημένο έως τον Δεκέμβριο. Σε αυτή την περίπτωση, έως το 2004, όταν οι υποψήφιες χώρες θα γίνουν πλήρη μέλη της Ενωσης, η Πολωνία και άλλες χώρες θα υπόκεινται σε εξονυχιστικούς ελέγχους. «H ενσωμάτωση των υποψηφίων χωρών θα επιταχυνθεί μετά τη σύνοδο κορυφής της Κοπεγχάγης. Τα υποψήφια κράτη θα αντιμετωπίζουν ποινές και θα υποχρεώνονται στην καταβολή προστίμων εάν δεν τηρούν τις συμφωνημένες προθεσμίες», λέει ανώτατος αξιωματούχος της Ε.Ε.
Στο μεταξύ, η E.E. ξεκίνησε τη μελέτη αρχικών συμφωνιών εισόδου σε αυτήν εν όψει της συνόδου της Κοπεγχάγης. H ευρωπαϊκή γραφειοκρατία ελπίζει να έχει συντάξει όσο περισσότερες συμφωνίες έως τον Οκτώβριο, οπότε και τα υποψήφια κράτη θα θέσουν προς συζήτηση τα αμφιλεγόμενα ζητήματά τους. Μεταξύ τους διακρίνουμε το αγροτικό, τον προϋπολογισμό της Ενωσης και την πολιτική των περιοχών.
Μέχρι τις αρχές της άνοιξης, η Κομισιόν και το Συμβούλιο Υπουργών, που εκπροσωπεί τις 15 χώρες-μέλη, ελπίζουν να έχουν συντάξει την πλήρη συνθήκη και να την παρουσιάσουν προς έγκριση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. H συνθήκη θα αποσταλεί μετά στα κράτη-μέλη και στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες για επικύρωση, η οποία θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί πριν από τη διενέργεια των ευρωεκλογών του 2004. «Δεν είναι δυνατόν να αφήσουμε τη νομοπαρασκευαστική διαδικασία για την τελευταία στιγμή. Υπάρχει σχέδιο δράσης. Σκοπεύουμε να το τηρήσουμε, παρά τις επιμέρους δυσκολίες, όπως τα οικονομικά προβλήματα που θα προκύψουν το φθινόπωρο», εκτιμά ανώτατο διπλωματικό στέλεχος της E.E. Ενα από τα διαφαινόμενα προβλήματα είναι και το δημοψήφισμα στην Ιρλανδία σχετικά με τη συνθήκη της Νίκαιας, που θέτει τις προϋποθέσεις για διεύρυνση της Ενωσης. Αλλο πρόβλημα είναι η ανάγκη επίτευξης πολιτικής λύσης του Κυπριακού μέχρι τον Δεκέμβριο.
Το προσχέδιο συνθήκης για την Κύπρο βρίσκεται σε καλό δρόμο. Κοινή άποψη μεταξύ των κρατών-μελών είναι ότι, εάν ο Κύπριος πρόεδρος Κληρίδης αποδείξει ότι προσπαθεί να επιτύχει πολιτική συμφωνία με την τουρκοκυπριακή πλευρά, η ένταξη της νήσου θα προχωρήσει κανονικά.
Η συνθήκη θα δώσει τη δυνατότητα σε όλο το νησί να γίνει τμήμα της Ευρώπης, αν και το κοινοτικό κεκτημένο θα ισχύει μόνο για το νότιο κομμάτι του νησιού, όσο η Κύπρος παραμένει διαιρεμένη.
Η συνθήκη θα δώσει τη δυνατότητα σε όλο το νησί να γίνει τμήμα της Ευρώπης, αν και το κοινοτικό κεκτημένο θα ισχύει μόνο για το νότιο κομμάτι του νησιού, όσο η Κύπρος παραμένει διαιρεμένη.