Η ασθένεια των «τρελών αγελάδων» αποτελεί ένα μεγάλο κίνδυνο ακριβώς γιατί όσο προχωρούν οι έρευνες διαπιστώνουμε πόσα λίγα γνωρίζουμε. Ετσι, τα μέτρα που λαμβάνονται αποτελούν ουσιαστικά πολιτικές αποφάσεις με βάση τα υπάρχοντα επιστημονικά δεδομένα που όμως είναι προς το παρόν λίγα. Υπάρχουν, για παράδειγμα, σοβαρές ενδείξεις ότι η νέα μορφή της σπογγόμορφης εγκεφαλοπάθειας, αυτή που ονομάζουμε «ασθένεια των τρελών αγελάδων», μεταδίδεται και μέσω του αίματος και όχι μόνο από τον μυελό των οστών. Ωστόσο, τα επιστημονικά δεδομένα δεν θεωρούνται επαρκή ώστε να ληφθούν μέτρα αν και γίνονται ανάλογες συζητήσεις στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Μόλις πριν από δύο εβδομάδες ανακοινώθηκε επισήμως από τον υπεύθυνο του Εθνικού Προγράμματος Επιτήρησης των Σπογγόμορφων Εγκεφαλοπαθειών, Μπομπ Γουίλ, ότι πέθανε ένας άνθρωπος που είχε δεχτεί μετάγγιση από κάποιον που έπασχε από τη νόσο. Οπως τόνισε στην «Κ» ο βοηθός καθηγητής Φαρμακολογίας στο ΑΠΘ κ. Θεόδωρος Σκλαβιάδης, ήταν γνωστό ότι η ασθένεια μπορεί να μεταδοθεί μέσω του αίματος από πειράματα που έχουν γίνει. Αλλωστε, η δρ Ruth Gabizo(που υπήρξε στενή συνεργάτις του δρος Stanley Prusiner, ο οποίος κέρδισε το Νόμπελ για τη συσχέτιση της ασθένειας των τρελών αγελάδων με την πρωτεΐνη prion) κατάφερε να ανιχνεύσει τον μολυσματικό παράγοντα και στα ούρα των ανθρώπων και των ζώων που έπασχαν από σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια. Ωστόσο, οι συγκεντρώσεις του μολυσματικού παράγοντα στο αίμα ή στα ούρα είναι πολύ μικρές σε κανονικές συνθήκες και δεν μπορεί να ανιχνευτεί. Αντίστοιχα ισχύουν και για τους μυς, οπότε το κρέας ακόμα και άρρωστων ζώων θεωρείται περίπου «ασφαλές».
Απαγόρευση μεταγγίσεων
Πάντως, οι ΗΠΑ έχουν απαγορεύσει τις μεταγγίσεις αίματος από άτομα που έχουν μείνει στη Βρετανία συγκεκριμένες χρονικές περιόδους, ενώ στην ίδια τη Βρετανία πραγματοποιείται διαχωρισμός των λευκών αιμοσφαιρίων κατά τις μεταγγίσεις αίματος, τα οποία θεωρούνται οι κύριοι φορείς του μολυσματικού παράγοντα. Οι προσπάθειες των επιστημόνων επικεντρώνονται τώρα στην προσπάθεια να φτιαχτούν τεστ που να ανιχνεύουν τον μυλυσματικό παράγοντα ακόμα και αν αυτός βρίσκεται σε πολύ μικρές συγκεντρώσεις ώστε να μπορεί να ανιχνευτεί. Ανοιχτό, άλλωστε, παραμένει το θέμα, αν εκτός από τη διατροφή παίζει ρόλο και η γενετική προδιάθεση στην εκδήλωση της ασθένειας. Εως τώρα έχουν πεθάνει 137 άνθρωποι στην Ευρωπαϊκή Ενωση από την ασθένεια των τρελών αγελάδων, αλλά δεν είναι σίγουρο ότι θα νοσήσουν όλοι όσοι κατανάλωσαν μολυσμένο κρέας. Οπως έχει δηλώσει η δρ Ruth Gabizoστην «K», «τα δεδομένα συνηγορούν στην άποψη της γενετικής προδιάθεσης. Φαίνεται ότι ο μολυσματικός παράγοντας επηρεάζεται και από άλλα γονίδια που παρουσιάζουν μια «μετάλλαξη» και που τα έχουν όλοι οι μέχρι τώρα ασθενείς. Ωστόσο, πρόκειται για μια πολύ κοινή μετάλλαξη που την έχουν πολλοί άνθρωποι οπότε είναι δύσκολο να μιλήσουμε για γενετική προδιάθεση με ασφάλεια».
Ο μόνος σίγουρος, λοιπόν, «δρόμος» για τη μετάδοση της ασθένειας είναι η διατροφή των ζώων με άρρωστα ζώα και στη συνέχεια των ανθρώπων.
Ετσι, στην Ευρωπαϊκή Ενωση εφαρμόζεται το Πρόγραμμα Επιτήρησης της Σπογγώδους Εγκεφαλοπάθειας των Βοοειδών. Ολα τα βοοειδή άνω των 30 μηνών που σφάζονται πρέπει να ελέγχονται για την ασθένεια των τρελών αγελάδων. Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, από τον Οκτώβριο του 2002 έως και τον Σεπτέμβριο του 2003 βρέθηκαν 1.554 ζώα θετικά, τα 763 από τα οποία στη Μεγάλη Βρετανία.
Αιγοπρόβατα
Από τις αρχές του 2003 άρχισε να εφαρμόζεται ανάλογο πρόγραμμα δειγματοληπτικής εξέτασης και των αιγοπροβάτων. H χώρα μας με πληθυσμό περίπου 12 εκατομμύρια αιγοπρόβατα ήταν υποχρεωμένη να ελέγξει 60.000 δείγματα, από τα οποία ποσοστό κάτω του 1% βρέθηκαν άρρωστα.
Ωστόσο, η ασθένεια αυτή για τα αιγοπρόβατα έως πρόσφατα ήταν συχνή και ακίνδυνη για τον ανθρώπο. Τα αιγοπρόβατα εμφανίζουν ένας είδος εγκεφαλοπάθειας γνωστή ως scrapi που όμως δεν μπορούσε να περάσει το φράγμα του είδους και να μεταδοθεί στον άνθρωπο. Οταν όμως οι αγελάδες έφαγαν υπολείμματα άρρωστων αιγοπροβάτων, η ασθένεια μεταλλάχθηκε και προέκυψε η σπογγόμορφη εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών που μπορεί να μεταδοθεί και στους ανθρώπους.
Το ερώτημα είναι αν ο «νέος» μολυσματικός παράγοντας έχει τώρα τη δυνατότητα να περάσει ακόμα μια φορά το φράγμα του είδους και να μολύνει εκ νέου τα αιγοπρόβατα που με τη σειρά τους θα μολύνουν τον άνθρωπο. Οι υπόνοιες αυτές οδήγησαν την Ευρωπαϊκή Ενωση στην καθιέρωση των ελέγχων και στα αιγοπρόβατα. Με τους ελέγχους όμως μπορούμε να διαγνώσουμε απλώς την εγκεφαλοπάθεια και όχι το είδος της. Σύμφωνα με τον κ. Σκλαβιάδη, «είναι σχεδόν αδύνατο να βρεις αν πρόκειται για τη νέα μορφή της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας. Θα χρειαστούν τρία με τέσσερα χρόνια ώστε να διαφοροποιηθεί η μορφή της ασθένειας στα αιγοπρόβατα».