Στην Αγία Πετρούπολη με ξεναγό τον Πούσκιν

Στην Αγία Πετρούπολη με ξεναγό τον Πούσκιν

5' 35" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Δίπλα στην είσοδο του κομψού Λογοτεχνικού Καφέ, πάνω στη λεωφόρο Νιέβσκι Προσπέκτ της Αγίας Πετρούπολης, ο Αλεξάντρ Πούσκιν κάθεται μόνος σε κάποιο τραπέζι. Στον επάνω όροφο, ο ήχος από τα πορσελάνινα φλιτζάνια πνίγει την ήσυχη σονάτα του Μότσαρτ, αλλά ο Πούσκιν δεν ακούει. Ντυμένος σαν δανδής, ο ποιητής -ή μάλλον το κέρινο ομοίωμά του- κοιτάζει απλανώς, μελετώντας τα μυστήρια του έρωτα και τη γλυκιά γεύση της εκδίκησης.

Φόρος τιμής

Οπως γνωρίζει πολύ καλά κάθε Ρώσος από τα πρώτα χρόνια της σχολικής ηλικίας, το κέρινο ομοίωμα τοποθετήθηκε εκεί, ως ύστατος φόρος τιμής στον ποιητή, που συνήθιζε να κάθεται στο τραπέζι αυτό. Από εκεί ξεκίνησε το 1837 για την τραγική μονομαχία, που του κόστισε τη ζωή. Εάν μιλήσετε με οποιονδήποτε θαμώνα του καφέ, θα σας διηγηθεί ολόκληρη την ιστορία: πώς δηλαδή ο Πούσκιν προκάλεσε σε μονομαχία τον γοητευτικό αξιωματικό Ζορζ Νταντές, επειδή είχε σαγηνεύσει τη λατρεμένη γυναίκα του ποιητή, Νατάλια.

Ο Γάλλος αξιωματικός πυροβόλησε πρώτος, ανοίγοντας μεγάλη τρύπα στον θώρακα του Πούσκιν, ενώ η διήγηση θα καταλήξει με τις μαρτυρικές δύο τελευταίες ημέρες της ζωής του ποιητή, που κατέληξε από το τραύμα του σε ηλικία 38 ετών. O Ρώσος συνδαιτυμόνας σας ίσως απαγγείλει και κάποιο σονέτο του Πούσκιν ή μερικούς στίχους του έμμετρου αριστουργηματικού μυθιστορήματος «Ευγένιος Ονιέγκιν».

Βρίσκεται παντού

Για κάθε ξένο, η λατρεία αυτή του Πούσκιν πρέπει να φαίνεται παράξενη. Αν και επισκέφθηκα την Αγία Πετρούπολη με σκοπό να περιηγηθώ εκείνα ακριβώς τα μέρη, τα οποία ο Πούσκιν έκανε διάσημα στα γραπτά του, η θέρμη της αγάπης των Ρώσων για αυτόν με εξέπληξε. Από το σκιερό μονοπάτι με τις φλαμουριές των Θερινών Κήπων, όπου ο νεαρός Ευγένιος Ονιέγκιν περπατούσε με τον Γάλλο δάσκαλό του, έως τη μεγάλη αίθουσα χορού του Μαρμάρινου Ανακτόρου, όπου ο βαριεστημένος ενήλικας γόης Ονιέγκιν χόρευε μαζούρκα μαζί με την καλή κοινωνία της Αγίας Πετρούπολης, η μυθοπλασία του Πούσκιν παραμένει ζωντανή και επίκαιρη στα μνημεία και τις λεωφόρους της πόλης.

