Οσοι προεξοφλούσαν ότι ο «νέος ρεαλισμός» των Ευρωπαίων έναντι της Αμερικής, που τόσο εμφαντικά εκδηλώθηκε στη σύνοδο της Χαλκιδικής, θα οδηγούσε στο οριστικό κλείσιμο των ρηγμάτων που προκάλεσε η ιρακινή κρίση, μάλλον θα πρέπει να αναθεωρήσουν τις εκτιμήσεις τους, δίνοντας δίκιο στον Βρετανό ιστορικό Τίμοθι Γκάρτον Ας, ο οποίος υπενθύμιζε πρόσφατα ότι το τανγκό χρειάζεται δύο παρτενέρ. Την περασμένη εβδομάδα, η κυβέρνηση Μπους κατάφερε να γίνει και πάλι στόχος έντονων επικρίσεων, ακόμη και από την πλευρά των πιο στενών συμμάχων της, με αφορμή τη στάση της στο θέμα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Μια στάση που χαρακτηρίστηκε από πολλούς ακατανόητη, από άλλους υπερφίαλα αλαζονική και, πάντως, αποδείχθηκε μπούμερανγκ για τους ιθύνοντες της Ουάσιγκτον. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο -κάτι σαν «διαρκής Νυρεμβέργη» εναντίον των κατά καιρούς υπολόγων για γενοκτονίες, εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας- δρομολογήθηκε το 1998, με τη συνθήκη της Ρώμης, την οποία υπέγραψαν 120 χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών. Βρισκόμαστε, εκείνη την εποχή, στο απόγειο της εποχής Κλίντον και οι αναζητήσεις για ένα είδος «παγκόσμιας διακυβέρνησης» είχαν εγγραφεί στην ημερήσια διάταξη. Με την έλευσή του στον Λευκό Οίκο, όμως, ο Τζορτζ Μπους απέσυρε τη συμμετοχή της χώρας του από τον νεοπαγή θεσμό, επικαλούμενος το ενδεχόμενο να διωχθούν Αμερικανοί στρατιωτικοί, σε διάφορες χώρες του κόσμου, για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας. Αποτέλεσμα ήταν να συγκροτηθεί ένα άτυπο, ετερόκλητο μέτωπο χωρών που είχαν λόγους να φοβούνται την ίδρυση του Διεθνούς Δικαστηρίου- ένα μέτωπο που περιλάμβανε τις ΗΠΑ, το Ισραήλ, τη Ρωσία, την Κίνα, την Τουρκία, τη Λιβύη και το Ιράκ του… Σαντάμ Χουσεΐν!
Χειρονομίες καλής θέλησης
Παρά την αντίθεση της Ουάσιγκτον, το Συμβούλιο Ασφαλείας του OHE, κάτω από τις ισχυρές πιέσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αποφάσισε να προχωρήσει στη δημιουργία του Διεθνούς Δικαστηρίου, που άρχισε επισήμως να υφίσταται την 1η Ιουλίου του 2002. Προηγουμένως, οι Ευρωπαίοι είχαν κάνει δύο σημαντικές παραχωρήσεις, προκειμένου να εξασφαλίσουν τη συνεργασία των υπερατλαντικών συμμάχων τους: Δέχτηκαν να μην υπάρχει δυνατότητα αναδρομικής δίωξης -κάτι που σημαίνει, για παράδειγμα, ότι ο Κίσινγκερ και ο Μακναμάρα δεν κινδυνεύουν να διωχθούν για τον πόλεμο του Βιετνάμ- περιορίζοντας τα καθήκοντα του Δικαστηρίου σε υποθέσεις που θα εμφανίζονταν μετά την επίσημη ίδρυσή του. Επιπλέον, παραχώρησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες το ακαταδίωκτο για περίοδο δύο χρόνων, αναγνωρίζοντάς τους, έστω και προσωρινά, ένα καθεστώς εντελώς διαφορετικό από όλα τα υπόλοιπα κράτη του κόσμου.
