Λάτρης του ελληνικού πολιτισμού και υπέρμαχος των ανθρωπιστικών ιδεωδών, ο 53χρονος Γάλλος Λικ Φερί, πρώην υπουργός Νεότητας, Εθνικής Παιδείας και Ερευνας, καθηγητής Φιλοσοφίας ο ίδιος, διαπνέεται από τα πρότυπα των κλασικών σπουδών. Ομως, οι εποχές αλλάζουν και η παγκοσμιοποίηση επιβάλλεται μέσα από τη δύναμη των τεχνολογικών επιτευγμάτων και της αγγλικής γλώσσας, που αποτελούν τις δύο βασικές σταθερές του νέου διεθνούς τοπίου. Πώς μπορεί ένας πολιτισμός να διατηρήσει την ισχύ του μέσα στη νέα κατάσταση; Πώς μπορούν τα μικρότερα κράτη να κρατήσουν τους καλύτερους επιστήμονές τους, οι οποίοι βρίσκουν ανοιχτές πύλες στα μεγάλα ερευνητικά ινστιτούτα και πανεπιστήμια ισχυρών κρατών, όπως οι ΗΠΑ; Η Ευρωπαϊκή Ενωση οδεύει στη δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού εκπαιδευτικού χώρου με στόχο τη βελτίωση των εκπαιδευτικών υπηρεσιών ώστε να γίνει ανταγωνιστική ως προς τα αμερικανικά ιδρύματα. Από τι εξαρτάται η επιτυχία του εγχειρήματος; Για τα ζητήματα αυτά και για το άνοιγμα των γαλλικών πανεπιστημίων σε φοιτητές της Ευρώπης, αλλά και τρίτων χωρών μιλάει σήμερα στην «Κ» ο κ. Λικ Φερί, η χώρα του οποίου τιμάται στην 6η Διεθνή Εκθεση Εκπαίδευση, που άνοιξε τις πύλες της στο εκθεσιακό κέντρο του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς την Πέμπτη και ολοκληρώνεται σήμερα.
– Ποια θα είναι η εικόνα της ευρωπαϊκής εκπαίδευσης με τη δημιουργία ενιαίου εκπαιδευτικού χώρου στην τριτοβάθμια εκπαίδευση;
– Τον Σεπτέμβριο του 2003 στο Βερολίνο επικυρώθηκαν οι βασικές αρχές που μας οδηγούν σήμερα στην εναρμόνιση των πτυχίων. Αυτή η εναρμόνιση θα επιτρέψει σε έναν σπουδαστή να ξεκινήσει τις σπουδές του στο Παρίσι, να συνεχίσει στην Αθήνα, κατόπιν στη Μαδρίτη ή το Βερολίνο και να τελειώσει, εάν το επιθυμεί, στη Στοκχόλμη, χωρίς να επιμηκύνει τον χρόνο των σπουδών. Στη Γαλλία έχουμε περίπου 100 πανεπιστήμια. Τα μισά από αυτά θα υιοθετήσουν το νέο σύστημα, με βάση το οποίο το πρώτο πτυχίο θα λαμβάνεται σε 3 χρόνια, το μεταπτυχιακό με 2 επιπλέον και ο διδακτορικός τίτλος με 3 ακόμη χρόνια σπουδών.
Οι στόχοι της μεταρρύθμισης
– Ποιος είναι ο στόχος της μεταρρύθμισης αυτής;
– Οι στόχοι είναι πολλαπλοί. Μεταξύ των φοιτητών χωρών εκτός Ε.Ε. που βγαίνουν από τη χώρα τους για να σπουδάσουν (για παράδειγμα, ένας Κινέζος φοιτητής) το 28% κατευθύνεται στις ΗΠΑ, το 15% στη Μεγάλη Βρετανία, το 12% στη Γερμανία, το 9% στη Γαλλία και τα υπόλοιπα είναι ψίχουλα. Ο στόχος, λοιπόν, οικοδόμησης ενός ευρωπαϊκού χώρου ανώτατης εκπαίδευσης είναι να προσφέρει μία ουσιαστική εναλλακτική λύση στο αμερικανικό μοντέλο. Δεν θέλω να το επικρίνω. Αλλά στοχεύουμε να έχουμε μια εναλλακτική πρόταση τριτοβάθμιας εκπαίδευσης για όλους τους σπουδαστές του κόσμου, που θα είναι εξίσου ελκυστική με το αμερικανικό μοντέλο. Και αυτό στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής παράδοσης, όπου η τριτοβάθμια εκπαίδευση ανήκει στον δημόσιο τομέα.
