Τα βασανιστικά ηθικά διλήμματα αρχαιολόγων

Τα βασανιστικά ηθικά διλήμματα αρχαιολόγων

4' 1" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Χαραγμένος στις πήλινες στήλες των Σουμερίων, ο φημισμένος Κώδικας του βασιλιά Ουρ-Νάμου λένε ότι είναι το παλαιότερο σύστημα αρχών και νόμων που φτιάχτηκε στον κόσμο: δεκάδες κανονισμοί αποτυπωμένοι στη σφηνοειδή γραφή ορίζουν τις αρχές του εμπορίου, της φορολογίας, του οικογενειακού δικαίου και της κληρονομιάς.

Πολλοί λόγιοι, ωστόσο, αρνούνται να ασχοληθούν με μια σχεδόν άρτια διατηρημένη εκδοχή του κώδικα, ενώ η αμερικανική επιθεώρηση που ειδικεύεται στις έρευνες επί της σφηνοειδούς γραφής δεν δημοσιεύει ούτε λέξη για τη στήλη.

Τι ακριβώς συμβαίνει; Η στήλη αγοράστηκε από Νορβηγό ιδιώτη συλλέκτη σε ανοιχτή αγορά και δεν αποτελεί προϊόν τεκμηριωμένης και επιστημονικής έρευνας και ανασκαφής. Σύμφωνα με την ηθική των κορυφαίων συλλόγων εμπειρογνωμόνων για τις αρχαιότητες, αυτό σημαίνει ότι το εύρημα είναι παράνομο.

Σφοδρή διαμάχη

Καθώς οι ειδικοί βρίσκονται αντιμέτωποι με ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό σημαντικών έργων χωρίς σαφή προέλευση -όπως η πλάκα του Ουρ-Νάμου και πρόσφατα το Ευαγγέλιο του Ιούδα- αυτή η ηθική αποτελεί πλέον το επίκεντρο σφοδρής διαμάχης. Στη μια πλευρά παρατάσσονται οι αρχαιολόγοι και άλλοι ειδικοί, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η δημοσίευση τέτοιου είδους υλικού αναβαθμίζει τους συλλέκτες και ενθαρρύνει το παράνομο εμπόριο. Στην άλλη πλευρά βρίσκονται όσοι υπογραμμίζουν ότι η περιφρόνηση του υλικού θα αποβεί πολύ πιο ολέθρια για τη διανόηση απ’ ό,τι θα ήταν η ίδια η λεηλασία του.

Τη συζήτηση φουντώνουν ακόμη περισσότερο οι ενδείξεις ότι εν μέσω του χάους της αμερικανικής παρέμβασης στο Ιράκ έχει λεηλατηθεί ο αρχαιολογικός πλούτος της χώρας. Πολλοί ειδικοί φοβούνται ότι η αγορά θα κατακλυστεί από πλήθος αρχαίων αντικειμένων, παράνομων ευρημάτων, που θεωρητικά δεν πρέπει να βλέπουν το φως της δημοσιότητας.

«Είναι πραγματικό δίλημμα», αναφώνησε ο Πιοτρ Μικαλόφσκι, εκδότης της κορυφαίας επιστημονικής επιθεώρησης στον τομέα, the Journal of Cuneiform Studies. «Τι θα το κάνουμε αυτό το υλικό;», διερωτήθηκε. Τις τελευταίες ημέρες, τουλάχιστον 100 λόγιοι από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη έχουν υπογράψει την επίμαχη ανακοίνωση, με την οποία προειδοποιούν ότι οι περιορισμοί στη δημοσίευση τους αναγκάζει «να κλείσουν τα μάτια μπροστά σε σημαντικές πληροφορίες».

Η ανακοίνωση διατυπώθηκε από τον Λόρενς Στέιγκερ, αρχαιολόγο του Χάρβαρντ και δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα της Biblical Archaeology Review, μιας επιθεώρησης που δεν θέτει περιορισμούς για έργα αδιευκρίνιστης προέλευσης.

Οι λόγιοι που υπογράφουν την ανακοίνωση δηλώνουν ότι «αναγνωρίζουν πως τα αντικείμενα που έχουν αφαιρεθεί από το περιβάλλον τους συχνά χάνουν τη σημασία τους».

Η παράνομη αγορά

Σημείο αιχμής αποτελούν οι περιορισμοί που εφάρμοσαν οι δύο κορυφαίοι επαγγελματικοί σύλλογοι ειδικών για τις αρχαιότητες, το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Αμερικής και η Αμερικανική Σχολή Ερευνών για την Ανατολή. «Οταν δημοσιεύετε, ενισχύετε την παράνομη αγορά», δήλωσε η αρχαιολόγος Ελίζαμπεθ Στόουν από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.

