«Τον Μάρτιο του 1946, σε μια ομιλία του στο Κολέγιο Γουεστμίνστερ, στο Φούλτον του Μισούρι, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ είπε ότι ένα Σιδηρούν Παραπέτασμα ήταν έτοιμο να πέσει πάνω στην Ευρώπη. Εκείνη τη στιγμή, δημιούργησε ένα φραστικό σχήμα που επρόκειτο να ορίσει τον διαχωρισμό του κόσμου σε δύο πολιτικά και ιδεολογικά μπλοκ, με διαφορετικούς στόχους και μεθόδους ως προς την οικοδόμηση της κοινωνίας του μέλλοντος. Πενήντα χρόνια αργότερα, το φαινομενικά άτρωτο Σιδηρούν Παραπέτασμα κατέρρευσε και μετά από δέκα χρόνια ένα άλλο Παραπέτασμα απειλεί να διαιρέσει την ανθρωπότητα, διαχωρίζοντας τους ενσωματωμένους από τους απόκληρους, εντείνοντας σε πρωτοφανή βαθμό τις εθνικές και κοινωνικές ανισότητες… Αντί για το Σιδηρούν Παραπέτασμα, σήμερα έχουμε μπροστά μας ένα Χρυσούν Παραπέτασμα, που διαχωρίζει τους πλούσιους και τους σχετικά πλούσιους από τους φτωχούς και τους σχεδόν φτωχούς, σε πλανητική κλίμακα».
Με αυτό τον ιστορικό παραλληλισμό αρχίζει το πολύ ενδιαφέρον, πρόσφατο άρθρο του στην ισπανική εφημερίδα «Ελ Παΐς» (23 Φεβρουαρίου 2004) ο Κριστοβάμ Μπουάρκε, γερουσιαστής του αριστερόστροφου Κόμματος Εργατών της Βραζιλίας, από τις τάξεις του οποίου προέρχεται ο νέος πρόεδρος της χώρας, Λουίς Ιγνάσιο ντα Σίλβα, πιο γνωστός ως Λούλα. H ανάδειξη του παλιού μεταλλεργάτη, που έχασε ένα δάχτυλο του χεριού του στον τόρνο και πέρασε αρκετό διάστημα στις φυλακές για τη συνδικαλιστική του δράση, στην προεδρία του οικονομικού και πολιτικού γίγαντα της Λατινικής Αμερικής προκάλεσε παγκόσμια αίσθηση.
Καινοφανές εγχείρημα
Η προσπάθεια του Λούλα να συνδυάσει μια πολιτική κοινωνικής δικαιοσύνης (για «μηδενική ανοχή απέναντι στη φτώχεια» μιλά ο νέος πρόεδρος) με τη δημοσιονομική πειθαρχία και να ισορροπήσει ανάμεσα σε μια εθνικά υπερήφανη έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών εξωτερική πολιτική και τη συμμετοχή της χώρας του στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, συνιστούν ένα καινοφανές εγχείρημα που ασφαλώς θα κριθεί εκ των αποτελεσμάτων του. Σ’ αυτό το φόντο, το άρθρο του Βραζιλιάνου γερουσιαστή βοηθάει τον αναγνώστη να συλλάβει το βαθύτερο ιδεολογικό και πολιτιστικό υπόβαθρο αυτού του ρεύματος, που φιλοδοξεί να δοκιμάσει μια εναλλακτική, αριστερή πρόταση για την παγκοσμιοποίηση και μάλιστα όχι από τη βολική θέση της αντιπολίτευσης, αλλά από την πολύ περισσότερο δεσμευτική θέση της κυβερνητικής διαχείρισης.
Σύμφωνα με τον Μπουάρκε, το νέο, Χρυσούν Παραπέτασμα «δεν σέβεται τα εθνικά σύνορα, αλλά δημιουργεί καινούργια, κοινωνικά σύνορα διεισδύοντας στο εσωτερικό κάθε χώρας… Την ίδια στιγμή που η παγκοσμιοποίηση γκρεμίζει τα εθνικά σύνορα, δημιουργεί ένα νέο, πλανητικό σύνορο: Από τη μια πλευρά έχουμε μία παγκόσμια «χώρα» πλουσίων, με το ίδιο, λίγο- πολύ, επίπεδο κατανάλωσης και την ίδια κουλτούρα. Από την άλλη, ένα αρχιπέλαγος φτωχών, διάσπαρτων σ’ όλη την έκταση του πλανήτη. Σε αντίθεση με τον εικοστό αιώνα, όπου η οικονομική και τεχνολογική πρόοδος είχαν μια ελκτική δύναμη, ενσωματώνοντας μεγάλο μέρος των φτωχών, σήμερα η ίδια «πρόοδος» μετατρέπεται σε εργαλείο κοινωνικού αποκλεισμού. Επιπλέον, τα οικολογικά όρια της ανάπτυξης δεν επιτρέπουν σήμερα να επεκταθούν σε όλο τον κόσμο τα αγαθά της ευημερίας και της νεωτερικότητας». H ριζοσπαστική κριτική του Βραζιλιάνου γερουσιαστή συγκρούεται μετωπικά με τα παραδοσιακά σχήματα τόσο της φιλελεύθερης όσο και της μαρξιστικής Ορθοδοξίας που, παρά τις διαμετρικά αντίθετες θέσεις τους για το κοινωνικό μέλλον της ανθρωπότητας, μοιράζονταν μια κοινή πίστη, την πίστη στη σχεδόν γραμμική «πρόοδο» της ανθρωπότητας, στηριγμένη στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Για τον Μπουάρκε, η στενά οικονομική- τεχνολογική «πρόοδος» μπορεί κάλιστα να συμβαδίζει, αν δεν μεσολαβήσουν ριζικές ανατροπές, με κοινωνική και πολιτιστική οπισθοδρόμηση.
Η νέα βαρβαρότητα
Οπως τονίζει ο ίδιος, «πριν από 100 χρόνια, τα παιδιά των φτωχών είχαν περίπου ίδια ποσοστά θνησιμότητας με εκείνα των πλουσίων και το προσδώκιμο επιβίωσης δεν επηρεαζόταν αποφασιστικά από το εισοδηματικό επίπεδο. Ολα εξαρτιούνταν από τη Φύση. Σήμερα, όλα εξαρτώνται από την πλευρά του Χρυσού Παραπετάσματος, στην οποία έτυχε να γεννηθεί κανείς. Σε λίγα χρόνια, η χρήση της Γενετικής θα καταλήξει σε ένα σαφή γενετικό διαχωρισμό των φτωχών από τους πλούσιους. H αποτροπή αυτής της βαρβαρότητας αποτελεί το πρωταρχικό καθήκον κάθε ουμανιστικής συνείδησης στο χάραμα του 21ου αιώνα».
Τέλος στα Τείχη
Τι σημαίνει να είναι κανείς αριστερός σ’ αυτό τον κόσμο των μεγάλων προκλήσεων και των πρωτοφανών απειλών; Για τον πολιτικό του Κόμματος Εργατών το πρώτο στοιχείο ταυτότητας της Νέας Αριστεράς δεν μπορεί παρά να είναι η άρνηση κάθε Τείχους που διαχωρίζει την ανθρωπότητα σε προνομιούχους και καταραμένους, ενσωματωμένους και αποκλεισμένους από την υπόσχεση της ελευθερίας και της ευημερίας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνει ο Μπουάρκε στον κοινωνικό αποκλεισμό στους τομείς της Παιδείας, της Γνώσης και της Υγείας, αλλά και στην οικολογική διάσταση της ανάπτυξης.
Το Κόμμα Εργατών του Λούλα φαίνεται να έχει ξεκόψει οριστικά από τις απόλυτες, «Μεσσιανικές» επαγγελίες των παραδοσιακών αριστερών ρευμάτων του εικοστού αιώνα. O Μπουάρκε καυτηριάζει την «λανθασμένη υπόσχεση της απόλυτης ισότητας» ως «αναποτελεσματική, από οικονομική άποψη, μη βιώσιμη, από οικολογική και ασύμβατη με την ελευθερία».
Καλεί, ωστόσο, σε ένα συνδυασμό εθνικών δράσεων και διεθνούς συντονισμού ώστε να μην παγιωθεί, αλλά να γίνει πιο πορώδες και, τελικά, να εξαφανιστεί το Χρυσούν Παραπέτασμα της εποχής μας, υπενθυμίζοντας την ευθύνη των εθνικών κυβερνήσεων του φτωχού Νότου αλλά και το πολιτικό και ηθικό χρέος του ανεπτυγμένου Βορρά για μια διαφορετικού τύπου, βιώσιμη ανάπτυξη ολόκληρου του πλανήτη.