Δεύτερος στόχος μας είναι να βελτιωθεί η επικοινωνία και οι γνώσεις που έχουν οι Ευρωπαίοι σπουδαστές και τρίτος στόχος είναι η προστασία των γλωσσών εκείνων που δεν διδάσκονται πλέον στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ο μόνος τρόπος να προασπίσουμε τη γλωσσική πολυμορφία είναι να υπάρξει γλωσσική ανταλλαγή μεταξύ των σπουδαστών. Εάν κάποιος Ευρωπαίος φοιτητής πάρει μία υποτροφία από το Erasmus για μία άλλη ευρωπαϊκή χώρα, έρχεται σε επαφή με τη χώρα, με τον πολιτισμό της, με τη γλώσσα της, κάνει φίλους και αυτό είναι κάτι που το θυμάται για όλη του τη ζωή.
Να προασπίσουμε το πρότυπό μας
– Ο σχεδιασμός αυτός είναι μόνο το μέσο για να γίνει η Ευρώπη ανταγωνιστική προς τις ΗΠΑ; Το ρωτώ διότι υποστηρίζεται ότι υπάρχει αλλαγή στη φιλοσοφία της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ώστε αυτή να προσιδιάζει στον χαρακτήρα της κατάρτισης. Μήπως η πανεπιστημιακή εκπαίδευση με τη μείωση των προπτυχιακών χρόνων σε 3 μετατρέπεται ουσιαστικά σε κατάρτιση;
– Οταν μιλώ για ανταγωνιστικότητα, ουσιαστικά εννοώ ότι δεν είμαστε ελκυστικοί σήμερα στην Ευρώπη. Θέλουμε να ανταγωνιστούμε τις ΗΠΑ, γιατί θέλουμε να έλθουν ξένοι σπουδαστές στην Ευρώπη και γιατί πρέπει να κρατήσουμε τους Ευρωπαίους σπουδαστές. Θέλουμε οι Ευρωπαίοι να βρίσκουν εξίσου καλή εκπαίδευση στην Ευρώπη με αυτήν που προσφέρεται στις ΗΠΑ. Υπάρχουν δύο λόγοι γι’ αυτό. Πρώτον, στην Ευρώπη προασπίζουμε τον δημόσιο χαρακτήρα της εκπαίδευσης. Από παράδοση εδώ προσφέρεται σχεδόν δωρεάν -ή εν πάση περιπτώσει πολύ φτηνή- εκπαίδευση. Εχουμε, δηλαδή, ένα πρότυπο που πρέπει να το προασπίσουμε. Τα μεγάλα πανεπιστήμια των ΗΠΑ είναι εκπληκτικά. Το πρόβλημα είναι ότι τα δίδακτρα είναι 15.000 με 20.000 ευρώ τον χρόνο, με αποτέλεσμα αν κανείς δεν έχει υποτροφία σπάνια να μπορεί να σπουδάσει σε ένα καλό ίδρυμα.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι κάθε κράτος-έθνος ξεχωριστά δεν μπορεί να επηρεάσει τη διεθνή οικονομική ανάπτυξη. Κοιτάξτε πόσο επηρεάζεται η οικονομία από τον πόλεμο στο Ιράκ. Ολη η Ευρώπη εξαρτάται από αυτόν. Στα περιβαλλοντικά προβλήματα, επίσης, κανείς δεν μπορεί να δώσει μόνος του λύσεις. Οι χρηματαγορές είναι εκτός ελέγχου. Πρέπει, λοιπόν, να δημιουργήσουμε μια οντότητα που να ξεπερνά τα εθνικά επίπεδα. Ούτε η Γερμανία ούτε η Ιταλία ούτε η Ισπανία μπορούν από μόνες τους να αντιμετωπίσουν την παγκοσμιοποίηση. Και για να οικοδομήσουμε την Ευρώπη ξεκινάμε από τους νέους. Με την ανταλλαγή των νέων μπορούμε να δώσουμε ουσία και σάρκα στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Πάρτε τη συζήτηση για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Ο μέσος πολίτης δεν γνωρίζει τι διακυβεύεται. Ούτε ξέρει περί τίνος πρόκειται, και αυτό συμβαίνει ακόμη και στους μορφωμένους πολίτες. Για να προχωρήσουμε, λοιπόν, την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ξεκινάμε από τους νέους.
