Δεν έχει ακόμη καλά καλά κατακαθήσει ο κονιορτός από τη μεγάλη επιδημία του SARS, που ξεκίνησε από την Κίνα και με φοβερή ταχύτητα επεκτάθηκε σε πολλές χώρες του κόσμου, κι ένα καινούριγο πρόβλημα έρχεται να επιβεβαιώσει το ανασφαλές περιβάλλον στο οποίο ζούμε. H γρίπη των πουλερικών που τις τελευταίες εβδομάδες μοιάζει με τον καινούργιο εφιάλτη μας, σε νέα πολύ πιο ζοφερή απειλή, καθώς αποδεκατίζει πτηνά σε πολλές ασιατικές χώρες και ευθύνεται για το θάνατο δέκα ανθρώπων στο Βιετνάμ. Καθημερινά, τα διεθνή μέσα ενημέρωσης βομβαρδίζουν τους πολίτες ανά την υφήλιο για τα επιβεβαιωμένα ή μη κρούσματα της γρίπης, οδηγώντας τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και την Ευρωπαϊκή Ενωση να συσπειρωθούν, εκδίδοντας αυστηρότατες οδηγίες. Γιατί, όμως, μας αφορά τι συμβαίνει στα ορνιθοτροφεία της Ασίας; Γιατί ο μέσος πολίτης πρέπει να ανησυχεί για μια ζωονόσο;
Πριν από έναν αιώνα
Η «γρίπη των πουλερικών» είναι μια λοιμώδης νόσος που προκαλείται από ορισμένα στελέχη του ιού της γρίπης τύπου A. Μπορεί να κάνει την εμφάνισή της παντού και για πρώτη φορά «αναγνωρίσθηκε» ως συγκεκριμένο νόσημα στην Ιταλία, πριν από έναν ολόκληρο αιώνα, ενώ πρόσφατα καταγράφηκαν περιορισμένες επιδημίες στο Βέλγιο και στην Ολλανδία. Ολα τα πτηνά -οικόσιτα και μη- είναι ευάλωτα στα συγκεκριμένα στελέχη του ιού. Κάποια, εμφανίζουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα (αγριόπαπιες) στα στελέχη αυτά και πιθανολογείται ότι είναι οι φορείς τους, ενώ άλλα, κυρίως τα οικόσιτα, όπως τα κοτόπουλα και οι γαλοπούλες, είναι εξαιρετικά ευαίσθητα. Αναλόγως του στελέχους που προκαλεί τη λοίμωξη, η ασθένεια μπορεί να είναι ήπια ή μια ταχύτατα θανατηφόρος νόσος, με υψηλότατη μεταδοτικότητα, γεγονός που συχνά καταλήγει στο ξέσπασμα επιδημιών και στο θάνατο εκατομμυρίων πτηνών.
Χαρακτηριστικό της νόσου είναι η ξαφνική εκδήλωση των συμπτωμάτων και ο ταχύς θάνατος του μολυσμένου πτηνού. H θνησιμότητα, αναλόγως του στελέχους, κυμαίνεται από 50 ώς 100% των προσβεβλημένων ζώων.
Οπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς τις τελευταίες ημέρες, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας εμμένει στην επισήμανση των κινδύνων για την ανθρώπινη υγεία, απευθύνει έκκληση στις κυβερνήσεις των πληγέντων κρατών να θέσουν την επιδημία υπό έλεγχο το ταχύτερο δυνατόν, μιλάει για εκατομμύρια θύματα, για επανάληψη της επιδημίας ισπανικής γρίπης του 1918-1919.
Ασφαλώς τα παραπάνω δεν αποτελούν έκφραση της τρομολαγνικής της διάθεσης, αλλά της αγωνίας των ειδικών μήπως βρισκόμαστε στο κατώφλι νέας επιδημίας γρίπης που θα αποδεκατίσει εκατομμύρια ανθρώπων. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η γρίπη των πουλερικών δεν προσβάλλει παρά μόνον πτηνά και χοίρους. Ωστόσο, όπως διαπιστώνεται και από την κατάσταση σήμερα στην Ασία, μπορεί ο ιός να μεταδοθεί και στον άνθρωπο. Το 1997, όταν εκδηλώθηκε ανάλογη επιδημία στο Χονγκ Κονγκ, το στέλεχος H5N1 του ιού προσέβαλε 18 ανθρώπους, εκ των οποίων οι έξι κατέληξαν. Και τότε -όπως και σήμερα- μολύνθηκαν άτομα που είχαν στενή επαφή με ζωντανά, άρρωστα πουλερικά, ενώ δεν υπήρξε μετάδοση της νόσου από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ομως, ο ιός είχε ξεπεράσει το «φράγμα μεταξύ των ειδών, και είχε μεταδοθεί απευθείας από τα άρρωστα κοτόπουλα στους ανθρώπους, προκαλώντας μάλιστα οξύτατο πρόβλημα με υψηλή θνησιμότητα. Τότε, το σύνολο των κοτόπουλων του Χονγκ Κονγκ, περίπου 1,5 εκατομμύριο πτηνά, θανατώθηκαν σε τρεις ημέρες. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η αποφασιστικότητα και η ταχύτατη αντίδραση των αρμοδίων αρχών του Χονγκ Κονγκ ήταν οι καθοριστικοί παράγοντες που απέτρεψαν την εκδήλωση πανδημίας. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, το ίδιο στέλεχος, το H5N1, προκάλεσε τους ανθρώπινους θανάτους στο Βιετνάμ τις τελευταίες εβδομάδες. Ολα τα κρούσματα στους ανθρώπους προκλήθηκαν έπειτα από επαφή με μολυσμένα κοτόπουλα. Μόνο που αυτή τη φορά, οι κυβερνήσεις δείχνουν διστακτικότητα ή αποκρύπτουν την επιδημία, προτιμώντας την προάσπιση της οικονομίας από την προστασία της υγείας ή της ζωής των πολιτών τους.
15 υποκατηγορίες
Υπάρχουν 15 υποκατηγορίες του ιού της γρίπης των πουλερικών. Το στέλεχος H5N1, που προκαλεί τώρα τη συντριπτική πλειοψηφία επιδημιών στα ασιατικά κρατη, είναι ιδιαίτερα «επικίνδυνο» διότι είναι «ασταθές». Εχει, δηλαδή, την ικανότητα να μεταλλάσσεται ταχύτατα. Συχνά αποκτά γονίδια από ιούς που προσβάλλουν άλλα είδη ζώων ή τον άνθρωπο. Καθώς όσα πτηνά επιβιώσουν της λοίμωξης αποβάλλουν τον ιό τουλάχιστον επί δέκα ημέρες, με το σάλιο, τις εκκρίσεις ή τα περιττώματά τους, συμβάλλει στη διάδοση του ιού. Οσο, λοιπόν, περισσότερα πτηνά προσβληθούν από τον ιό, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να μεταδοθεί άμεσα στον άνθρωπο ο ιός. Κι αυτό είναι ακριβώς που τρομάζει τους ειδικούς και θα κάνει τη γρίπη των πουλερικών μείζον θέμα της επικαιρότητας.
«Μαγειρικό σκεύος»
Η αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που μολύνονται από τον H5N1 αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες μετάδοσής του και σε κάποιον που θα έχει ήδη προσβληθεί από τους συνηθισμένους ανθρώπινους ιούς της γρίπης. O άνθρωπος αποτελεί το «μαγειρικό σκεύος» όπου αναμειγνύονται ήδη υπάρχοντες ιοί, ανταλλάσσουν γενετικό υλικό, δημιουργώντας νέα στελέχη, με αυξημενη δυνατότητα μετάδοσης απευθείας από άνθρωπο σε άνθρωπο. H διαδικασία του «ανασυνδυασμού» είναι πολύ εύκολη στους ιούς της γρίπης όπου το γενετικό υλικό είναι κατακερματισμένο. Το ενδεχόμενο ανασυνδυασμού αποτελεί τον χειρότερο εφιάλτη των ειδικών, καθώς θα μπορούσε να αποτελέσει απαρχή μιας νέας πανδημίας γρίπης, με εκατομμύρια νεκρούς. Κανείς μας δεν έχει την παραμικρή ανοσία έναντι των καινούργιων παθογόνων παραγόντων.
Διάγνωση και θεραπεία
Η διάγνωση της νόσου και η άμεση ταυτοποίηση του στελέχους του ιού που προκαλεί το πρόβλημα είναι εύκολη, ταχεία και αξιόπιστη -αντιθέτως με την απουσία τέτοιας εξέτασης SARS- υπάρχει πληθώρα διαγνωστικών εξετάσεων τόσο για τα ζώα, όσο και για τον άνθρωπο. H θεραπεία, εξάλλου, είναι κυρίως συμπτωματολογική, ενώ χρησιμοποιούνται αντιιικά σκευάσματα, τα οποία έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά κατά του ιού τύπου A της γρίπης όταν χορηγούνται σε ενήλικες και παιδιά με καλή γενική υγεία. Ομως, όπως όλα τα φάρμακα κι αυτά τα σκευάσματα έχουν παρενέργειες αλλά και περιορισμούς. Επίσης, το στέλεχος H5N1 που προκάλεσε την επιδημία γρίπης στα πουλερικά της Ασίας αποδεικνύεται εξαιρετικά ανθεκτικό στα πιο φτηνά σκευάσματα. Σύμφωνα με την ΠΟΥ, καλύτερη λύση αποτελεί η απομόνωση των ασθενών, ακριβώς όπως συνέβη πέρυσι με αυτούς που προσβλήθηκαν από τον κορωνοϊό του Οξέος Αναπνευστικού Συνδρόμου. Και βέβαια, η παρασκευή νέου εμβολίου, παρά την επιστημονική εμπειρία, απέχει αρκετούς μήνες. H σύνθεση του αντιγριπικού εμβολίου μεταβάλλεται κάθε χρόνο ώστε να ανταποκρίνεται στο στέλεχος που επικρατεί τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Τέλος, πρέπει να επισημανθεί ότι δεν κινδυνεύουμε από την κατανάλωση μολυσμένου κρέατος ή αβγών, αφού δεν υπάρχει, μέχρι στιγμής, διαπιστωμένο ανθρώπινο κρούσμα της νόσου που να οφείλεται στην κατανάλωση μολυσμένου κρέατος ή αβγών. H ΠΟΥ ερευνά το ζήτημα, επισημαίνοντας ταυτόχρονα ότι πρέπει πάντα να ακολουθούνται οι κανόνες υγιεινής που επιβάλλουν το σχολαστικό πλύσιμο των χεριών πριν και μετά την επεξεργασία τροφίμων και κυρίως είναι απαραίτητο το καλό ψήσιμο, σε θερμοκρασίες υψηλότερες των 70 βαθμών Κελσίου, όλων των παραγώγων του κοτόπουλου.