Το ότι οι νέες διευρύνσεις της Ε.Ε., τόσο προς την Τουρκία όσο και προς τη Σερβία συναντούν προβλήματα δεν είναι σύμπτωση. Οι παραδοχές και τα επιχειρήματα πίσω από την πολιτική της διεύρυνσης αμφισβητούνται όσο ποτέ.
Τους ωφελούν όλους
Την τελευταία δεκαετία, οι παραδοχές αυτές είχαν περίπου ως εξής: Οι διευρύνσεις ωφελούν και τα νέα και τα παλαιά μέλη. Η επιθυμία των γειτόνων να ενταχθούν στην Ε.Ε. δεν είναι ζήτημα κομματικής προτίμησης, γι’ αυτό οι πληθυσμοί στηρίζουν την ένταξη ακόμα κι αν αυτή απαιτεί θυσίες. Ετσι, η Ε.Ε. μπορεί να ενισχύσει τους μεταρρυθμιστές στις υπό ένταξη χώρες. Οποιαδήποτε χώρα αρνείται να ενταχθεί στο καλούπι (πχ η Λευκορωσία) είναι ασήμαντη και μπορεί να αγνοηθεί. Η εκπλήρωση των κριτηρίων της διεύρυνσης είναι τεχνικό, όχι πολιτικό ή στρατηγικό θέμα. Τη στρατηγική επιλογή την έκανε η ιστορία. Η Πολωνία, πχ είναι προφανώς ευρωπαϊκή χώρα και η μοίρα της ήταν πάντα να ενταχθεί στην ΕΕ. Οταν οι χώρες ενταχθούν, προσαρμόζονται αμέσως. Οχι ότι υπακούουν σε όλους τους ευρωπαϊκούς νόμους, αυτό δεν το κάνουν ούτε τα ιδρυτικά μέλη, αλλά δεν υπάρχει σημαντική οπισθοδρόμηση, ούτε δυσάρεστες εκπλήξεις. Τις προηγούμενες δύο δεκαετίες, οι παραδοχές έδειχναν να ισχύουν και οι διευρύνσεις ήταν επιτυχείς. Τώρα όλα αλλάζουν.
Είναι πλέον σαφές ότι ο ενθουσιασμός για τη διεύρυνση έχει καμφθεί τόσο στα υπάρχοντα όσο και στα υπό ένταξη μέλη. Η διεύρυνση δεν είναι πια συναινετικά αποδεκτή, είναι στόχος των ελίτ, όπως είναι και η ίδια η Ευρωπαϊκή Ενωση.
Βλάπτει κυβερνήσεις
Ετσι, η παλιά ευεργετική διαδικασία (οι δυτικοποιημένες ελίτ υποβάλλουν αίτηση ένταξης, οι Βρυξέλλες τις υποστηρίζουν, οι φιλοδυτικοί αντλούν πολιτικά οφέλη) δεν λειτουργεί πια. Τόσο η Τουρκία όσο και η Σερβία έχουν φιλοδυτικές κυβερνήσεις. Ομως οι Τούρκοι δεν θέλουν να ανοίξουν τα λιμάνια τους στην Κύπρο και οι Σέρβοι δεν θέλουν να συλλάβουν το στρατηγό Μλάντιτς γιατί και στις δύο χώρες έρχονται εκλογές και η Ε.Ε. βλάπτει αντί να ωφελεί τις κυβερνήσεις. Κατά αντίστοιχο τρόπο, σε πολλά από τα νυν μέλη της Ε.Ε., οι πολιτικοί που υποστηρίζουν τη διεύρυνση ζημιώνονται.
Επιπλέον, η περίπτωση της Τουρκίας δείχνει ότι η εκπλήρωση των κριτηρίων ένταξης δεν είναι πλέον τεχνικό ζήτημα. Για την Τουρκία, η αναγνώριση της ελληνοκυπριακής κυβέρνησης ως μοναδικής νόμιμης κυβέρνησης της Κύπρου είναι εξ ολοκλήρου πολιτική απόφαση.
Γιατί εναντιώνονται
Επίσης, πλέον δεν είναι σίγουρο ότι, μόλις ενταχθούν, τα νέα μέλη θα συμπεριφερθούν σωστά. Το ταραχώδες για την ανατολική Ευρώπη 2006 ήταν κλασικό παράδειγμα. Ολα αυτά εξηγούν το γιατί τόσοι πολλοί Ευρωπαίοι έχουν αρχίσει να στρέφονται εναντίον της διεύρυνσης, αλλά δεν το δικαιολογούν.
Η Ε.Ε. έχει επωφεληθεί τα μάλα από τη διεύρυνση, επειδή, μεταξύ άλλων, η κοινή αγορά μεγάλωσε και δημιουργήθηκαν μεγαλύτερες και πιο αποτελεσματικές πανευρωπαϊκές πολυεθνικές εταιρείες. Μια αποτυχία της διεύρυνσης θα μπορούσε να προξενήσει εφιάλτες για την εξωτερική πολιτική στην ανατολική Μεσόγειο ή τα δυτικά Βαλκάνια.
Υπονομεύονται τα θεμέλια
Για όλους αυτούς τους λόγους, η σύνοδος κορυφής της Ε.Ε. έχει να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα που υπερβαίνει την Τουρκία και είναι το πώς να κρατήσει την πολιτική της διεύρυνσης ζωντανή την ώρα που τα θεμέλιά της υπονομεύονται. Αν όμως κρίνει κανείς από τις βαθιές διαφορές αντιλήψεων ανάμεσα στα κράτη μέλη για το μελλοντικό μέγεθος και το ρόλο της Ευρώπης, η σύνοδος μάλλον θα δώσει ένα ακόμη πλήγμα σε αυτό που κάποτε θεωρούνταν το σημαντικότερο ευρωπαϊκό επίτευγμα.