Ο Ντέιβιντ Οουεν, ωστόσο, ειδικός για θέματα Ανατολής, ο οποίος υπογράφει την ανακοίνωση και έχει χρησιμοποιήσει επίμαχο υλικό για τις έρευνές του διαμαρτύρεται για την ανήκουστη, όπως τη χαρακτηρίζει, «λογοκρισία στη γνώση».

Ορισμένοι διευθυντές μουσείων, αντιμέτωποι με αιτήματα από την Ιταλία και άλλες χώρες για την επιστροφή λεηλατημένων αντικειμένων τέχνης, συμμετέχουν και αυτοί στη συζήτηση για να υπερασπιστούν τη συλλογή και έκθεση έργων, που δεν έχουν σαφή προέλευση.

Τον περασμένο μήνα, η αποκάλυψη του Ευαγγελίου του Ιούδα, ενός κειμένου που ενδέχεται να ρίξει φως στα πρώτα χρόνια της Χριστιανοσύνης, ήλθε να διευρύνει το χάσμα. Μερικοί λόγιοι καταγγέλλουν το National Geographic επειδή δημοσίευσε το κείμενο και το κατηγορούν για εμπορική προβολή χειρογράφου που προήλθε από τη μαύρη αγορά.

Αλλοι, περιλαμβανομένου του κ. Στέιγκερ, προβάλλουν το ευαγγέλιο ως παράδειγμα της εσφαλμένης πολιτικής του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και της Αμερικανικής Σχολής Ερευνών για την Ανατολή.

«Η απόρριψη τέτοιου είδους πληροφοριών αποτελεί τακτική εκφοβισμού», δήλωσε ο κ. Στέιγκερ κατά τη διάρκεια τηλεφωνικής του συνέντευξης.

Ωστόσο, εκπρόσωποι των δύο συλλόγων υποστηρίζουν ότι η επίμαχη ανακοίνωση διαστρεβλώνει τους κανονισμούς τους. «Είναι γεμάτη ανακρίβειες», υποστηρίζει η Τζέιν Γουάλντμπαουμ, πρόεδρος του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αμερικής. Παρατηρεί δε ότι η πολιτική του ινστιτούτου, που εφαρμόζεται από τη δεκαετία του ’70, απλώς απαγορεύει στις υπαγόμενες στο ινστιτούτο επιθεωρήσεις να προβαίνουν πρώτες σε δημοσίευση υλικού αδιευκρίνιστης προέλευσης. «Η πολιτική μας δεν υπαγόρευε ποτέ την ολοκληρωτική απαγόρευση», συμπλήρωσε.

Οι λεηλασίες στο Ιράκ

Αλλοι ειδικοί επισημαίνουν ότι ουδείς ακολουθεί τη σωστή πολιτική για τα αντικείμενα άγνωστης προέλευσης. Υπάρχει τεράστια διαφορά, τονίζουν, μεταξύ κλεμμένων γλυπτών -η ταυτότητα των οποίων είναι αδύνατον να διευκρινιστεί με βάση ένα σαφές ιστορικό πλαίσιο- και αντικειμένων που φέρουν επιγραφές ή κείμενα, που αποκαλύπτουν εκ των πραγμάτων πολλές πληροφορίες παρά την άνγωστη προέλευσή τους. Ακόμη και οι υποστηρικτές των κανονισμών των δύο συλλόγων αναγνωρίζουν ότι η νέα προσέγγιση πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψιν τις λεηλασίες που έγιναν πρόσφατα στο Ιράκ και άλλες χώρες. Στο πλαίσιο συμβιβασμού, η Αμερικανική Σχολή Ερευνών για την Ανατολή, υιοθέτησε ειδικό κανονισμό, επιτρέποντας τη δημοσίευση κειμένων σε σφηνοειδή γραφή εάν έχει προηγηθεί άδεια του Ιρακινού Κρατικού Συμβουλίου Αρχαιοτήτων και Κληρονομιάς. Πέρυσι, το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο αναθεώρησε με τη σειρά του κάποιους κανονισμούς και επιτρέπει την πρώτη δημοσίευση, όταν στόχος του δημοσιεύματος είναι να εστιάσει την προσοχή στο γεγονός της λεηλασίας. Είναι ασαφές, όμως, εάν αυτές οι αλλαγές θα λειτουργήσουν στην πράξη.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή