Υποσχόμενες να παραδώσουν στους Ιρακινούς την πολιτική διοίκηση στις 30 Ιουνίου, οι ΗΠΑ απέστειλαν ένα χρήσιμο μήνυμα σχετικά με την επιθυμία τους να περιορίσουν την παρουσία τους εκεί και να υποχρεώσουν τους Ιρακινούς να εργαστούν για τη θέσπιση μιας συνταγματικής δομής και ενός εκλογικού συστήματος. Δυστυχώς η πόρτα είναι τώρα ανοιχτή σε ακραίες δυνάμεις, οι οποίες τείνουν να είναι οι πλέον οργανωμένες και να διαθέτουν τη σαφέστερη ατζέντα σε ταραγμένες περιόδους. H Ουάσιγκτον θα πρέπει να κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να μπλοκάρει το μονοπάτι των εξτρεμιστών, ακόμη και να αναβάλει την παράδοση αν δεν πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις.
Οι επιδιώξεις των Κούρδων
Μια καίρια πρόκληση είναι το εύρος της κουρδικής ισχύος και ανεξαρτησίας. Από το 1991 οι Κούρδοι ζουν σε μια αυτόνομη ζώνη στον Βορρά. Ορισμένοι ήλπιζαν ότι μόλις ανατραπεί το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν, οι Κούρδοι θα εγκαταλείψουν τις αυτονομιστικές επιδιώξεις τους για να διασκεδάσουν τις ανησυχίες άλλων ιρακινών μειονοτήτων και γειτόνων, όπως της Τουρκίας, για τον δικό της κουρδικό πληθυσμό. H στροφή αυτή θα ήταν δύσκολο να επιτευχθεί και στην καλύτερη των περιπτώσεων. Το στενό χρονοδιάγραμμα την καθιστά σχεδόν αδύνατη. Οι Κούρδοι ονειρεύονται ένα ξεχωριστό κράτος. H διατήρηση της αυτονομίας είναι ο ελάχιστος στόχος τους.
Αυτό το αίτημα θα πρέπει να γίνει αποδεκτό, αν και υπό όρους. Οι Κούρδοι πιστεύουν ότι οι πετρελαιοπηγές του Κιρκούκ είναι δικές τους. Δεν ισχύει όμως. Είναι μέρος του εθνικού πλούτου και ο επονομαζόμενος βασικός νόμος, που αναμένεται να ψηφισθεί στα τέλη Φεβρουαρίου, θα αποσαφηνίσει πώς το πετρέλαιο θα τελεί υπό ομοσπονδιακό έλεγχο, με τους Κούρδους να λαμβάνουν μερίδιο από τα έσοδα. Οι 50.000 ένοπλοι Κούρδοι θα πρέπει να μετατραπούν σε παρακλάδι μιας ομοσπονδιακά διοικούμενης εθνικής φρουράς.
Τα δικαιώματα των μειονοτήτων των Τουρκομάνων, που ζουν μεταξύ των Κούρδων, θα πρέπει να προστατευθούν -με τη βοήθεια του βασικού νόμου -τόσο από την ομοσπονδιακή όσο και από την περιφερειακή κυβέρνηση.
Πώς όμως μπορεί να γίνει αποδεκτή η κουρδική αυτονομία χωρίς να προκαλέσει αποσχιστικές φιλοδοξίες στους κόλπους των Σιιτών, που αποτελούν το 60% του ιρακινού πληθυσμού; Μια πιθανότητα είναι ο σχεδιασμός τοπικών κυβερνήσεων σε κάθε μία από τις υφιστάμενες 18 επαρχίες, στις οποίες θα μπορούσε να επιτραπεί η ομαδοποίηση. Οι τρεις κουρδικές περιοχές αναμφισβήτητα θα το πράξουν. Το ίδιο θα μπορούσαν να κάνουν και άλλες επαρχίες, επειδή όμως οι πληθυσμοί τους είναι πιο σύνθετοι, η συσπείρωσή τους θα ενίσχυε τη γεωγραφική και όχι την απλή εθνική αυτονομία. Δύο έτεροι παράγοντες θα πρέπει να διασφαλισθούν πριν από την παράδοση της 30ής Ιουνίου.
Πρώτον, θα πρέπει να θεσπισθεί ένα εκλογικό σύστημα, το οποίο θα αναγνωρίζεται ως νόμιμο από όλες τις πληθυσμιακές ομάδες. Αυτό το ζήτημα απασχολεί κυρίως τους θρησκευτικούς ηγέτες των σιιτών, οι οποίοι ανησυχούν ότι η σιιτική ισχύς θα συρρικνωθεί. Ταυτόχρονα όμως συνιστά σοβαρό πρόβλημα και για τη σουνιτική μειονότητα.
Δεύτερον, η χώρα θα πρέπει να διαθέτει στοιχειώδη ασφάλεια. Αν η Ουάσιγκτον είχε επιδιώξει τη συμμετοχή του OHE ή είχε κατά κάποιο τρόπο διεθνοποιήσει την ανοικοδόμηση του Ιράκ, δεν θα είχε τόσο απεγνωσμένη ανάγκη να επιθεωρεί αυτήν την αρχική, κρίσιμη περιόδο δημιουργίας των θεσμών. Εχοντας αποτύχει στον τομέα αυτόν, η κυβέρνηση Μπους θα πρέπει να έχει στο μυαλό της τα διδάγματα από τις προηγούμενες προσπάθειες αυτού του είδους. Τα συστήματα, που εγκαθιδρύθηκαν στην αρχική φάση της διαδικασίας οικοδόμησης του κράτους, είναι απίθανο να αλλάξουν δραματικά. Γι’ αυτό η 30ή Ιουνίου θα πρέπει να θεωρείται περισσότερο κατευθυντήρια ημερομηνία παρά προθεσμία. Δεν πρέπει να επιτραπεί στους εξτρεμιστές να θέσουν την ατζέντα.
Οι Κούρδοι «ενώνουν» Τουρκία – Συρία
Η κοινή ανησυχία Αγκυρας και Δαμασκού για τις αποσχιστικές επιδιώξεις των κουρδικών μειονοτήτων στα εδάφη τους οδήγησε τους ηγέτες Τουρκίας και Συρίας, Νεσντέτ Σεζέρ και Μπασάρ αλ Ασαντ, στην πρώτη, ιστορικής σημασίας συνάντηση έπειτα από 57 ολόκληρα χρόνια, στη διάρκεια της οποίας εκφράσθηκε η υποστήριξη αμφότερων στη διατήρηση της ιρακινής εδαφικής ακεραιότητας. Οι δύο περιφερειακές δυνάμεις φοβούνται ότι οι Κούρδοι του Ιράκ θα μπορούσαν να κεφαλαιοποιήσουν τη συμμαχία τους με τις ΗΠΑ στη διάρκεια της εισβολής στο Ιράκ, προκειμένου να προωθήσουν την αυτονομία τους στο βόρειο τμήμα της χώρας, ανοίγοντας τον δρόμο για ανάλογες διεκδικήσεις από τους ομοεθνείς τους στην Τουρκία και τη Συρία.
Η Ουάσιγκτον έχει διαμηνύσει άλλωστε την πρόθεσή της να διατηρήσει την κουρδική αυτονομία στους κόλπους του Ιράκ, παρά τις επιφυλάξεις των γειτονικών χωρών. H τριήμερη επίσκεψη του Ασαντ στην Αγκυρα αποτέλεσε μια ακόμη ένδειξη βελτίωσης των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Συρίας, που είχαν βρεθεί στα πρόθυρα της σύρραξης το 1998 με αφορμή τις κατηγορίες της Αγκυρας περί υποστήριξης της Δαμασκού στους Κούρδους αντάρτες. Ωστόσο, τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς οι δηλητηριασμένες σχέσεις γεφυρώθηκαν με την απέλαση του Κούρδου ηγέτη, Αμπντουλάχ Οτσαλάν.
Οι πρώτες υπόνοιες υπέρβασης της παραδοσιακής αντιπαλότητας φέτος είχαν διαφανεί μετά την πολύνεκρη τρομοκρατική επίθεση στην Κωνσταντινούπολη, όταν η Συρία παρέδωσε στις τουρκικές αρχές 22 υπόπτους για συμμετοχή στην ενέργεια. «Εχουμε προχωρήσει από μία ατμόσφαιρα καχυποψίας σε μία σχέση εμπιστοσύνης. Πρέπει τώρα να αλλάξουμε την κατάσταση αστάθειας στην περιοχή», δήλωσε ο Ασαντ κατά την άφιξή του, ενώ Βρετανός αναλυτής ανήγγειλε πως «η Τουρκία και η Συρία ενταφίασαν τις διαφορές τους». Αξίζει να σημειωθεί ότι τις τελευταίες εβδομάδες έχουν πολλαπλασιασθεί οι συγκρούσεις Κούρδων και Τουρκομάνων στο Κιρκούκ, το μήλον της Εριδος μεταξύ Τουρκίας και Κούρδων, που θέλουν να ανακηρύξουν την πόλη πρωτεύουσα τους. Παράλληλα Αμερικανοί στρατιώτες είχαν κατάσχει στη διάρκεια της εβδομάδας οπλισμό στα γραφεία των δύο σημαντικότερων κουρδικών κομμάτων στο Κιρκούκ.