Την ώρα που απογειωνόταν το αεροπλάνο με προορισμό τη Μάλτα, προσπαθούσα να βάλω σε τάξη τους συνειρμούς που θα έκανε ο μέσος Ελληνας στο άκουσμα του μικροσκοπικού νησιού της Μεσογείου. Παρότι η παρουσία της έγινε πιο αισθητή σε διεθνές επίπεδο ως νέο μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ο απολογισμός μου δεν είχε ιδιαίτερα ποιοτικά αποτελέσματα: οι μόνες αναφορές είναι πιθανώς ο διασυρμός των Τούρκων ναυτικών που αποτυπώθηκε στην αλήστου μνήμης έκφραση «Μάλτα Γιοκ», οι διάσημες μαλτεζόπλακες και οι ιππότες που άφησαν τα ίχνη τους και στη Ρόδο. Οι περιορισμένες γνώσεις για το σύγχρονο προφίλ της Μάλτας, όπως και των υπόλοιπων νεοεισερχομένων χωρών, δεν είναι φαινόμενο που απαντάται μόνο στην Ελλάδα. Αυτός είναι και ο λόγος που οι κατά τόπους αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αποφάσισαν να διοργανώσουν δημοσιογραφικές αποστολές στο πλαίσιο του προγράμματος Prince για την ενημέρωση της κοινής γνώμης σε θέματα της διεύρυνσης και του μέλλοντος της Ευρώπης.
Πολυσύνθετη ιστορία
Η Μάλτα παρά το περιορισμένο της μέγεθος -είναι μικρότερη από τη δική μας Ανδρο- είναι ίσως από τις πιο ενδιαφέρουσες χώρες της «Ευρώπης των 25»: διαθέτει πολυσύνθετη ιστορία ενώ τα malti, η επίσημη καθομιλουμένη μαζί με τα αγγλικά, είναι η μόνη γλώσσα της Γηραιάς Ηπείρου με σημιτική προέλευση. Ολοι οι Μαλτέζοι νιώθουν βαθύτατα Ευρωπαίοι, όμως το 46% ψήφισε κατά της ένταξης σε πρόσφατο δημοψήφισμα. Προσφέρει στην Ενωση μια μεγάλη ναυτιλιακή «προίκα» και είναι από τις χώρες που έκανε το σκληρότερο οικονομικό παζάρι κατά τις διαπραγματεύσεις.
Με το που πατά κανείς το πόδι του στην πρωτεύουσα Βαλέτα αρκεί για να πάρει μια μικρή γεύση από το απίθανο μαλτέζικο κοκτέιλ με συστατικά από τα τέσσερα σημεία της Ευρώπης και της Μεσογείου. H γλώσσα μοιάζει σαφώς με αραβικά, αλλά έχει πιο γλυκό άκουσμα με πολλές ιταλικές και αγγλικές λέξεις. Σε κάθε γωνιά υπάρχουν εικονοστάσια με μικρά αγάλματα αγίων, που αποκτούν μια απόκοσμη λάμψη από δεκάδες μικρούς γυμνούς γλόμπους. O καθολικισμός στη Μάλτα έχει την ίδια δυνατή γεύση, όπως και στην Ιρλανδία.
Σε θέση – κλειδί
Τα γραμματοκιβώτια, οι κάδοι απορριμμάτων και οι κατακόκκινοι τηλεφωνικοί θάλαμοι, απομεινάρια της Βρετανικής Κοινοπολιτείας, είναι εντελώς ξεκομμένα από την αρχιτεκτονική μπαρόκ και το μεσογειακό κλίμα. H τοπική κουζίνα έχει σαφώς ευεργετικές ιταλικές επιρροές. Οι ίδιοι οι Μαλτέζοι δεν μοιάζουν πολύ μεταξύ τους: κάποιοι είναι ψηλοί με γαλανά μάτια που θυμίζουν Γάλλους ή Ιταλούς, οι περισσότεροι όμως έχουν εντελώς μεσογειακά ή αραβικά χαρακτηριστικά.
Η Μάλτα είναι από τις πλέον αντιπροσωπευτικές περιπτώσεις όπου η γεωγραφική θέση καθόρισε τελικά την πορεία τους στο βάθος των αιώνων: χαρίστηκε, πωλήθηκε, αρπάχθηκε, χωρίς να ρωτούνται καθόλου οι κάτοικοί της.
