Με ποικίλες γιορτές και εκδηλώσεις, η Ευρωπαϊκή Ενωση ετοιμάζεται να δεχθεί στους κόλπους της, το Σάββατο, τα δέκα νέα κράτη-μέλη, ανοίγοντας και επισήμως τη νέα εποχή που από ετών αναγγέλλεται. Μια νέα εποχή που έχει ένα και μόνον κύριο χαρακτηριστικό: την πλήρη αβεβαιότητα για το μέλλον της Ενωσης.
Διπλή γιορτή
Η αβεβαιότητα αυτή δεν θα φανεί την Πρωτομαγιά. Αντιθέτως, η Ενωση ετοιμάζει μια σειρά εκδηλώσεων, με διπλό επίκεντρο το Δουβλίνο, πρωτεύουσα της προεδρεύουσας Ιρλανδίας, και τη μεθόριο Ιταλίας – Σλοβενίας, όπου την παραμονή, ο πρόεδρος της Επιτροπής Ρομάνο Πρόντι θα σημάνει την «αντίστροφη μέτρηση» για τη γέννηση της νέας Ευρώπης.
Στο προεδρικό μέγαρο του Δουβλίνου θα συγκεντρωθούν την Πρωτομαγιά όλοι οι ηγέτες της Ευρώπης, παλαιάς και νέας, για την επίσημη υποδοχή των «10» στην Ενωση, όμως είναι ενδεικτικό των πραγματικοτήτων της μετά την 11η Σεπτεμβρίου εποχής, ότι η αρχικώς προγραμματισμένη γιορτή στο κέντρο της πόλης ακυρώθηκε κατόπιν αιτήματος της αστυνομίας, που δήλωσε αδυναμία ταυτόχρονης προστασίας και της γιορτής αυτής και των συγκεντρωμένων ηγετών και τούτο παρά τους 12.000 άνδρες της που θα βρίσκονται επί ποδός πολέμου.
Στις Βρυξέλλες, όμως, προβλέπεται μια μεγάλη «λαϊκή» γιορτή στο κύριο πάρκο της πόλης και μια… λιγότερο λαϊκή συναυλία στο Βασιλικό Θέατρο, όμως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αρκεσθεί απλώς να ανοίξει τις πόρτες των κτιρίων της στον «απλό λαό» των Βρυξελλών. Είναι μια καθιερωμένη ετήσια ιεροτελεστία «διαφάνειας», που δίνει σε κάθε περίεργο την ευκαιρία να δει το «άδυτα» της Κομισιόν: δαιδαλώδεις διαδρόμους με μικροσκοπικά γραφεία και πανομοιότυπες αίθουσες συνεδριάσεων…
Στο Λονδίνο, από την άλλη, προβλέπεται μια ιδιαίτερα χαμηλών τόνων εκδήλωση, αν και σίγουρα η Βρετανία έχει περισσότερους λόγους από σχεδόν οιαδήποτε άλλη χώρα για να εορτάσει την είσοδο των νέων μελών: η μεγάλη διεύρυνση υπήρξε σε μεγάλο βαθμό προϊόν και δικών της πιέσεων, με μοναδικό (και ολοένα πιο ορατό) στόχο τον εκτροχιασμό των προσπαθειών πολιτικής ολοκλήρωσης της Ενωσης. Ομως, στο κλίμα αντιευρωπαϊκής υστερίας που διακατέχει μέγα τμήμα της βρετανικής κοινής γνώμης, κάθε ευρωπαϊκού τύπου εκδήλωση είναι αποφευκτέα, και ως εκ τούτου οι τόνοι δεν θα είναι ιδιαίτερα υψηλοί. Ιδιαίτερο στοιχείο της εκδήλωσης στο Λονδίνο θα είναι η παρουσία σημαντικών «εκπροσώπων» εντασσόμενων κρατών, όπως ο κυπριακής καταγωγής ιδρυτής της EasyJet, Στέλιος Χατζηιωάννου, η Εύα Χερτζίκοβα, το πρώην φωτομοντέλο, ή ο θεατρικός συγγραφέας Τομ Στόπαρντ.
Οι προκλήσεις
Ομως η πολυεθνική αυτή γιορτή σηματοδοτεί από μόνη της ορισμένες από τις πλέον ορατές προκλήσεις της διεύρυνσης. Ετσι, στην κατά Ράμσφελντ «παλαιά» Ευρώπη, υπάρχει μια εκτεταμένη και διπλή ανησυχία πως, αφ’ ενός, θα υπάρξει τεράστιο ρέυμα μετανάστευσης που θα πλημμυρίσει τις αγορές εργασίας των «15», αφ’ ετέρου, ότι οι «10» ή τουλάχιστον ορισμένες από αυτές θα απορροφήσουν σημαντικό μερίδιο των επενδύσεων στην Ευρώπη. Ο πρώτος φόβος είναι μάλλον ολοσχερώς αβάσιμος (και ολίγον ρατσιστικός) αλλά έχει πολιτική βαρύτητα. Ετσι, τα περισσότερα σημερινά κράτη-μέλη έχουν αναστείλει για μεγάλες χρονικές περιόδους μία από τις πλέον θεμελιώδεις αρχές του λεγόμενου κοινοτικού κεκτημένου που είναι η ελευθερία εγκατάστασης, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τους αναζητούντες μισθωτή εργασία.
Ο δεύτερος και κάπως λιγότερο αβάσιμος φόβος, ιδίως στις ανεπτυγμένες οικονομικά χώρες, είναι ότι τα νέα μέλη θα τους στερήσουν σημαντικές επενδύσεις, αφού παρέχουν έναν συνδυασμό σχεδόν τριτοκοσμικού μισθολογικού κόστους εργασίας, εργατικού δυναμικού υψηλής στάθμης και, σταδιακά, «ευρωπαϊκού» κανονιστικού περιβάλλοντος. Για τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες που πληρούν ορισμένα από τα κριτήρια αυτά αλλά πάσχουν, για παράδειγμα, στο θέμα του κόστους εργασίας, ο κίνδυνος δεν είναι απλώς ορατός: έχει ήδη αρχίσει να υλοποιείται, όμως η υπέρβασή του είναι πρωτίστως θέμα πολιτικής βούλησης (άλλωστε ούτε η Ιαπωνία ούτε οι ΗΠΑ έχουν απολέσει τη βιομηχανική βάση τους). Για χώρες που δεν πληρούν κανένα από τα ανωτέρω, όπως η Ελλάδα, το πρόβλημα είναι απείρως οξύτερο.
Τα διαρθρωτικά κονδύλια
Η τρίτη οικονομική πρόκληση είναι εκείνη των διαρθρωτικών κονδυλίων που θα απαιτήσουν τα κράτη αυτά, τα οποία θα αυξήσουν τον πληθυσμό της Ενωσης από τα σημερινά 375 εκατομμύρια σε περίπου 450 εκατομμύρια, όμως δεν θα προσθέσουν παρά 5% στο κοινοτικό ΑΕΠ. Πρόκειται για κονδύλια που κυρίως προέρχονται από τον κοινοτικό προϋπολογισμό και το βέβαιο είναι ότι τώρα, όχι μόνον θα στραφούν κυρίως στις χώρες αυτές, αλλά, επιπλέον, το συνολικό ύψος τους θα είναι σε πραγματικές τιμές μειωμένο σε σχέση με τα ισχύοντα σήμερα στην Ευρώπη των «15». Για την Ελλάδα, όπου τα κοινοτικά κονδύλια αναπληρούν και την πενία του κράτους και τη σχεδόν ολοσχερή αδυναμία προσέλκυσης επενδύσεων, το ζήτημα αυτό αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη πρόκληση της διεύρυνσης, καθώς είναι μάλλον δεδομένο ότι το Δ΄ ΚΠΣ θα αποδειχθεί δραματικά μικρότερο του παρόντος Γ΄ ΚΠΣ.
Ηδη τα κράτη που κυρίως συνεισφέρουν στον κοινοτικό προϋπολογισμό, με επικεφαλής τη Γερμανία, έχουν δηλώσει κατηγορηματικά ότι δεν συζητούν ουσιαστική αύξηση του μεγέθους του προϋπολογισμού, ορισμένα δε, όπως η Βρετανία, μιλούν για σχεδόν πλήρη στροφή των διαρθρωτικών κονδυλίων στην νεοεισερχόμενη μεσευρώπη, εις βάρος των παγίως πενόμενων του ευρωπαϊκού Νότου, με πρώτες την Ελλάδα και την Πορτογαλία.
