Σε μια εποχή κατά την οποία ο δημόσιος με τον ιδιωτικό τομέα αλληλοεξαρτώνται, το κατεπείγον δεν είναι να εξαντληθούμε σε απλουστευτικά συνθήματα, όπως το «Σώστε την Ερευνα», αλλά να αποδυθούμε σ’ έναν αγώνα δρόμου για την αναζήτηση πολιτικής που δεν θα αγνοεί ούτε θα υποτιμά τις δυνατότητες χιλιάδων ευσυνείδητων πτυχιούχων, οι οποίοι βλέπουν το ερευνητικό τους έργο να συνθλίβεται υπό το βάρος της ελλείψεως κρατικών κονδυλίων. Το γαλλικό περιοδικό «Νουβέλ Ομπσερβατέρ», αγγίζει ένα από τα πιο ευαίσθητα θέματα που απασχολούν σήμερα την επιστημονική κοινότητα της Γαλλίας, τονίζοντας όμως ότι το φαινόμενο δεν ενδημεί στη χώρα του Εξαγώνου, αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά εκεί για εντελώς διαφορετικούς λόγους. «Βρισκόμαστε σε ιστορική καμπή», λέει ο βιολόγος Αξέλ Καν, διευθυντής του γαλλικού Ινστιτούτου «Κοσέν» και ένας από τους πρώτους που υπέγραψαν την πρόσφατη διακήρυξη «Σώστε την Ερευνα».
42.000 υπογραφές
Η διακήρυξη, η οποία κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στις 7 Ιανουαρίου, έχει συγκεντρώσει ήδη πάνω από 42.000 υπογραφές, εκ των οποίων οι 35.000 ανήκουν σε επιστήμονες που καταγίνονται με την έρευνα. Εν τω μεταξύ, πάνω από το 40% του ανώτατου επιστημονικού προσωπικού του Εθνικού Κέντρου Ερευνών (CNRS) και πάνω από τους μισούς επικεφαλής τμημάτων του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας και Ιατρικών Ερευνών (Inserm) απειλούν με μαζικές παραιτήσεις, εφόσον η κυβέρνηση δεν ικανοποιήσει τα αιτήματά τους μέχρι τις 9 Μαρτίου.
Οι ερευνητές ζητούν άμεση καταβολή οφειλόμενων κονδυλίων (το 50% του λειτουργικού προϋπολογισμού του CNRS για το 2002 δεν έχει καταβληθεί) και αύξηση των νέων θέσεων εργασίας στον τομέα της έρευνας για το 2004. Εάν οι επικεφαλής τμημάτων και διευθυντές πραγματοποιήσουν την απειλή τους, η έρευνα στη Γαλλία θα παραλύσει για διάστημα που μπορεί να φθάσει ακόμη και τον ένα χρόνο, σύμφωνα με εκτίμηση του περιοδικού «Νουβέλ Ομπσερβατέρ».
«Πολλά εργαστήρια υπολειτουργούν ήδη από το 2002. Δεν έχουμε γραμματείς, τεχνικό προσωπικό, οι ερευνητές καθαρίζουν εναλλάξ τις αίθουσες. Μέχρι τώρα υπήρχαν ψίχουλα, για τα οποία ανταγωνιζόμασταν. Τώρα πια, δεν υπάρχουν ούτε ψίχουλα!», λέει ο δρ Καν.
Ερευνα της εφημερίδας Le Monde δείχνει ότι η έρευνα στη Γαλλία ενισχύθηκε κατά 1% ετησίως, έναντι 3% για την E.E. και 5,7% για τις ΗΠΑ. H εκλογή της κυβέρνησης Ραφαρέν δεν βοήθησε τα πράγματα, καθώς αποδεικνύεται η πλέον αδιάφορη για τα προβλήματα της επιστημονικής κοινότητας, μετά από εκείνη του πρωθυπουργού Ζορζ Πομπιντού, στον οποίο αποδίδεται η δήλωση: «Υπάρχουν τρεις τρόποι για να χάσετε χρήματα: οι γυναίκες, τα χαρτιά και η έρευνα».
Η ανησυχητική εικόνα της Γαλλίας δεν είναι μοναδική, καθώς η έρευνα πλήττεται σε όλον τον κόσμο. Το 1993 η αμερικανική Γερουσία αποφασίζει την ακύρωση του προγράμματος κατασκευής επιταχυντή σωματιδίων στο Τέξας, με στόχο τη μέτρηση του φευγαλέου σωματιδίου «μποζόνιο». H απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης ανοίγει, όμως, το δρόμο στην ερευνητική ομάδα του CΕRστη Γενεύη, που κατασκευάζει επιταχυντή και συλλέγει σημαντικά επιστημονικά στοιχεία.