Στις συζητήσεις για την ένταξη της Μάλτας στην Ευρωπαϊκη Ενωση χάρις στην ευφυή στρατηγική της φάνηκε πόσο ικανοί διαπραγματευτές ήταν οι Μαλτέζοι: εστίασαν σε λίγα θέματα εν αντιθέσει με τα άλλα νέα μέλη που ήγειραν πολλές απαιτήσεις. Κάθε άρθρο από τις χιλιάδες διατάξεις της ένταξης συζητήθηκε ξεχωριστά, έτσι ώστε όλα να είναι προς το συμφέρον της μικρής χώρας. Στο τέλος απεκόμισαν πολύ μεγαλύτερα οικονομικά οφέλη από αυτά που περίμεναν. Στα ακανθώδη θέματα της αλιείας, της μετακίνησης πληθυσμού προς το νησί, της αγοράς γης από τους ξένους «πέρασαν» έξυπνες λύσεις για να προστατεύσουν την οικονομία τους. Ηταν τόσο επίπονες οι διαπραγματεύσεις που όταν τους έβλέπαν οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι μονολογούσαν «Θεέ μου, όχι πάλι αυτοί από τη Μάλτα».
Ο,τι λέει το κόμμα
Αν πάντως οι καρποί της Ευρώπης ήταν τόσο πλούσιοι και ζουμεροί τι ήταν αυτό που οδήγησε σχεδόν το μισό εκλογικό σώμα να ψηφίσει εναντίον της ένταξης; H απάντηση που έλαβα ήταν ίδια, όποιον και αν ρώτησα εργάτη, ταξιτζή, υπάλληλο ή διανοούμενο: «Αφού το Εργατικό Κόμμα είχε ταχθεί εναντίον της Ενωσης, οι οπαδοί του παρότι δεν συμφωνούσαν, αναγκάστηκαν να ψηφίσουν εναντίον της συνείδησής τους». Στη λιλιπούτεια αυτή χώρα η πολιτική ζωή περιστρέφεται γύρω από δύο πόλους, το φιλοευρωπαϊκό εθνικιστικό κόμμα και το ευρωσκεπτικιστικό εργατικό.
Ο,τι και αν πουν οι μεν, οι αντίπαλοι παίρνουν αμέσως την εκ διαμέτρου αντίθετη θέση. Ετσι, «το τι λέει το κόμμα» γίνεται δεκτό αμέσως με θρησκευτική ευλάβεια και χωρίς πολλές αντιρρήσεις, όπως συνέβαινε πριν από πολλές δεκαετίες στην Ελλάδα
Ο Ολιβερ Φριτζίρι, ποιητής, συγγραφέας και καθηγητής Μαλτέζικης Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο θεωρεί ότι αυτό είναι η τροχοπέδη στην ανάπτυξη της Μάλτας: «Είμαστε εγκλωβισμένοι σε ένα αυστηρά δικομματικό σύστημα για παραπάνω από 100 χρόνια.
Οι πολιτικές πεποιθήσεις καθορίζονται σύμφωνα με αυτό που ψήφιζε παραδοσιακά η οικογένεια. Μέχρι και τη δεκαετία του ’80 δεν γίνονταν εύκολα «μεικτοί» γάμοι, ενώ η Εκκλησία είχε αφορίσει τους εργατικούς και η χώρα είχε φτάσει στα πρόθυρα του εμφυλίου.
Το πάθος για την πολιτική υπερνικά τα πάντα και η μόνη ημέρα που δεν ακούς τέτοιες συζητήσεις είναι η Μεγάλη Παρασκευή. Δυστυχώς αντί να εκμεταλλευόμαστε το γεγονός ότι όλοι οι πολίτες συμμετέχουν ενεργά στα πράγματα, με τον διχασμό που υπάρχει, οπισθοδρομούμε.
Η πολιτική μας σκηνή φανερώνει και την ανωριμότητά μας», επισημαίνει ο Φριτζίρι, ένας φλογερός πατριώτης που θεωρεί ότι θα περάσουν ακόμα πολλά χρόνια για να αλλάξει η κατάσταση.