O κατάλληλος άνθρωπος την κατάλληλη ώρα. Οι καταρρέουσες τιμές των μετοχών, η αστάθεια του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και ο ελλοχεύων κίνδυνος ύφεσης συνθέτουν έναν κόσμο, πλασμένο για τον Κέινς. Για όσους διατήρησαν άσβεστη την ιερή φλόγα στη διάρκεια της μακράς, σκοτεινής νύχτας του laissez-faire ήγγικεν η ώρα. O παλιός διάβολος επέστρεψε. O Κέινς είναι μία σανίδα σωτηρίας στις θυελλώδεις θάλασσες. Οταν το σατανικό μίγμα της κερδοσκοπίας, της αποτυχίας των τραπεζών και των φθινουσών τιμών οδήγησαν σε μαζική ανεργία και ανέχεια στη δεκαετία του ’30, ο Κέινς απέρριψε την άποψη ότι οι δυνάμεις της αγοράς θα ενεργοποιούνταν από μόνες τους για να ξαναφέρουν τη νηνεμία. Τώρα που η παγκόσμια οικονομία πλήττεται ξανά από δομικές ανεπάρκειες, είναι αναπόφευκτο οι ελπίδες να στραφούν στον άνθρωπο, ο οποίος ριζοσπαστικοποίησε την οικονομική σκέψη πριν από 70 χρόνια.
Ακόμη και οι νεοφιλελεύθεροι
Οι κεϊνσιανικές πολιτικές ουδέποτε εξαφανίσθηκαν από το οπλοστάσιο των πολιτικών, ακόμη και εκείνων με νεοφιλελεύθερη σφραγίδα. O Κέινς ισχυριζόταν π.χ. ότι οι προσπάθειες των κυβερνήσεων να ισοσκελίσουν τον προϋπολογισμό τους στη διάρκεια ύφεσης, αυξάνοντας τη φορολογία ή περικόπτοντας τις δαπάνες είχε ως μόνο αποτέλεσμα να επιδεινώνει την ύφεση. Οταν ο Τζον Μέιτζορ επέτρεψε στο έλλειμμα να διογκωθεί στις αρχές της δεκαετίας του ’90, η κυβέρνησή του ενήργησε με βάση το εγχειρίδιο του Κέινς. Πριν από δέκα χρόνια όμως ο Κέινς εφέρετο ακόμη ως «αποδιοπομπαίος». Τώρα μπορεί να βγει και πάλι από το χρονοντούλαπο και να αποκατασταθεί η φήμη του.
Για τον Βρετανό υπουργό Οικονομικών, Γκόρντον Μπράουν, ο Κέινς υπήρξε επί μακρόν ένας μεγάλος ανομολόγητος έρωτας. Ανομολόγητος μέχρι την περασμένη εβδομάδα, όταν επισήμανε ότι ο αποπληθωρισμός είναι εξίσου μεγάλη απειλή για την οικονομία όσο και ο πληθωρισμός και ανήγγειλε σημαντικό πακέτο δημοσίων δαπανών, για να τιθασεύσει τις υφεσιακές τάσεις. O Κέινς θα θεωρούσε τη διοχέτευση επενδύσεων από το κράτος ως σοφή προληπτική ενέργεια, προκειμένου να μη στερέψει η ζήτηση στον ιδιωτικό τομέα. Επιπλέον θα αντιμετώπιζε τη συνολική δημοσιονομική προσέγγιση του Μπράουν (συσσώρευση πλεονασμάτων στις καλές εποχές, ώστε να υπάρχουν περιθώρια για ελλείμματα στις χαλεπές) ως απολύτως ορθή.
Μόνο σε ειδικές συνθήκες
Οπως και πολλοί άλλοι φερόμενοι Κεϊνσιανιστές, όμως, ο κ. Μπράουν φρονεί ότι ο Κέινς έγραφε για ειδικές συνθήκες και ότι οι ιδέες του μπορούν να εφαρμοσθούν στη σύγχρονη οικονομία μόνο όταν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις κατάρρευσης της αγοράς. O Κέινς πίστευε ότι οι αγορές είναι ατελείς και ότι η αποτυχία τους ήταν χρόνια νόσος του καπιταλισμού. H άποψή του ήταν πως η νεοκλασική θεωρία εξαρτάτο από μια σειρά εικασιών, που δεν επιβεβαιώνονταν στον πραγματικό κόσμο.
