Η Αιγύπτια πανεπιστημιακός Μπάσμα Κοντμάνι μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στο Παρίσι, όπου διδάσκει στο διάσημο Κολέζ ντε Φρανς, και στο Κάιρο. Την περασμένη εβδομάδα βρέθηκε στην Αθήνα για το συνέδριο του ΕΛΙΑΜΕΠ γύρω από τα φλέγοντα προβλήματα της Μέσης Ανατολής, ως επικεφαλής της «Πρωτοβουλίας Αραβικής Μεταρρύθμισης».
– Ποιοι συμμετέχουν στην πρωτοβουλία σας, με τι στόχους και πώς εξασφαλίζετε τη χρηματοδότησή της;
– Η Πρωτοβουλία ξεκίνησε από τους διεθυντές 10 Ινστιτούτων αραβικών χωρών (Αίγυπτος, Ιορδανία, Παλαιστίνη, Σαουδική Αραβία, Εμιράτα, Κουβέιτ, Μαρόκο) και πλαισιώθηκε από πέντε αμερικανικά και ευρωπαϊκά Ινστιτούτα που ασχολούνται με τη Μέση Ανατολή. Ολα τα Ινστιτούτα είναι ανεξάρτητα από τις αντίστοιχες εθνικές κυβερνήσεις και έχουν αυτόνομες ερευνητικές δυνατότητες. Στόχος μας είναι η ευαισθητοποίηση τόσο των μαζών όσο και των διευθυντικών ελίτ σε θέματα Δημοκρατίας, ατομικών ελευθεριών και μεταρρυθμίσεων. Χρηματοδοτούμαστε από δέκα διαφορετικές πηγές, κυρίως μη κυβερνητικές, από τον αραβικό κόσμο, την Ευρώπη και ιδιωτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, συμπεριλαμβανομένης της ALPHA BANK, που μας προσφέρει γενναιόδωρη βοήθεια μέσω του ΕΛΙΑΜΕΠ.
Διαφορετικές μορφές
– Τι σχέση έχει η πρωτοβουλία σας με τη στρατηγική της κυβέρνησης Μπους περί «εξαγωγής της Δημοκρατίας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή»;
– Ακολουθούμε μια εναλλακτική προσέγγιση για τον εκδημοκρατισμό, σε σχέση με την πολιτική της κυβέρνησης Μπους. Θεωρούμε ότι ο πρώτος ρόλος πρέπει να ανήκει στους ίδιους τους Αραβες, ότι η Δημοκρατία και η μεταρρύθμιση πρέπει να ωριμάσουν εκ των ένδον και όχι να επιβληθούν από τα έξω. Επιπλέον, πιστεύουμε ότι δεν υπάρχει ένα μοντέλο Δημοκρατίας, κατάλληλο για εξαγωγή σε όλο τον κόσμο. Ακόμη και οι χώρες- μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως η Βρετανία και η Γαλλία, έχουν πολύ διαφορετικές μορφές Δημοκρατίας, αποτέλεσμα διαφορετικών ιστορικών διαδρομών. Επομένως, δεν μπορούμε να φαντασθούμε ένα συγκεκριμένο μοντέλο δυτικής δημοκρτίας να μεταφυτεύεται από τη μία στιγμή στην άλλη σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Γεγονός είναι ότι οι καταιγιστικές εξελίξεις στην περιοχή μας έχουν ανοίξει ζωηρές συζητήσεις και αντιπαραθέσεις γύρω από τη Δημοκρατία, το εκλογικό δικαίωμα, τη συνταγματική αναθεώρηση, τα δικαιώματα των γυναικών και σειρά άλλων συναφών ζητημάτων σε όλο τον αραβικό κόσμο.
– Πώς απαντάτε στις ανησυχίες όσων εκτιμούν ότι, αν γίνονταν αύριο ελεύθερες εκλογές π. χ. στην Αίγυπτο, θα νικούσαν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, όπως νίκησε η Χαμάς στην Παλαιστίνη και η Χεζμπολάχ στον σιιτικό πληθυσμό του Λιβάνου;
– Δεν μπορώ να εκτιμήσω τι θα γινόταν στην Αίγυπτο, γιατί δεν υπάρχουν σχετικές δημοσκοπήσεις. Οι εκλογές στην Παλαιστίνη δεν ήταν αντιπροσωπευτικές του συνόλου του αραβικού κόσμου, γιατί κυρίαρχο ρόλο έπαιξε η ισραηλινή κατοχή και η Χαμάς εμφανιζόταν ως η πιο μαχητική δύναμη εναντίον της.
– Δεν έπαιξε καθοριστικό ρόλο η εικόνα της Χαμάς ως «αδιάφθορης», απέναντι στη διαφθορά της κοσμικής Παλαιστινιακής Αρχής, ένα φαινόμενο λίγο – πολύ καθολικό στα αυταρχικά, αραβικά καθεστώτα;
– Πραγματικά, αυτός ο παράγοντας είναι σημαντικός. Ωστόσο, στην περίπτωση της Παλαιστίνης υπήρχε υποκρισία και από τις δύο πλευρές. Η Δύση πίεζε για τη συμμετοχή της Χαμάς, όταν η τελευταία δεν αναγνώριζε τη συνθήκη του Οσλο και την ίδια την Παλαιστινιακή Αρχή που προέκυψε από το Οσλο. Από την άλλη πλευρά, είναι υποκρισία να ζητάμε από τη Χαμάς να αναγνωρίσει το Ισραήλ, όταν το τελευταίο δεν έχει εκπληρώσει καμία από τις υποχρεώσεις του που απορρέουν από τον Οδικό Χάρτη. Εν πάση περιπτώσει, απορρίπτουμε το δίλημμα «ή αυταρχισμός, ή ισλαμικός εξτρεμισμός». Αντιθέτως, ο αυταρχισμός θρέφει στον ισλαμικό εξτρεμισμό, του προσφέρει τη δυνατότητα να εμφανίζεται ως διωκόμενη, λαϊκή αντιπολίτευση. Βεβαίως, στους κόλπους μας υπάρχει ποικιλία απόψεων για τον χαρακτήρα και τους ρυθμούς των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων.
Το γυναικείο ζήτημα
– Η άνοδος του ισλαμικού παράγοντα έχει οδηγήσει σε οπισθοδρόμηση σε σχέση με την κοινωνική θέση και τα δικαιώματα των γυναικών;
– Παρά τα υπαρκτά προβλήματα, γενικά υπάρχει μεγάλη κινητικότητα σε θετική κατεύθυνση αναφορικά με το γυναικείο ζήτημα. Οι γυναίκες οργανώνονται, διεκδικούν, κατοχυρώνουν το δικαίωμα ψήφου εκεί όπου δεν το είχαν, τουλάχιστον στις τοπικές εκλογές. Ακόμη και στη Σαουδική Αραβία, την πιο δύσκολη χώρα σ’ αυτό το πεδίο, υπάρχουν θετικές εξελίξεις. Σημειώστε ότι και οι πρώτες κυρίες, σύζυγοι αρχηγών κρατών, της περιοχής, παίρνουν πρωτοβουλίες για τα γυναικεία θέματα, κάτι σημαντικό γιατί η φωνή τους ακούγεται. Ασφαλώς πρόκειται για μακρά διαδικασία. Οι αντιδράσεις δεν προέρχονται μόνο από τους εξτρεμιστές, αλλά και από το επίσημο, θρησκευτικό κατεστημένο που διαπλέκεται με την πολιτική εξουσία κι αυτό κάνει τα πράγματα πιο δύσκολα.