Το 1909 ο Θεόδωρος Ρούσβελτ, ο οποίος είχε μόλις ολοκληρώσει την προεδρική του θητεία, ξεκίνησε για ένα μεγάλο ταξίδι στην Αφρική, την ήπειρο όπου κανένας Αμερικανός πρόεδρος δεν είχε επισκεφθεί. Είχε μαζί του μια στρατιά από βαστάζους και οδηγούς και μια μεγάλη αμερικανική σημαία. Μαζί με τον γιο του φέρονται ότι σκότωσαν περισσότερα από 500 ζώα, ανάμεσα στα οποία 17 λιοντάρια, 11 ελέφαντες και 20 ρινόκερους. O πρόεδρος Τζορτζ Μπους ταξίδεψε στην Αφρική για μια εντελώς διαφορετική αποστολή. Σκοπός του ήταν να δείξει το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για την ήπειρο αυτή. Υποσχέθηκε να δώσει δισεκατομμύρια δολάρια για την καταπολέμηση του έιτζ στη μαύρη ήπειρο, να συμβάλει στις μεταρρυθμίσεις που προωθούν οι αφρικανικές κυβερνήσεις και να ενισχύσει τα προνόμια των αφρικανικών χωρών. Αυτή όμως η αμερικανική γενναιοδωρία επισκιάστηκε από το ζήτημα της στρατιωτικής επέμβασης των ΗΠΑ στη Λιβερία. H ειρωνεία είναι ότι ο κ. Μπους ματαίωσε το προγραμματισμένο του ταξίδι στην Αφρική τον Ιανουάριο για να προετοιμάσει τον πόλεμο στο Ιράκ. Τώρα περιόδευσε στην Αφρική και ήρθε αντιμέτωπος με μια στρατιωτική επέμβαση την οποία θα ήθελε να αποφύγει. Για μια δεκαετία, οι ΗΠΑ κατατρύχονταν από την τελευταία επέμβασή τους στην Αφρική, την ταπεινωτική εμπειρία που έζησαν όταν υποστήριξαν την επιχείρηση του OHE στη Σομαλία.
Ο Τσέστερ Κρόκερ, αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών για θέματα Αφρικής επί προεδρίας Ρέιγκαν, τη δεκαετία του 1980, καταδίκασε προσφάτως τη στάση των ΗΠΑ επειδή δεν αποφάσιζαν να διευθετήσουν το ζήτημα των συγκρούσεων στην Αφρική. «Εφτασε η στιγμή», είπε «να επενεξετάσει η Αμερική τη σχέση της με την Αφρική. Την οποία αγνόησε όταν έχασε το παιχνίδι στους δρόμους του Μογκαντίσου… Εκτοτε η Αμερική απέφευγε συστηματικά να παίρνει αποφάσεις. Απέφυγε να το κάνει στην περίπτωση της Ρουάντας, του Κονγκό αλλά και άλλων χωρών. Σύμφωνα με το Φράνσις Κόρνεγκεϊ, αναλυτή στο Κέντρο Διεθνών Σχέσεων της Αφρικής, στο Πανεπιστήμιο Γουιτγουότερσραντ στο Γιοχάνεσμπουργκ, η αμερικανική επέμβαση στη Λιβερία δεν ενέχει κινδύνους. «Ακόμη και ο Τσαρλς Τέιλορ (ο πρόεδρος της Λιβερίας) θέλει τους Αμερικανούς στη χώρα -και οι ΗΠΑ έχουν ιστορική ευθύνη να παρέμβουν. H αμερικανική παρέμβαση θα μπορούσε να αποδειχτεί διπλά ωφέλιμη και για τις ΗΠΑ και για την Αφρική».
Το γεγονός ότι ελάχιστοι Αμερικανοί πρόεδροι επισκέφτηκαν την Αφρική πριν από τον πρόεδρο Τζορτζ Μπους καταδεικνύει το πόσο η ήπειρος βρισκόταν πάντα στο περιθώριο του ενδιαφέροντος των ΗΠΑ. O Φραγκλίνος Ρούσβελτ έκανε μια στάση στην Αφρική κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Πέρασαν 35 χρόνια μέχρι την επόμενη επίσημη επίσκεψη που πραγματοποίησε ο πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ. Δεκαπέντε χρόνια μετά, ο πατέρας Μπους επισκέφθηκε τα αμερικανικά στρατεύματα στη Σομαλία. H πρώτη σημαντική περιοδεία Αμερικανού προέδρου ήταν πριν από πέντε χρόνια όταν ο Μπίλ Κλίντον «χαιρέτισε τους νέους ηγέτες της Αφρικής» και μίλησε με αισιοδοξία για τον άνεμο αναγέννησης που φυσά στην αφρικανική ήπειρο.