Παρ’ όλο που ανέτρεψε πλήρως την οικονομική θεωρία, ο Κέινς δεν ήταν επαναστάτης, ούτε καν μέλος του Εργατικού κόμματος. Ηταν φιλελεύθερος, απόφοιτος του Ιτον και του Κινγκς, ο οποίος ήθελε να μεταρρυθμίσει τον καπιταλισμό και να τον σώσει από τον εαυτό του. O Κέινς ήταν μεγάλος παίκτης του χρηματιστηρίου και συχνά είχε σημαντικές απώλειες. Το αποκορύφωμα του έργου του ήταν η «Γενική θεωρία για την Απασχόληση, τον Τόκο και το Χρήμα», στο οποίο εξηγούσε αναλυτικά γιατί η κλασική οικονομική θεωρία είναι λανθασμένη και γιατί ο ίδιος είχε δίκιο. Οπως ο Οδυσσέας του Τζόις, η Γενική θεωρία του Κέινς έχει πολύ περισσότερους θαυμαστές απ’ ό,τι αναγνώστες. Σήμερα, είναι μάλλον βέβαιο ότι ο Κέινς δεν θα διαφωνούσε με όσους ισχυρίζονται ότι ο καπιταλισμός υπήρξε η κινητήριος δύναμη πίσω από τις άνευ προηγουμένου βελτιώσεις στις συνθήκες ζωής στη Δύση τα τελευταία 250 χρόνια. Ούτε θα αμφισβητούσε ότι το νέο κύμα τεχνολογικής προόδου ανοίγει το δρόμο προς μια χρυσή εποχή. Αυτό που θα έλεγε είναι ότι υπάρχουν τρεις καίριοι τομείς, στους οποίους θα πρέπει να υπάρξει επαναπροσδιορισμός της πολιτικής, για να καταστεί εφικτή αυτή η εξέλιξη.
– O πρώτος είναι εκεί που ο ιδιωτικός τομέας εμφανίζεται απρόθυμος να δαπανήσει και η συνήθης θεραπεία -τα χαμηλά επιτόκια- αποδεικνύεται αναποτελεσματική. O Κέινς την είχε αποκαλέσει παγίδα ρευστότητας και όπως έχει συνειδητοποιήσει η Ιαπωνία είναι ευκολότερο να πέσεις σε αυτήν παρά να βρεις οδό διαφυγής.
– Δεύτερον, οι φθίνουσες τιμές είναι ένα σύμπτωμα της ανισορροπίας μεταξύ παγκόσμιας ζήτησης και προσφοράς. Οπως εξηγεί στο βιβλίο του «Ολα για πούλημα» ο Ρόμπερτ Κούτνερ, η πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης είναι ότι χαμηλόμισθοι εργάτες σε φτωχές χώρες πολλαπλασιάζουν την παγκόσμια προσφορά αγαθών, χωρίς να έχουν την αγοραστική δύναμη να αγοράσουν τα προϊόντα, που παράγουν. H θεωρία του Κέινς για το μεταπολεμικό σύστημα είναι ότι θα πρέπει να υπάρχει ένα όριο στις τιμές της λιανικής, τα ελλείμματα στο εμπορικό ισοζύγιο να ισοσκελίζονται με επεκτατικές πολιτικές εκ μέρους των πιστωτών και οι έλεγχοι στη ροή του κεφαλαίου να προωθούν την πλήρη απασχόληση.
– Τέλος η απορρύθμιση των αγορών έχει καταστήσει τον καπιταλισμό λιγότερο σταθερό. O Κέινς ήταν κατηγορηματικός ότι οι αγορές πρέπει να λειτουργούν ως δεξαμενές επενδύσεων για τους επιχειρηματίες και όχι ως μάρκες τζόγου: «Οταν η κεφαλαιουχική συγκέντρωση μίας χώρας γίνεται υποπαράγωγο των δραστηριοτήτων ενός καζίνο, η δουλειά μάλλον δεν γίνεται καλά»…
Εναντίον του λόγου