Δείκτες αριστείας
Ενας άλλος στόχος, επίσης, της εκπαιδευτικής ενοποίησης είναι να δημιουργηθούν δείκτες αριστείας. Για παράδειγμα, ένα πολύ καλό ελληνικό πανεπιστήμιο έρχεται σε επαφή με ένα άλλο ευρωπαϊκό για να δημιουργήσουν κοινά εκπαιδευτικά προγράμματα, ώστε να ανέβει το επίπεδο της εκπαίδευσης. Στην Ευρώπη έχουμε ένα πρόβλημα: ότι δεν έχουμε τα τελευταία 20 χρόνια επενδύσει στην έρευνα της ανώτατης εκπαίδευσης, τουλάχιστον όσο οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία. Είμαστε, λοιπόν, τεχνολογικά εξαρτημένοι, αφού η τεχνολογική πρόοδος συμβαίνει εκτός Ευρώπης. Θα πρέπει να βρούμε τρόπους αντίδρασης και για να το πετύχουμε θα πρέπει να δημιουργήσουμε δίκτυα με τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα. Αλλιώς κινδυνεύουμε να εκπαιδεύουμε νέους που θα φύγουν για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο εξωτερικό. Οι λόγοι, λοιπόν, που μας αναγκάζουν να εγκαταλείψουμε την ιδέα του έθνους και να προχωρήσουμε προς μια ενωμένη Ευρώπη, είναι και φιλοσοφικοί. Επιπλέον, τίθεται θέμα ποιότητας της κατάρτισης και της εκπαίδευσης που προσφέρουμε.
– Πώς αντιμετωπίζει η Γαλλία αυτήν τη στιγμή το πρόβλημα της «διαρροής εγκεφάλων» στο εξωτερικό;
– Κανείς δεν μπορεί να μετρήσει το φαινόμενο στις διαστάσεις του. Ολοι μιλάνε γι’ αυτό, κανείς δεν ξέρει τους αριθμούς. Υπάρχει μεγάλη ανησυχία, είναι μάλλον ένας κίνδυνος που εγκυμονείται παρά ένα πραγματικό γεγονός. Αυτό που πρέπει να κάνουμε -πέρα από όσα σας προανέφερα- είναι να δώσουμε βάρος στους προϋπολογισμούς, τα κονδύλια. Πρέπει να επενδύσουμε σε έρευνα πολύ υψηλού επιπέδου, όπως επίσης να συνεργαστούμε περισσότερο με τα ιδιωτικά ερευνητικά κέντρα.