Στα χνάρια του Κλίντον
Ο κ. Μπους ακολούθησε και αυτός τη διαδρομή του Μπιλ Κλίντον. Τα δύο πρώτα χρόνια της προεδρίας του έμεινε πιστός στην αμερικανική συνταγή, δίνοντας ελάχιστη προσοχή στα προβλήματα της Αφρικής. Στις αρχές του χρόνου όμως φέτος, σε μια άνευ προηγουμένου πράξη γενναιοδωρίας, ανήγγειλε ότι θα διαθέσει 15 δισεκατομμύρια δολάρια για την καταπολέμηση του έιτζ κυρίως στην Αφρική. Τους τελευταίους μήνες απέσπασε θετικά σχόλια γι’ αυτήν του την πρωτοβουλία καθώς και για τη δέσμευσή του για την παροχή περαιτέρω βοήθειας και στον τομέα του εμπορίου. O Ρεπουμπλικανός πρόεδρος είχε την τιμή να δεχτεί τα συγχαρητήρια του πρώην ροκ σταρ, Μπομπ Γκέλντοφ, ο οποίος επιδίδεται σε εκστρατεία για τη σωτηρία της Αφρικής. O Τζον Ντράμοντ, διευθυντής της οργάνωσης Data που έχει συστήσει ο Γκέλντοφ με τον συνάδελφό του ροκ σταρ Μπόνο, δήλωσε ότι πρόκειται για την αρχή μιας εποχής ιστορικών αλλαγών για την Αφρική.
Ορισμένοι όμως θεωρούν ότι οι εξαγγελίες των Ηνωμένων Πολιτειών σχετικά με τη διάθεση χρημάτων για την Αφρική αποσκοπούν στο να εξασφαλίσουν την υποστήριξη της μαύρης ηπείρου στον πόλεμο κατα της τρομοκρατίας όπως ακριβώς έκαναν με τις έντονες διπλωματικές πιέσεις που άσκησαν προκειμένου να εξασφαλίσουν τις ψήφους των τριών αφρικανικών χωρών στο Συμβούλιο Ασφαλείας του OHE με σκοπό να κατοχυρώσουν την έγκρισή τους για τον πόλεμο στο Ιράκ.
Περιέργεια και καχυποψία
Στην Αφρική όπως και σε άλλους τομείς της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, η ατζέντα της Ουάσιγκτον άλλαξε μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Ανέκυψαν νέα προβλήματα ως προς το ζήτημα της ασφάλειας: η πιθανή έκρηξη του ισλαμικού εξτρεμισμού στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς κυρίως στις αφρικανικές χώρες που βρέχονται από τον Ινδικό Ωκεανό, η απειλή που συνιστούν ορισμένα διαλυμένα κράτη και ακόμη η αναζήτηση εναλλακτικής λύσης αντί για το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής. Οι Αφρικανοί ανέμεναν την επίσκεψη Μπους με ανάμικτα συναισθήματα περιέργειας αλλά και καψυποψίας ως προς τα κίνητρα των ΗΠΑ. Στον πόλεμο κατά του Ιράκ, η Αμερική είχε ελάχιστους συμμάχους στην Αφρική. Στην πραγματικότητα η Αφρική ήταν η μόνη ήπειρος που διαμέσου της Αφρικανικής Ενωσης ψήφισε κατά του πολέμου. O κ. Μπους ήλθε αντιμέτωπος με διαμαρτυρίες στη Νότιο Αφρική όπου το αντιαμερικανικό αίσθημα είναι έντονο. O Νέλσον Μαντέλα, ο κοσμαγάπητος πρώην πρόεδρος της χώρας ήταν σκληρός επικριτής του αμερικανού προέδρου και φρόντισε να λείπει από τη N. Αφρική κατά τη διάρκεια της επίσκεψης Μπους.
Οι πιέσεις της Ουάσιγκτον και του Λονδίνου για την παραίτηση του Ρόμπερτ Μουγκάμπε προέδρου της Ζιμπάμπουε, εξόργισαν τους Αφρικανούς ηγέτες που τάσσονταν υπέρ της σύστασης μιας μεταβατικής κυβέρνησης η οποία θα βγάλει τη χώρα από το πολιτικό και οικονομικό αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται. Ωστόσο ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η επίσκεψη Μπους θα περιορίσει την απόσταση ανάμεσα στις απαιτήσεις των ΗΠΑ για αλλαγή καθεστώτος στη Ζιμπάμπουε και τη Νότια Αφρική, η οποία τάσσσεται υπέρ μιας ηπιότερης στάσης απέναντι στους γείτονές της.
Παραδόξως, παρά την αντίθεσή της στον πόλεμο στο Ιράκ, η κυβέρνηση του Τάμπο Μπέκι, προέδρου της Νοτίου Αφρικής και ηγέτη του κόμματος του Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου, διατηρεί καλύτερες σχέσεις με την κυβέρνηση Μπους απ’ ό,τι με αυτήν του Κλίντον παρότι είχε μαζί της μεγαλύτερους ιδεολογικούς δεσμούς.
