«Μόλις φαγωθεί η γαλοπούλα, το μεγάλο ερώτημα της αγοράς δώρων αρχίζει να λαμβάνει την αποτρόπαια μορφή, την οποία έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια», έγραφε η New York Tribune το 1894. Κοινώς, η αγωνία των Αμερικανών μπροστά στο τιτάνιο έργο της επιλογής δώρων χρονολογείται έναν και πλέον αιώνα. Γι’ αυτό άλλωστε οι άνθρωποι έχουν βρει λύσεις για να αντιμετωπίσουν τα συμπτώματα της προχριστουγεννιάτικης καταναλωτικής υστερίας: Χαρίζουν δωροεπιταγές, η συνολική αξία των οποίων αναμένεται να φτάσει φέτος τα 25 δισεκατομμύρια δολάρια. Μάλιστα, οι επιχειρήσεις προωθούν με πάθος αυτό το είδος δώρων, το οποίο θεωρείται ότι ενισχύει την κατανάλωση, αφού ισοδυναμεί με ένα άτοκο δάνειο εκ μέρους των «δωρητών» και, επιπλέον, οι αποδέκτες των δωροεπιταγών τείνουν να ξοδεύουν λίγο παραπάνω από το ακριβές αντίτιμο. Οπως επισημαίνει στο τελευταίο του τεύχος το περιοδικό New Yorker, ουσιαστικά η διέξοδος των δωροεπιταγών μαρτυρά πόσο κακοί είμαστε όλοι στην επιλογή των «σωστών» δώρων. Ερευνες μεταξύ ζευγαριών αποδεικνύουν ότι σπάνια ο ένας σύντροφος μαντεύει τις επιθυμίες του άλλου, αλλά συνήθως προβάλλει τις δικές του και τις παρουσιάζει σαν να είναι του συντρόφου του. Τις περισσότερες φορές, λοιπόν, η επιλογή ενός λάθος δώρου προκαλεί τεράστια απογοήτευση μεταξύ ζευγαριών, επειδή θεωρούν ότι το έτερον ήμισυ αδιαφορεί πλήρως για τις πραγματικές τους ανάγκες.
Σύμφωνα με έρευνες, οι άνθρωποι τείνουν να ξοδεύουν πολύ περισσότερα χρήματα για δώρα από όσο σημαίνουν για εκείνους που τα λαμβάνουν. Μπορεί δηλαδή κάποιος να δαπανήσει εξήντα δολάρια για ένα πουλόβερ, για το οποίο ο παραλήπτης του δώρου δεν θα ξόδευε ούτε είκοσι…
Στις χώρες όπου η ανταλλαγή δώρων τηρείται ευλαβικά και περιλαμβάνει νέους, γέρους, παιδιά και μεσήλικες, καθένας εξ αυτών καλείται να καταβάλει για κάθε δώρο ποσό αντίστοιχο με αυτό που αναμένεται ότι θα λάβει. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, ο εγγονός να κάνει στον παππού ένα ζευγάρι κάλτσες αξίας 5 ευρώ, ενώ τα ρόλερ-μπλέιντς του στοίχισαν στον παππού 80! Τέτοιου είδους αποκλίσεις μπορούν να οδηγήσουν σε ομηρικούς καβγάδες γύρω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, πάνω από τον αχνιστό καφέ και τα κουλουράκια. Θεωρητικά ισχυριζόμαστε ότι θέλουμε να κρύψουμε την τιμή, κόβουμε με μανία τα καρτελάκια, σβήνουμε τις τιμές, μουτζουρώνουμε με μπλάνκο κάθε σημάδι, που θα μπορούσε να μας προδώσει, αλλά την κρίσιμη στιγμή καταλήγουμε με το τεφτέρι να κάνουμε μπακάλικους υπολογισμούς.
Ενας οικονομολόγος θα μπορούσε να προτείνει λοιπόν να εγκαταλείψουμε τη σπατάλη χρημάτων και συναισθημάτων και να αρχίσουμε να ανταλλάσσουμε ρευστό. Η άνθηση των δωροεπιταγών είναι ουσιαστικά μια κοινωνικά πιο αποδεκτή εκδοχή αυτής της πρότασης, καθώς οι δωροεπιταγές είναι ελαφρώς πιο προσωπικές από τα χρήματα, αλλά δεν πρόκειται να δαπανηθούν για ανεπιθύμητα δώρα.
Δωροεπιταγές για τα Χριστούγεννα, λίστα γάμου στους νεόνυμφους, «φακελάκια» στα γενέθλια των παιδιών, για να τα βάλουν στον κουμπαρά τους. Μπορεί όλα αυτά τα ersatz δώρα να μας γλιτώνουν από ένα σωρό σαβούρα, αλλά από την άλλη δημιουργούν ένα κενό στο στομάχι. Ουδείς κάνει πλέον τον κόπο να σκεφτεί και να ψάξει ποιο είναι το «σωστό» δώρο για μας.