Στην πρώτη τηλεοπτική αναμέτρηση ανάμεσα στον Τζον Κέρι και τον Τζορτζ Μπους, ο γερουσιαστής των Δημοκρατικών υποστήριξε ότι μόνο αν αλλάξει ο πρόεδρος θα αποκατασταθούν η εικόνα, το κύρος και η αξιοπιστία των ΗΠΑ, που έγιναν θύματα ενός καταστροφικού πολέμου στον οποίο έχουν χάσει τη ζωή τους περισσότεροι από 1.000 άνθρωποι. O Τζορτζ Μπους αντέκρουσε τις αιτιάσεις του Κέρι, αναπτύσσοντας τη δική του εκδοχή, αυτή που του έχουν ετοιμάσει οι σύμβουλοί του.
Νέα στάση, νέοι εταίροι
Κατά την άποψή τους, η προεδρία του Μπους ήταν μια εποχή ιστορικών αλλαγών, νέων συμμαχιών, προσαρμογής σε μια θανάσιμη απειλή και κυρίως, ενός τολμηρού εγχειρήματος για την ειρήνευση στη Μέση Ανατολή, διαμέσου του πολέμου στο Ιράκ. Αυτός, λένε, ήταν ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσουν οι ΗΠΑ την τρομοκρατική απειλή.
Υποστηρίζουν επίσης ότι στη διάρκεια της προεδρίας του, ο Μπους χρησιμοποίησε την κρίση Βόρειας Κορέας – Ιράκ για να βελτιώσει τις σχέσεις των ΗΠΑ με την Κίνα, απέτρεψε την πυρηνική σύρραξη μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν και καλλιέργησε τις σχέσεις με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν ακόμη και αποχωρώντας από τη συνθήκη για τη διάδοση των πυρηνικών όπλων του 1972. «Μας κατηγορούν ότι δρούμε μονομερώς και ότι ακολουθούμε τη στρατηγική των προληπτικών πληγμάτων», δήλωσε ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Κόλιν Πάουελ. «Δεν νομίζω ότι είναι αλήθεια, αλλά το λένε τόσο συχνά που αρχίζει να αποκτά ένα επίχρισμα αλήθειας». Οι εκλογές της 2ας Νοεμβρίου θα αποδείξουν αν η εξωτερική πολιτική του Μπους -γεμάτη εικόνες γενναιότητας, ηθικών βεβαιοτήτων και αγωνιώδους μάχης για την εξόντωση ενός νέου εχθρού με παράλληλη αναμόρφωση μιας ολόκληρης περιοχής- πείθει τους περισσότερους Αμερικανούς. Γιατί μέχρι τώρα έχει διχάσει τους φίλους της.
Ορισμένοι, ωστόσο, είναι ενθουσιώδεις. «Οι σχέσεις μεταξύ Ιαπωνίας και ΗΠΑ ποτέ δεν ήταν καλύτερες απ’ ό,τι τώρα, επί προεδρίας Μπους» λέει ο Χατσουχίσα Τακασίμα, εκπρόσωπος του ιαπωνικού υπουργείου Εξωτερικών. Στην Ιαπωνία όμως η κοινή γνώμη ανησυχεί για την απειλή της Βόρειας Κορέας και τη σκληρή στάση του Μπους απέναντι στην τρομοκρατία. «Εχουμε 500 στρατιώτες στο Ιράκ επειδή πιστεύουμε ότι η δράση των Αμερικανών και των Βρετανών εκεί συνέβαλε στον αφοπλισμό της Λιβύης, είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί ένα ηχηρό μήνυμα στη Βόρεια Κορέα και κατέδειξε το τίμημα που πληρώνουν οι χώρες που δεν συμμορφώνονται με τον OHE. Μια πιθανή αποτυχία στο Ιράκ δεν εξετάζεται καν ως ενδεχόμενο», υποστηρίζουν αρκετοί Ιάπωνες. Οπως όμως έχει σήμερα η κατάσταση στο Ιράκ, το ενδεχόμενο της αποτυχίας και οι πιθανές καταστροφικές συνέπειες που θα έχει για την αμερικανική ηγεσία, δεν μπορούν να αποκλειστούν.
Τα προληπτικά πλήγματα
Ο Μπους απεδείχθη τζογαδόρος στην εξωτερική πολιτική. Οι επαναστάσεις μπορεί να επιφέρουν μεγάλες ικανοποιήσεις, αλλά και να προκαλέσουν μεγάλες καταστροφές. H εξωτερική πολιτική του Μπους χαρακτηρίζεται από μια εντυπωσιακή αλλαγή: από την υπόσχεση, το 2000, για «ταπεινή» προσέγγιση, προχώρησε στην επικήρυξη, νεκρού ή ζωντανού, του Οσάμα μπιν Λάντεν και έφτασε στο δόγμα των προληπτικών πληγμάτων, το οποίο επαναδιατύπωσε ο Αμερικανός πρόεδρος στον OHE τον περασμένο μήνα. Σύμφωνα με αυτό, δίδεται λιγότερη έμφαση στην ανάσχεση και περισσότερη στη μετάδοση της ελευθερίας, όπως για παράδειγμα στο Ιράκ, έστω και με τη χρήση των όπλων. H πολιτική αυτή προκαλεί αντιδράσεις στην Ανατολική Ευρώπη όπου οι πληγές της καταστολής είναι ακόμη ορατές αλλά και στον Ιγιάντ Αλάουι, τον πρωθυπουργό της μεταβατικής κυβέρνησης του Ιράκ και σε πολλούς συμπατριώτες του. Προκαλεί επίσης τη δυσαρέσκεια του NATO. «Ανησυχούμε για την ανυπαρξία διαλόγου, για το ότι βρισκόμαστε ενώπιον τετελεσμένων γεγονότων», δήλωσε ο Χαβιέ Σολάνα, πρώην γενικός γραμματέας του NATO και σήμερα υπεύθυνος για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική της ασφάλειας της E.E.
H Ουάσιγκτον έχει διαμορφώσει ένα νέο φάσμα σχέσεων. Στο ένα άκρο βρίσκονται σύμμαχοί της όπως η Γαλλία και η Γερμανία που έχουν εξοργιστεί με τον πόλεμο στο Ιράκ. Στο θολό μέσο, βρίσκονται χώρες όπως το Πακιστάν, η Ιορδανία, η Αίγυπτος, και η Σαουδική Αραβία, σημαντικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ, των οποίων οι ηγέτες υποστηρίζουν τους Αμερικανούς, αλλά που πολλοί από τους πολίτες τους πιστεύουν ότι ο Μπους έχει πυροδοτήσει έναν πόλεμο κατά του Ισλάμ. Στο άλλο άκρο βρίσκονται χώρες όπως η Πολωνία, η Βρετανία, η Ιαπωνία και η Ιταλία οι οποίες συντάχθηκαν με τον Μπους μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Αλλες χώρες πάλι, όπως η Ρωσία, το Ισραήλ και η Κίνα ασπάστηκαν τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας για δικούς τους λόγους.
Κόσμος χωρίς συμμάχους
Παρότι πολλές χώρες έχουν επικρίνει τον Μπους επειδή αποχώρησε από πολλές διεθνείς συνθήκες, είναι αμφίβολο αν οποιοσδήποτε Αμερικανός πρόεδρος θα συνηγορούσε υπέρ ενός διεθνούς ποινικού δικαστηρίου που θα δίκαζε Αμερικανούς στρατιώτες. Ακόμη και ο Κέρι λέει ότι οι ΗΠΑ θα πρέπει να επαναδιαπραγματευτούν το Πρωτόκολλο του Κιότο που απέρριψε ο Μπους. Από την άλλη πλευρά, οποιοσδήποτε Αμερικανός πρόεδρος θα απαντούσε στις τρομοκρατικές επιθέσεις στη Νέα Υόρκη και την Ουάσιγκτον. Το σύνηθες παράπονο όμως της διεθνούς κοινότητας είναι ότι από την αρχή της θητείας της, η κυβέρνηση Μπους υιοθέτησε την τακτική του «όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας», μια τακτική που απομάκρυνε πολλούς συμμάχους των ΗΠΑ. Των οποίων η δυσαρέσκεια εντάθηκε εξαιτίας του πολέμου στο Ιράκ. Επιπλέον η παραδοχή ότι δεν υπήρχαν όπλα μαζικής καταστροφής στο Ιράκ και ούτε διασυνδέσεις μεταξύ του Σαντάμ και της Αλ Κάιντα, εδραίωσε αυτή τη δυσαρέσκεια στο Παρίσι και το Βερολίνο. Ωστόσο η Κοντολίζα Ράις, σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Αμερικανού προέδρου, τονίζει ότι στη διάρκεια της προεδρίας Μπους, οι ΗΠΑ έχουν τις καλύτερες σχέσεις που είχαν ποτέ τόσο με τη Ρωσία όσο και με την Κίνα και την Ινδία.
Ωστόσο, η αμερικανική πολιτική δέχεται και έντονες επικρίσεις. «H κυβέρνηση Μπους ξεκίνησε με την πεποίθηση ότι, ποτέ, τα τελευταία 500 χρόνια, το χάσμα ανάμεσα στην πρώτη και στη δεύτερη μεγαλύτερη παγκόσμια δύναμη δεν ήταν τόσο μεγάλο», λέει ο Νόρμαν Ορνστάιν, ειδικός σε θέματα εξωτερικής πολιτικής στο AmericaEnterprise Institute. «Με αυτό το δεδομένο, πίστεψαν, ειδικά μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ότι αρκούσε να πουν ποιο είναι το αμερικανικό συμφέρον και όλοι οι υπόλοιποι θα συμμορφώνονταν».
Θέμα συνεργασίας
Αλλά δεν συμμορφώθηκαν. Στην Ευρώπη, ο αντιαμερικανισμός κερδίζει εκλογές, ενώ στον ισλαμικό κόσμο υπάρχει διαδεδομένη εχθρότητα προς την Αμερική. Πέρυσι, ο Κόλιν Πάουελ έστειλε τον έμπειρο Αμερικανό διπλωμάτη Εντουαρντ Τζερετζιάν στον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο για να εξετάσει πώς πάνε οι δημόσιες σχέσεις των ΗΠΑ. O Τζερετζιάν επέστρεψε σοκαρισμένος από την εικόνα της Αμερικής που είδε στις αραβικές τηλεοράσεις και την απουσία αποτελεσματικής αμερικανικής ανταπάντησης.
Παρά τις διαφορές με την Ευρώπη, η σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ Κοντολίζα Ράις δηλώνει ότι οι διαφορές έχουν υπερτιμηθεί και ότι οι ΗΠΑ συνεργάζονται πολύ καλά με τη Γαλλία στο Αφγανιστάν ή στο Κόσοβο. Συχνά, οι σύμμαχοι θεωρούν ότι η κυβέρνηση προσφέρει μόνο μια επίφαση συνεργασίας. Στο θέμα της ισραηλοπαλαιστινιακής σύρραξης, ο Μπους συνεργάζεται με το «κουαρτέτο» για τη Μέση Ανατολή, αν και οι σύμμαχοί του, όπως οι Βρετανοί, τον επικρίνουν ότι δεν πιέζει ενεργά το Ισραήλ να σταματήσει την επέκταση των εποικισμών. Παρότι κάποια ευρωπαϊκά κράτη -αν και όχι η Γαλλία- έχουν συμφωνήσει με την αμερικανική άποψη ότι ο Αραφάτ πρέπει να φύγει, κοιτάζουν με απογοήτευση την πολιτική του πρόεδρου να επηρεάζεται περισσότερο από το Πεντάγωνο παρά από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, που πάντα ήταν πιο μετριοπαθές.
«Οταν μιλούσε η Μαντλίν Ολμπράιτ, πάντα ήξερες ότι μιλά η κυβέρνηση Κλίντον», είπε ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Γιόσκα Φίσερ. «Σήμερα, ποτέ δεν είσαι σίγουρος». Ετσι, τα ευρωπαϊκά κράτη δεν ξέρουν πώς να δομήσουν τις σχέσεις τους με τις ΗΠΑ. Τα ρήγματα ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αμερική και ανάμεσα στην Αμερική και στον αραβικό κόσμο είναι εμφανή. Αυτό που παραμένει αβέβαιο είναι το αν η πολιτική του Μπους θα αφήσει τους τρομοκράτες να εκμεταλλευθούν αυτές τις διαφορές ή αν η αποφασιστικότητά του θα τους συντρίψει.