Η διαμόρφωση του μέλλοντος
Αυτό όμως μας φέρνει στο δεύτερο σκέλος των προκλήσεων της διεύρυνσης: τις συνέπειές της για το μέλλον της Ευρώπης. Από τις συζητήσεις για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα και, σε μικρότερο βαθμό, από τις διεργασίες για την ανεύρεση του διαδόχου του Ρομάνο Πρόντι στην προεδρία της Επιτροπής, θα δοθούν κάποιες πρώτες ενδείξεις της φοράς που θα πάρει η Ενωση όχι απλώς τα επόμενα χρόνια αλλά τις επόμενες δεκαετίες.
Η σύγκρουση μεταξύ των «ευρωφοβικών», που με επικεφαλής τη Βρετανία και τους… άξιους συμπαραστάτες της στη Δανία, τη Σουηδία και αλλού μάχονται για την επιστροφή στις ρίζες της παλαιάς ΕΟΚ, της απλής οικονομικοεμπορικής σύμπραξης ανεξαρτήτων κρατών στο πλαίσιο μιας κατ’ ουσίαν τελωνειακής Ενωσης, και των «ευρωπαϊστών», που με επικεφαλής τη Γερμανία εξακολουθούν να μάχονται για μια σαφώς πιο πολιτική Ε.Ε., οδεύει αργά αλλά σταθερά προς την κορύφωσή της.
Οι μέχρι τούδε ενδείξεις είναι πως η «νέα Ευρώπη», έχοντας μόλις πρόσφατα αποτινάξει τον σοβιετικό ζυγό, κλίνει περισσότερο προς το πρώτο στρατόπεδο, κάτι που αναμφίβολα θα ενταθεί ακόμα περισσότερο με τις επόμενες προγραμματισμένες διευρύνσεις προς τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Κροατία και, κάποτε, την Τουρκία.
Πολιτικός κατακερματισμός
Ετσι, η λύση που έχει αρχίσει να διαφαίνεται είναι στην ουσία ο πολιτικός κατακερματισμός της Ευρώπης σε ένα νεφέλωμα συνεργαζόμενων κρατών, που υπό τη γενική σκέπη της Ενωσης θα συνάπτουν, σε διαφόρους συνδυασμούς στενότερες μορφές συνεργασίας επί συγκεκριμένων ζητημάτων, όπως άλλωστε έχει ήδη διαφανεί με το ευρώ και τις συνεχιζόμενες προσπάθειες δημιουργίας του Ευρωστρατού. Ομως, κατά πόσον η Ευρώπη αυτή θα συνεχίσει να είναι «ενωμένη», είναι μια εντελώς διαφορετική υπόθεση.
Αλλωστε, η μόνη βεβαιότητα που συνοδεύει τη διεύρυνση αυτή, είναι η πλήρης αβεβαιότητα, τόσο για τις συνέπειες της ιδίας της διεύρυνσης όσο και για το σε ποιο ακριβώς είδος Ευρωπαϊκής Ενωσης προσχωρούν οι «10».
Οι διαδικασίες υιοθέτησης του Ευρωσυντάγματος
Τα κράτη-μέλη της E.E. δεν έχουν όλα εκφρασθεί σχετικά με την αποδοχή του Ευρωσυντάγματος.
– Τα κράτη που θα ακολουθήσουν την οδό της ψήφου στο Κοινοβούλιο είναι τα εξής: Γερμανία, Ιταλία, Ελλάδα, Βέλγιο, Σουηδία, Φινλανδία, Κύπρος, Εσθονία, Λιθουανία και Μάλτα.
– Κράτη που διοργανώνουν δημοψήφισμα: Βρετανία, Δανία, Λουξεμβούργο και Ιρλανδία.
– Κράτη που τείνουν προς το δημοψήφισμα: Ολλανδία, Πολωνία και Λεττονία.
– Κράτη που δεν έχουν πάρει ακόμη τελική απόφαση: Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Τσεχία, Αυστρία και Σλοβακία.
– Δεν έχουν εκφράσει άποψη η Ουγγαρία και η Σλοβενία.