Η αξιοποίηση των μελετών
Τα νέα ερευνητικά δεδομένα, που βασίζονται στην άμεση εμπορική αξιοποίηση των μελετών, μοιάζουν ιδανικά προσαρμοσμένα στο αμερικανικό σύστημα αλληλοεξάρτησης μεταξύ πανεπιστημίων και επιχειρηματικού κόσμου. Σε αντίθεση με τη Γαλλία, οι ΗΠΑ δεν αποκλείουν τους δεσμούς κρατικής παιδείας και ιδιωτικού επιχειρηματικού τομέα. Παρά τη νεοφιλελεύθερη παράδοσή τους, οι ΗΠΑ δεν στέρησαν ποτέ την πλουσιοπάροχη χρηματοδότηση από τα κρατικά πανεπιστημιακά ιδρύματα.
«Από την αρχή του Ψυχρού Πολέμου, δηλαδή πάνω από πενήντα χρόνια, ανεξάρτητα από το ποιο κόμμα διέθετε την πλειοψηφία, αδιαφορώντας για τους περιορισμούς του προϋπολογισμού, η κυβέρνηση δεν περιόρισε ποτέ τα κονδύλια της πρωτογενούς έρευνας στις ΗΠΑ, αυξάνοντας τα αντίθετα», λέει ο Ζαν Ζακ Σαλομόν, καθηγητής της κρατικής επαγγεματικής σχολής Cnam στο Παρίσι.
Το αμερικανικό σύστημα, όμως, αν και ευνοεί σημαντικά την πρωτοτυπία και το δυναμισμό, παρεμποδίζει την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και ανακαλύψεων, εξαιτίας της αυστηρής κατοχύρωσης και διαφύλαξης των ευρεσιτεχνιών. Από αυτή την άποψη η «αρχαϊκή» προσέγγιση της Γαλλίας και της υπόλοιπης Ευρώπης στην ελεύθερη διακίνηση της γνώσης δεν στερείται αξίας. H Γαλλία, όμως, κινδυνεύει να συνδυάσει τα προβλήματα των δύο συστημάτων.
Το ζητούμενο για τη Γαλλία δεν είναι τόσο η «σωτηρία της έρευνας», όσο η διαμόρφωση νέας πολιτικής προσέγγισης για την έρευνα, ώστε αυτή να σχετίζεται με τις απαιτήσεις της αγοράς.
Στο επίκεντρο της κριτικής το CΝRS
Πρέπει να κλείσει το γαλλικό Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών (CNRS); Το ερώτημα αυτό, αδιανόητο πριν από λίγα μόλις χρόνια, τίθεται σήμερα από αρκετούς ερευνητές. Την περασμένη εβδομάδα, έκθεση του γαλλικού Λογιστηρίου του Κράτους, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Express, αποκάλυπτε κακοδιαχείριση και ακαμψία στους μηχανισμούς του Κέντρου, με προσωπικό 11.400 ερευνητές, 13.600 μηχανολόγους, τεχνικούς και διοικητικό προσωπικό και ετήσιο προϋπολογισμό 2,5 δισ. ευρώ.
Το CNRS ιδρύθηκε το 1939 σύμφωνα με τα πρότυπα των σοβιετικών διαπανεπιστημιακών ερευνητικών κέντρων και αποτέλεσε την κινητήριο δύναμη στην αναγέννηση των γαλλικών επιστημών. Την ώρα που τα πανεπιστήμια αδυνατούσαν να προσλάβουν ερευνητικό προσωπικό πλήρους απασχόλησης, το CNRS έδινε στέγη σε σημαντικούς ερευνητές.
Το 1984, ο νόμος Σεβενεμάν προσφέρει εργασιακό καθεστώς μόνιμων δημοσίων υπαλλήλων στους ερευνητές. H νομοθεσία αυτή, όμως, οδηγεί τελικά σε τέλμα τις ερευνητικές προσπάθειες, ευνοώντας αντίθετα τις γραφειοκρατικές συγκρούσεις. H απόσυρση της πρωτογενούς έρευνας από τον πανεπιστημιακό χώρο, στο μεταξύ, στέρησε από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα σημαντικές πηγές χρηματοδότησης. H κρατική χρηματοδότηση της πανεπιστημιακής έρευνας υποχρέωσε το CNRS να αναζητήσει ιδιωτικά κονδύλια, τα τελευταία δέκα χρόνια, εξασφαλίζοντας σημαντικούς πελάτες σε όλη την Ευρώπη.