Αλλά οι χειρονομίες καλής θέλησης των Ευρωπαίων δεν βρήκαν ανταπόκριση. Μεσούσης της ιρακινής κρίσης, η κυβέρνηση Μπους διατύπωσε ωμό τελεσίγραφο προς όλες τις φίλιες χώρες: H θα υπογράψετε διμερείς συνθήκες μαζί μας, με τις οποίες θα δεσμεύεσθε γραπτώς ότι δεν θα διώξετε Αμερικανούς στρατιώτες ή πολίτες στο Διεθνές Δικαστήριο ή θα σας αποκλείσουμε, στο μέλλον, από κάθε είδους στρατιωτική βοήθεια! Το αμερικανικό τελεσίγραφο έληγε την περασμένη Τρίτη, 1η Ιουλίου. Αμ’ έπος, αμ’ έργον: Την ίδια ημέρα, ο Λευκός Οίκος ανακοίνωσε επίσημα την αναστολή της στρατιωτικής βοήθειας, συνολικού ύψους 48 δισεκατομμυρίων δολαρίων, σε 35 χώρες. Μεταξύ αυτών, συγκαταλέγονται εννέα ευρωπαϊκές χώρες και 13 χώρες της Λατινικής Αμερικής.
Ενιαίο μπλοκ
Αυτό που ξενίζει δεν είναι τόσο η κυνική επίδειξη δύναμης της κυβέρνησης Μπους, όσο η αναποτελεσματικότητά της. Στη διάρκεια της ιρακινής κρίσης, η Ουάσιγκτον, με τη συνδρομή του Λονδίνου, κατάφερε να προσεταιρισθεί τη μισή Ευρωπαϊκή Ενωση και σχεδόν το σύνολο (με εξαίρεση τη Σλοβενία) των υπό ένταξη χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, που διαφοροποιήθηκαν ανοιχτά από την πολιτική του γαλλογερμανικού άξονα. Αυτήν τη φορά, ολόκληρη η Ευρωπαϊκή Ενωση, συμπεριλαμβανομένης της Βρετανίας, εμφανίσθηκε ως ενιαίο μπλοκ, υποστηρίζοντας το Διεθνές Δικαστήριο. Μάλιστα, οι Δεκαπέντε προειδοποίησαν ανοιχτά τις υπό ένταξη χώρες ότι οφείλουν να συμμορφωθούν με την ευρωπαϊκή γραμμή, αγνοώντας τις πιέσεις της Ουάσιγκτον.
Το αποτέλεσμα ήταν κόλαφος για την κυβέρνηση Μπους. Ολες οι χώρες της «νέας Ευρώπης», τις οποίες ο Ράμσφελντ θεωρούσε ότι έχει παντού και πάντα στο τσεπάκι του, ακολούθησαν την ευρωπαϊκή γραμμή. «H Σλοβακία έχει τη δική της θέση για το Διεθνές Δικαστήριο, μια θέση που βρίσκεται σε αρμονία με εκείνη της Ευρωπαϊκής Ενωσης», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Σλοβάκος υπουργός Εξωτερικών, Εντουαρντ Κούκαν. «Ως μελλοντικά μέλη του NATO, περιμένουμε να μας μεταχειρίζονται ως συμμάχους και όχι με αυτόν τον τρόπο», δήλωσε εξ ονόματος όλων των βαλτικών κρατών ο Εσθονός αξιωματούχος, Μάρκο Μίκελσον. Ακόμη και στη Ρουμανία, η κυβέρνηση της οποίας είχε υπογράψει, κατ’ αρχήν, τη διμερή συμφωνία που αξίωναν οι Αμερικανοί, το κοινοβούλιο της χώρας αρνήθηκε την επικύρωση και η κυβέρνηση ευθυγραμμίστηκε, τελικά, με τους Ευρωπαίους εταίρους της.
Κραυγαλέα αποτυχία ήταν και το γεγονός ότι οι περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής -«πίσω αυλή» των ΗΠΑ από την εποχή του δόγματος Μονρόε- στοιχήθηκαν πίσω από την Ευρώπη. Σ’ αυτές περιλαμβάνονταν ο οικονομικός γίγαντας της περιοχής, η Βραζιλία του Λούλα, αλλά και η Κολομβία του ακροδεξιού Ουρίμπε, στενού συμμάχου του Μπους στον «αντιτρομοκρατικό» αγώνα και μέχρι πρότινος τρίτου «πελάτη» των Αμερικανών, μετά το Ισραήλ και την Αίγυπτο!
Σε παγκόσμιο επίπεδο, το ευρω-αμερικανικό «μπρα-ντε- φερ» φαίνεται, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, να αποβαίνει εις βάρος της Ουάσιγκτον. Σε σύνολο 191 κρατών-μελών του OHE, ήδη 90 χώρες έχουν υπογράψει τη συμφωνία συμμετοχής στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Οι Αμερικανοί, από την πλευρά τους, έχουν εξασφαλίσει ρητές δεσμεύσεις για υπογραφή διμερών συμβάσεων από 44 χώρες, ενώ άλλες επτά κυβερνήσεις φέρονται διατεθειμένες να το πράξουν, αν και προτιμούν, σύμφωνα με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, την… ανωνυμία τους! (Κάποιοι κακεντρεχείς μίλησαν για «κράτη-κουκουλοφόρους», που φοβούνται τα αντίποινα.)
Αυτή η επιτυχία της ευρωπαϊκής διπλωματίας, σε αντιδιαστολή με την πολιτική ανυπαρξία της Ενωσης την περίοδο της ιρακινής κρίσης, αφήνει πίσω της ένα σαφές, γενικότερης αξίας μήνυμα: Οταν Γερμανία, Γαλλία και Βρετανία μιλούν με μια φωνή, η ισχύς τους είναι καθοριστική στην Ευρώπη, «παλιά» και «νέα», και μπορεί να ανταγωνιστεί τουλάχιστον επί ίσοις όροις την Αμερική, σε παγκόσμια κλίμακα. Οταν συμβαίνει το αντίθετο, απλούστατα Ευρώπη δεν υπάρχει.
Τα Δυτικά Βαλκάνια
Μια εξέλιξη που βρίσκεται σε αντίθεση με τη γενικότερη φορά των πραγμάτων, αλλά έχει ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα, είναι η επιτυχία της Ουάσιγκτον στα Δυτικά Βαλκάνια. Με την ευρωπαϊκή προοπτική τους να χάνεται στις ελληνικές καλένδες, τρεις αδύναμες χώρες της περιοχής -Βοσνία, Αλβανία, ΠΓΔΜ- υπέγραψαν τις διμερείς συμφωνίες που αξίωνε η Ουάσιγκτον. Στην τελευταία περίπτωση, οι Αμερικανοί, προφανώς εν είδει ανταμοιβής, υπέγραψαν την εν λόγω συμφωνία με το γειτονικό μας κράτος αναγνωρίζοντάς το ως «Μακεδονία»- παρά τις, υποθέτουμε σκληρές, προσπάθειες του κ. Αλεξ Ρόντος, να αποτρέψει τη δυσμενή, για την Ελλάδα και την Ευρώπη, εξέλιξη.
Οι ωμές αμερικανικές πιέσεις έφεραν σε κατάσταση νευρικής κρίσης την κυβέρνηση της Σερβίας, η οποία ζήτησε παράταση του αμερικανικού τελεσιγράφου ώστε να αποφασίσει «με ποιους θα πάει και ποιους θ’ αφήσει». Ειδικά στην περίπτωση της Σερβίας, ο εκβιασμός παίρνει διαστάσεις εθνικής ταπείνωσης: H χώρα που παρέδωσε, με συνταγματικό πραξικόπημα του μακαρίτη Τζίντζιτς, τον πρώην πρόεδρό της, Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, στο Δικαστήριο της Χάγης, καλείται να εγγυηθεί το ακαταδίωκτο οποιουδήποτε Αμερικανού από τη διεθνή δικαιοσύνη στον αιώνα τον άπαντα!
Σε κάθε περίπτωση, ο αμερικανικός παρεμβατισμός στα Δυτικά Βαλκάνια, σε συνδυασμό με την έντονη αστάθεια και τα ανοιχτά εδαφικά-συνταγματικά προβλήματα της περιοχής, εντείνουν τις ανησυχίες πολλών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων για τις μελλοντικές εξελίξεις. Ξεκομμένα από το βασικό ρεύμα των ευρωπαϊκών εξελίξεων, τα Δυτικά Βαλκάνια θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν νέες περιφερειακές κρίσεις που θα θέσουν σε δεινή δοκιμασία την εξωτερική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Μια προοπτική που αφορά, περισσότερο από κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, την Ελλάδα.