Πολλοί ανώτατοι Αμερικανοί αξιωματούχοι ερμήνευσαν το φοιτητικό κίνημα που συντάραξε φέτος το καλοκαίρι το Ιράν ως πράσινο φώς προς την κυβέρνηση Μπους να προχωρήσει στην επόμενη φάση εκδημοκρατισμού της Μέσης Ανατολής. Ενώ όμως το κύμα διαδηλώσεων και συλλήψεων μπορεί να σημαίνει την αναπόφευκτη κατάρρευση της ισλαμικής δημοκρατίας, οι επιθυμίες των ηγετών του φοιτητικού κινήματος δεν ταυτίζονται με αυτές της αμερικανικής κυβέρνησης.
Πώς τα βλέπουν
Ο Αμερικανός πρόεδρος ερμηνεύει τα όσα γίνονται στο Ιράν ως σύγκρουση ανάμεσα στην Ισλαμική θεοκρατία και στη δυτική, κοσμική δημοκρατία που οραματίζεται ότι θα οικοδομηθεί στο Ιράκ. Ομως οι περισσότεροι Ιρανοί δεν βλέπουν έτσι την κατάσταση.
Την τελευταία εικοσαετία, οι Ιρανοί μεταρρυθμιστές πασχίζουν να προσαρμόσουν την ισλαμική πολιτική φιλοσοφία σε σύγχρονες έννοιες όπως η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, η λαϊκή κυριαρχία και ο θρησκευτικός πλουραλισμός. Αυτό που θέλουν λέγεται «ισλαμική δημοκρατία» είναι δηλαδή μια φιλελεύθερη, δημοκρατική κοινωνία που στηρίζεται στις ηθικές αρχές του Ισλάμ.
Η έννοια της θρησκευτικής δημοκρατίας δεν είναι οξύμωρο: στην ιουδαϊκή εκδοχή της, εφαρμόζεται αυτή τη στιγμή στο κράτος του Ισραήλ. Οι ίδιες οι ΗΠΑ μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι ιδρύθηκαν υπακούοντας στις αρχές μιας προτεσταντικής δημοκρατίας, αρχές που εξακολουθούν να επηρεάζουν τους νόμους και την πολιτική της χώρας.
Ομως, αυτό το μοντέλο δεν έχει εφαρμοστεί στον ισλαμικό κόσμο, εν μέρει λόγω θρησκευτικού φανατισμού, εν μέρει λόγω του φόβου της δύσης προς κάθε ισλαμική κυβέρνηση.
Εξαιτίας του φόβου αυτού, οι ΗΠΑ συνεχίζουν να εφαρμόζουν μια πεπαλαιωμένη πολιτική -την με κάθε κόστος ανάσχεση του Ιράν- ανεξάρτητα από τις βαθύτατες αλλαγές που γίνονται στην κυβέρνηση και στην κοινωνία.
Ο ίδιος φόβος έχει οδηγήσει τις ΗΠΑ να στηρίζουν στρατιωτικά και οικονομικά τα αντιδημοκρατικά καθεστώτα του Πακιστάν, της Αιγύπτου και της Ιορδανίας. Πιο πρόσφατα αυτός ο φόβος της ισλαμικής δημοκρατίας υποχρέωσε τις ΗΠΑ να εγκαταλείψουν την ιδέα των εκλογών στο Ιράκ και να προτιμήσουν το διορισμό Κυβερνητικού Συμβουλίου, μη τυχόν και η σιιτική πλειοψηφία ασκήσει το δικαίωμά της στην αυτοδιάθεση.
Αν υπάρχει όμως ένα μάθημα που διδάσκει το Ιράκ είναι ότι το αμερικανικό μοντέλο δημοκρατίας δεν μπορεί απαραιτήτως να εφαρμοστεί στη Μέση Ανατολή και ούτε πρέπει. Είναι και παράλογη και αβάσιμη η άποψη πολλών στις ΗΠΑ ότι ένα κοσμικό και δημοκρατικό Ιράκ (αν μπορεί κάτι τέτοιο να υπάρξει) θα μετατραπεί σε μοντέλο δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή.
Οι Γάλλοι και οι Αγγλοι είχαν μετατρέψει τη Μέση Ανατολή σε αποικία τους με το πρόσχημα του εκπολιτισμού, της μεταφοράς των δυτικών αξιών περι διακυβέρνησης και κοινωνικής οργάνωσης σε απολίτιστες χώρες. Ομως αγνόησαν πλήρως τον τοπικό πολιτισμό, με αποτέλεσμα να γίνουν μισητοί, να εκδιωχθούν και να σπρώξουν την περιοχή στην πλήρη άρνηση της δύσης. Οι ΗΠΑ πρέπει να μάθουν ότι ο μόνος τρόπος να ενθαρρύνουν τη δημοκρατία στη Μέση Ανατολή είναι να τη βοηθήσουν να αναπτυχθεί με βάση τις πολιτιστικές συνήθειες και τη θρησκευτική ταυτότητα του τόπου. Αυτό προσπαθούν να κάνουν οι μεταρρυθμιστές στο Ιράν και οι ΗΠΑ πρέπει να τους ενθαρρύνουν, όχι να τους απομονώνουν.
Ποιο μοντέλο δημοκρατίας
Αν το Ιράν καταφέρει να συνενώσει την επιθυμία του για δημοκρατία με την ισλαμική του ταυτότητα, τότε το μοντέλο δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή θα είναι η Τεχεράνη και όχι η Βαγδάτη. Στη χειρότερη περίπτωση, θα μπορούσε να προσφέρει τη μέση λύση ανάμεσα στις ισλαμικές δικτατορίες της Αιγύπτου και της Ιορδανίας και τα φονταμενταλιστικά καθεστώτα της Σαουδικής Αραβίας και των Ταλιμπάν.