Πού υπερέχουν και πού υστερούν τα γαλλικά AEI
– Ποια τα ισχυρά και ποια τα αδύναμα σημεία της γαλλικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης;
– Τα δυνατά σημεία είναι ότι έχουμε πολύ υψηλού επιπέδου καθηγητές, γι’ αυτό και έχουμε πολύ συχνά προσκλήσεις καθηγητών μας να διδάξουν στο εξωτερικό. Το ίδιο συμβαίνει και με Γερμανούς και Βρετανούς καθηγητές πανεπιστημίου. Υπάρχει μια παλιά ευρωπαϊκή παράδοση υψηλού επιπέδου, η οποία συνεχίζεται. Τα αδύνατα σημεία είναι οι υλικές συνθήκες σε σχέση, π.χ., με τα αμερικανικά πανεπιστήμια. Οι φοιτητικές εστίες εκεί είναι δύσκολα τα πράγματα. Ο ξένος φοιτητής εδώ πρέπει να ψάξει ο ίδιος να βρει τις καλύτερες δυνατές συνθήκες. Δεν πρόκειται τα ιδρύματα να τον πλαισιώσουν, όπως συμβαίνει στα αμερικανικά πανεπιστήμια. Και εδώ σίγουρα η Γαλλία πρέπει να εντείνει την προσπάθεια που ξεκινήσαμε φέτος για τη φοιτητική στέγη και για την υποδοχή των ξένων φοιτητών. Σε συνεργασία με τον υπουργό Εξωτερικών Ντομινίκ ντε Βιλπέν δημιούργησα ένα συμβούλιο, που έχει στόχο τη βελτίωση της υποδοχής των ξένων από υλικής απόψεως, αλλά και όσον αφορά τις επιλογές τους, τον εκπαιδευτικό προσανατολισμό τους.
– Ο στόχος είναι η ενίσχυση της Γαλλίας στη διεθνή εκπαιδευτική κοινότητα;
– Θέλουμε να ενδυναμώσουμε την παρουσία μας στην Ευρώπη, σίγουρα, αλλά και έξω από την Ευρώπη. Οπως ξέρετε, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δημιουργήσει ένα νέο σύστημα υποτροφιών στο πλαίσιο του Erasmus. Είναι ένα ωραίο σύστημα γιατί προβλέπει τη σύμπραξη τριών ευρωπαϊκών πανεπιστημίων με ένα τέταρτο πανεπιστήμιο εκτός Ε.Ε. Η Γαλλία κάνει μεγάλη προσπάθεια στο πρόγραμμα αυτό. Οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία έχουν το μεγάλο ατού της γλώσσας. Και αυτό σαφώς εξηγεί την ελκυστικότητά τους. Είναι πολύ πιο εύκολο για έναν φοιτητή να μάθει αγγλικά και να σπουδάσει σε ένα αγγλόφωνο ίδρυμα.
Ελλάδα και Γαλλία
– Ποιος είναι ο στόχος του Διεθνούς Οργανισμού Χωρών που στηρίζουν τη γαλλοφωνία, στον οποίο η Ελλάδα θα γίνει μέλος από το τέλος του 2004;
– Εγώ πιστεύω ότι πρέπει να διατηρήσουμε τη γλωσσική μας πολυμορφία. Γι’ αυτό θα πρέπει να δίνουμε τη δυνατότητα στους νέους να μαθαίνουν αγγλικά και τουλάχιστον άλλες δύο ξένες γλώσσες. Τα αγγλικά είναι μία απαραίτητη γλώσσα, όπως όλοι πρέπει να ξέρουν να χειρίζονται ένα κομπιούτερ. Την ίδια ώρα, πρέπει να ζητούμε από τους μαθητές να μάθουν ξένες γλώσσες για να μη χάσουμε έναν πολιτισμικό πλούτο. Στη Γαλλία προσφέρουμε τη δυνατότητα εκμάθησης μεταξύ 20 γλωσσών στο λύκειο. Αυτό, βέβαια, σημαίνει μία συγκεκριμένη εκπαιδευτική πολιτική, η οποία έχει άξονα τις διμερείς κρατικές συμφωνίες και ανταλλαγές φοιτητών. Και όχι για εθνικούς λόγους. Θέλουμε να υπάρχουν στον κόσμο γλωσσικοί πόλοι. Για τους Ισπανούς είναι ευκολότερο λόγω της Λατινικής Αμερικής. Για τους Πορτογάλους υπάρχει η Βραζιλία. Γι’ αυτό και η Γαλλία πρέπει να διατηρήσει και να ενισχύει τις σχέσεις της με τις γαλλόφωνες χώρες και με όσες υποστηρίζουν τη γλώσσα μας, και αυτό συμβαίνει μέσω του Διεθνούς Οργανισμού.