Σε αναζήτηση βάσεων
Οι Αφρικανοί δεν έχουν ξεχάσει τα αποτελέσματα της αμερικανικής πολιτικής στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου όταν η ήπειρος έγινε θέατρο ανταγωνισμού μεταξύ υπερδυνάμεων που η κάθε μία είχε τα δικά της κράτη-πελάτες. Τότε η Ουάσιγκτον είχε υποστηρίξει ορισμένους από τους χειρότερους δικτάτορες της Αφρικής όπως τον Σάμιουελ K. Ντόου, της Λιβερίας και τον Μομπούτου Σέσε Σέκο στο τότε Ζαΐρ, τη σημερινή Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και το τέλος της κυριαρχίας των λευκών στη Νότια Αφρική, το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για την μαύρη ήπειρο περιορίστηκε. Ορισμένοι αναλυτές βλέπουν σήμερα μια αναστροφή της κατάστασης η οποία θυμίζει Ψυχρό Πόλεμο. Οι Αμερικανοί αναζητούν τη δυνατότητα χρήσης στρατιωτικών βάσεων στη Δυτική Αφρική. «Θέτουν τα δικαιώματα για τη χρήση στρατιωτικών βάσεων πάνω από τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτή ήταν και η παγίδα του Ψυχρού Πολέμου για τις αφρικανικές χώρες» λέει ο Σαλίχ Μπούκερ, διευθυντής της οργάνωσης Africa Action.
O Σολέλα Μανγκτσού, διευθυντής του Ιδρύματος Στίβεν Μπίκο στο Γιοχάνεσμπουργκ, επισημαίνει ότι «μετά τον πόλεμο στο Ιράκ υπάρχει έντονη καχυποψία και κυνισμός για το ποια θα είναι η επόμενη κίνηση, δεδομένων των σχέσεων που έχουν δημιουργήσει οι Ηνωμένες Πολιτείες με τις πετρελαιπαραγωγές χώρες στην Αφρική».
Η εκστρατεία των ΗΠΑ κατά της τρομοκρατίας πυροδοτεί ήδη εντάσεις. Στο Μαλάουι, χώρα που δεν επισκέφθηκε ο πρόεδρος Μπους, σημειώθηκαν την περασμένη εβδομάδα ταραχές μετά την απόφαση των Αμερικανών να απομακρύνουν από τη χώρα πέντε ξένους οι οποίοι φέρονται ότι έχουν σχέσεις με την Αλ Κάιντα. O κ. Μπους προκάλεσε επίσης δυσαρέσκεια στην Κένυα, παραδοσιακή σύμμαχο της Δύσης, χώρα την οποία δεν περιέλαβε τελικώς στην περιοδεία του όπως αρχκώς είχε προγραμματιστεί.
Η απόφαση όμως να μην επισκεφθεί ο Αμερικανός πρόεδρος το Ναϊρόμπι ελήφθη έπειτα από προειδοποιήσεις για νέες επιθέσεις κατά αμερικανικών και βρετανικών συμφερόντων στην Κένυα. Οι προειδοποιήσεις αυτές έχουν ήδη καταφέρει καίριο πλήγμα στην τουριστική βιομηχανία της Κένυας, η οποία αποτελεί μία από τις κύριες πηγές ανάπτυξής της.
Οικονομική βοήθεια
Η ανακούφιση που προσφέρει ο κ. Μπους είναι η υποστήριξη στις χώρες που θέλουν να αναδιαρθρώσουν την οικονομία τους, να πατάξουν τη διαφθορά και να ενισχύσουν τον τομέα των ιδιωτικών επιχειρήσεων. H αναζωογόνηση της οικονομίας των αφρικανικών χωρών μέσω της τόνωσης του ιδιωτικού τομέα είναι μια σταθερή αναφορά στους λόγους του προέδρου Μπους.
Ωστόσο αναλυτές όπως ο Τζέιμς Χέρμον, ο οποίος προΐστατο, έως προσφάτως, μιας επιτροπής για την εισροή κεφαλαίου στην Αφρική, υποστηρίζει ότι οι εξαγγελίες του κ. Μπους δεν θα έχουν μεγαλο αντίκρισμα. H αδασμολόγητη είσοδος υφαντουργικών και άλλων προϊόντων στις ΗΠΑ ισχύει, σύμφωνα με τον αμερικανικό νόμο για την ανάπτυξη της Αφρικής, για τα δύο τρίτα των αφρικανικών χωρών. O κ. Μπους δήλωσε ότι στόχος του είναι ο εν λόγω νόμος να ισχύει και μετά το 2008. Τα οφέλη όμως των Αφρικανών από την πρόσβαση στην αμερικανική αγορά περιορίζονται εξαιτίας των αμερικανικών αγροτικών επιδοτήσεων κυρίως προς τους Αμερικανούς βαμβακοπαραγωγούς, οι οποίες είναι πολύ μεγαλύτερες από πολλές οικονομίες αφρικανικών χωρών.