Αν και Ρώσοι συγγραφείς, όπως οι Τολστόι, Ντοστογέφσκι και Τσέχοφ είναι πιο γνωστοί και πολυδιαβασμένοι από τον Πούσκιν στη Δύση, στη Ρωσία η μνήμη τους επιβιώνει σε μικρές διακριτικές πλάκες στους δρόμους ή σε κάποιους πληκτικούς ανδριάντες. O Πούσκιν, αντίθετα, βρίσκεται παντού, ιδιαίτερα στην πάλαι ποτέ πρωτεύουσα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. H μορφή του, σε μνημεία ή αφίσες, βρίσκεται στις μεγάλες πλατείες, στα μουσεία και στις γωνιές των δρόμων. Παρά την επανάσταση και τις πολλές πολιορκίες, η πόλη διατήρησε με αγάπη κάθε ίχνος της ζωής του ποιητή, όπως το δωμάτιό του στο σχολείο, όπου φοίτησε εσωτερικός, ακόμη και το σημείο που σωριάστηκε χτυπημένος από τη σφαίρα του Γάλλου αξιωματικού.

Ο Πούσκιν, αυτός ο απροσδόκητος ήρωας, καταχρεωμένος ευγενής, που από τη μεριά της μητέρας του χρωστούσε την καταγωγή του στον Αφρικανό σκλάβο Αβραάμ Χανιμπάλ (Αννίβας), πρωτοπόρος καλλιτέχνης, ο οποίος συνδύασε τη χάρη του Μότσαρτ με την ειρωνεία του λόρδου Βύρωνα, ο εθισμένος στην αναταραχή και τις μονομαχίες επαναστάτης, υπήρξε πρώιμος «σούπερ σταρ» από την πρώτη κιόλας έκδοση των ποιημάτων του.

Αυτός και η πόλη

«Στη ρωσική λογοτεχνία, η Μόσχα είναι μία ήσυχη και πληκτική πόλη, ενώ η Αγία Πετρούπολη είναι το κέντρο των γεγονότων και σκηνικό κάθε τραγωδίας», εξηγεί ο Φρανκ Μίλερ, καθηγητής Σλαβικών Γλωσσών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης. «O Πούσκιν ξεκίνησε αυτήν την τάση για απεικόνιση της Αγίας Πετρούπολης ως τόπο απωλείας, με το διήγημά του «Ντάμα Μπαστούνι». O ήρωας του διηγήματος, ο ψυχρός Χέρμαν, χάνει τα λογικά του, αφού προσπαθεί χωρίς επιτυχία να εκμεταλλευθεί σίγουρη πληροφορία χαρτοπαιξίας. Ολοι οι ήρωες του Πούσκιν στην τρελή πρωτεύουσα ασχολούνται σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα με τα τυχερά παιχνίδια, το αλκοόλ, τις μονομαχίες, τους χορούς και τις κάθε είδους δεξιώσεις», καταλήγει ο καθηγητής Μίλερ.

Κανένας ποιητής δεν κατάφερε να παρουσιάσει καλύτερα την ασημαντότητα της καθημερινότητας της πλούσιας Αγίας Πετρούπολης. Εκεί που άλλοι Ρώσοι συγγραφείς, όπως ο Τολστόι και ο Γκόγκολ, αναλίσκονται σε περιγραφές τοπίων και ανακτόρων, ο Πούσκιν αρκείται σε γρήγορη καταγραφή του αστικού τοπίου, σαν να το έβλεπε μέσα από το παράθυρο κινούμενου αμαξιού.

Γρανιτένια χάρη

Μία νύχτα, όμως, κάτω από το θολό φως του ήλιου του μεσονυχτίου, κατάφερα να ακολουθήσω τα βήματα του Ονιέγκιν, καταλήγοντας στο «γρανιτένιο ανάχωμα» στις όχθες του Νιέβα, όπου χαμένος στις σκέψεις του αφουγκραζόταν τις οπλές των αλόγων, που χτυπούσαν ρυθμικά στο καλντερίμι της «Μιλιόναγια», του δρόμου με τις επαύλεις των εκατομμυριούχων που εκτείνεται από το Ερμιτάζ έως το Πεδίον του Αρεως. Καθώς έπεφτε το σκοτάδι, ολοκλήρωσα την περιήγησή μου κάτω από τον γιγάντιο έφιππο χάλκινο ανδριάντα του Μεγάλου Πέτρου, μνημείο το οποίο ο Πούσκιν είχε βαφτίσει «O Χάλκινος Καβαλάρης» στο θριαμβευτικό επικό του ποίημα, με το ίδιο όνομα.