– Τον προσεχή Μάιο θα γίνει το επόμενο συμβούλιο των Ευρωπαίων υπουργών Παιδείας. Υπάρχει πεδίο σύμπλευσης μεταξύ Ελλάδας και Γαλλίας στα σημαντικά ζητήματα για την ευρωπαϊκή εκπαίδευσης;
– Με τους Ελληνες πολιτικούς βρισκόμαστε στο ίδιο μήκος κύματος. Αλλωστε, για μας τους Γάλλους η σημασία της Ελλάδας είναι ιδιαίτερη. Η Ελλάδα και ο πολιτισμός της είναι για μας το αρχέτυπο των κλασικών και ανθρωπιστικών σπουδών και η συνεισφορά του ελληνικού πολιτισμού στην Ευρώπη μεγάλη. Για τους Γάλλους η Ελλάδα συνεχίζει να είναι όχι μόνο ένας τουριστικός προορισμός, αλλά ο πυλώνας της Ευρώπης. Αν κάποιος αναζητήσει τον πιο σημαντικό πολιτισμό στην Ευρώπη, αυτός είναι ο ελληνικός.
Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια
– Πώς κρίνετε τη συμμετοχή ιδιωτικών θεσμών στην ανάπτυξη της ανώτατης εκπαίδευσης; Στην Ελλάδα υπάρχει μία μεγάλη συζήτηση για τη θεσμοθέτηση μη κρατικών πανεπιστημίων.
– Στη Γαλλία υπερισχύει ο δημόσιος τομέας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτό που συμβαίνει στην Ευρώπη είναι ότι τα ιδιωτικά πανεπιστήμια ανοίγουν τμήματα σε όλες τις μεγάλες πόλεις, και μάλιστα τις περισσότερες φορές διαθέτουν πολύ καλύτερη χρηματοδότηση από τα δημόσια πανεπιστήμια. Στη Γαλλία θέλουμε να συμμετάσχουν οι περιφέρειες, η τοπική αυτοδιοίκηση στη λειτουργία των πανεπιστημίων. Οσον αφορά τα τεχνολογικά ιδρύματα και την επαγγελματική κατάρτιση θέλουμε να συμμετάσχουν περισσότερο οι επιχειρήσεις, αλλά και η περιφέρεια, και να παραμείνουν τα ιδρύματα αυτά στον δημόσιο τομέα. Θέλουμε να βρεθούν τρόποι συνεργασίας μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, ώστε να αυξηθεί η χρηματοδότηση των ιδρυμάτων.
– Πώς κρίνετε την «εισβολή» των βρετανικών ιδρυμάτων σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες μέσω των συνεργασιών και της λειτουργίας παραρτημάτων; Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλά τέτοιου είδους παραρτήματα. Η Γαλλία προτίθεται να υιοθετήσει ανάλογη τακτική;
– Στη Γαλλία οι μεγάλες σχολές -οι Grandes Ecoles- είναι ιδιωτικές, όπως επίσης συχνά και οι εμπορικές σχολές. Για μας, η λύση δεν είναι να απαγορεύσουμε τα ξένα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Στο Παρίσι υπάρχει, για παράδειγμα, ένα τμήμα του Columbia University. Δεν θεωρώ ότι η απαγόρευση είναι η σωστή λύση. Αυτό που οφείλουμε είναι να προσφέρουμε καλύτερη ή εφάμιλλη εκπαίδευση στα δημόσια πανεπιστήμια, οπότε ο δημόσιος τομέας που είναι σχεδόν δωρεάν να προσφέρει ποιοτική εκπαίδευση. Οταν ένας νέος πηγαίνει στο Harvard ή στο Yale συναντά πολύ καλύτερες συνθήκες στις βιβλιοθήκες, τα εργαστήρια, τα κάμπους, συνθήκες εκπαίδευσης και διαμονής εφάμιλλες με ξενοδοχεία πέντε αστέρων. Ολα αυτά είναι πολύ σημαντικά για τους ξένους φοιτητές. Πριν από 60 χρόνια η Σορβόννη ήταν ένα μεγαλειώδες πανεπιστήμιο. Σήμερα, όμως, ο ανταγωνισμός δεν μπορεί να μας αφήσει αδιάφορους.