Αν και το επικό ποίημα «O Χάλκινος Καβαλάρης» ανοίγει με παιάνα στην πόλη και την αισθητική του Πέτρου, καταλήγει με τη διολίσθηση του αφηγητή στην παράνοια και τη φτώχεια. Αγωνιώντας για την καταστροφή της αγαπημένης του πόλης από την πλημμύρα του Νιέβα το 1824, ο αφηγητής του ποιήματος φαντάζεται τον ανδριάντα του «απαίσιου αυτοκράτορα» να εγκαταλείπει το βάθρο του και να τον κυνηγά στους παγωμένους δρόμους της πόλης. Το άγαλμα του Μεγάλου Πέτρου είναι πράγματι επιβλητικό και απειλητικό ακόμη και σήμερα, κάτω από το φως των προβολέων.

«Πόλη όμορφη, πόλη ζητιάνων, / Αέρα σκλαβιάς, εκπληκτικό πρόσωπο, / Χλωμή πράσινη πύλη του παραδείσου σου, / Πλήξη, κρύο και γρανιτένια χάρη», γράφει ο Πούσκιν για την αγαπημένη του πόλη. Κάθε τι που αγάπησε και μίσησε στην Αγία Πετρούπολη, η ομορφιά και ο αυταρχισμός, το μεγαλείο και η μονοτονία, η χάρη και ο πάγος, εμπεριέχονται στο μπρούτζινο πρόσωπο του ανδριάντα του τσάρου.

Στο μουσείο

Το μουσείο Πούσκιν στην ακτή Μόικα, πέντε λεπτά περπάτημα από τα Χειμερινά Ανάκτορα, είναι το σημαντικότερο μνημείο της περιήγησης με θέμα τον Πούσκιν. Μετά το εντυπωσιακό μέγεθος της πλατείας των Ανακτόρων, το τοπίο γύρω από τη Μόικα μοιάζει οικείο, μελαγχολικό, στην κλίμακα του Αμστερνταμ, με την πληκτική νοσταλγία της Βενετίας, λουσμένης στο διάφανο βόρειο φως της Αγ. Πετρούπολης. Λογικό ήταν ο Πούσκιν να επιλέξει την ωραιότερη στροφή του ωραιότερου ποταμού της πόλης για κατοικία του. H ειρηνική και στατική ατμόσφαιρα της γειτονιάς κάνει τον επισκέπτη να απορεί για την τραγική κατάληξη της ζωής του ποιητή.

Αξιοπερίεργο παραμένει, ωστόσο, πώς ένας τόσο καλλιεργημένος και κυνικός άνθρωπος, όπως ο Πούσκιν, που αποκαλούσε τη λατρεμένη σύζυγό του «ο 113ος έρωτάς μου», μπορούσε να είναι τόσο εύθικτος σε ζητήματα τιμής. Οταν έλαβε το μοιραίο ανώνυμο γράμμα την 4η Νοεμβρίου 1836, που τον έχριζε μέλος του «γαληνοτάτου συλλόγου των απατημένων συζύγων», αποκαλύπτοντας το δημόσιο ειδύλλιο της γυναίκας του με τον Νταντές, ο Πούσκιν παραφρόνησε από ζήλια.

Στην είσοδο του δωματίου στο μουσείο, τα μοιραία επάργυρα πιστόλια έχουν εκτεθεί σε κρυστάλλινη προθήκη, μέσα στο βελούδινο κουτί τους. Στο διπλανό δωμάτιο, με την επιβλητική βιβλιοθήκη του ποιητή, ο Πούσκιν πέρασε τις τελευταίες του ώρες, ξαπλωμένος σε καναπέ, αιμορραγώντας μέχρι θανάτου από το θωρακικό του τραύμα, ενώ μέσα στο παραλήρημά του φανταζόταν ότι σκαρφαλώνει στα ψηλότερα ράφια της αγαπημένης του βιβλιοθήκης.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή