ΑΒΑΝΑ. Σε μια χώρα σαν την Κούβα, όπου το κράτος ελέγχει σχεδόν τα πάντα, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι υπάρχει ένα κυβερνητικό όργανο που ασχολείται με τη μουσική ραπ.
Η κουβανική κυβέρνηση, θορυβημένη από τον αριθμό των νεαρών Κουβανών που ραπάρουν (τραγουδούν μουσική ραπ), ίδρυσε πριν από τέσσερα χρόνια την Υπηρεσία Κουβανικής Ραπ με στόχο να εντάξει τους επαναστάτες ράπερ στο σύστημα. Αυτή που επιλέχθηκε για επικεφαλής της υπηρεσίας είναι η Σουζάνα Γκαρσία Αμάρος, 46 ετών, με σπουδές στη λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής και ειδικευμένη στα γραπτά Αφροκουβανών. Οταν την προσέγγισαν από το υπουργείο Πολιτισμού, λέει η κ. Αμάρος, τους απάντησε ότι δεν ειδικεύεται στη ραπ, αλλά εκτιμά τη μουσική αυτή και τα μηνύματα που θέλει να περάσει.
«Η ραπ είναι μια μορφή πολέμου. Είναι ένας τρόπος διαμαρτυρίας για ένα τμήμα του πληθυσμού. Εχει δύναμη. Δεν είναι μόνο ο ρυθμός -μπουμ, μπουμ, μπουμ- είναι οι στίχοι», λέει η Σουζάνα.
Η υπηρεσία έγινε χορηγός ενός ετήσιου φεστιβάλ μουσικής χιπ-χοπ, που ξεκίνησε το 1994 και άρχισε να προωθεί ράπερ και περιοδικά, να τους φτιάχνει δίσκους. Ομως, μόνο καλλιτέχνες που η μουσική τους δεν προσβάλλει πολύ την κομματική γραμμή ενισχύονται από την υπηρεσία. «Δεν φτιάχνουμε δίσκους με τραγούδια που μιλάνε άσχημα για την επανάσταση», λέει η κ. Αμάρος. «Δεν θα είχε νόημα». Δεν αποτελεί έκπληξη βεβαίως το γεγονός ότι οι περισσότεροι ράπερ διστάζουν να συνεργαστούν με την κυβέρνηση, ακόμη και αν δυσκολεύονται να βγάλουν δίσκο.
Μόνο εννέα συγκροτήματα συνεργάζονται με την υπηρεσία. Από τα υπόλοιπα 500 ή περισσότερα συγκροτήματα που υπάρχουν στην Κούβα, ορισμένα εκφράζουν τόσο έντονη αντίθεση με την κουβανική κοινωνία, όσο έντονος είναι και ο ρυθμός που συνοδεύει τα τραγούδια. «Δεν συμφωνούμε με κανένα πολιτικό σύστημα, ούτε αυτό εδώ ούτε αυτό που έχετε εσείς», λέει ο 23χρονος Αλντο Ροντρίγκεζ Μπακέρο, ο οποίος μαζί με τον φίλο του Μπιάν Ροντρίγκεζ Γκάλα έχουν φτιάζει ένα δημοφιλές γκρουπ με το όνομα «Οι Χωριάτες». «Θέλουμε ελευθερία». Ενώ η ραπ έχει απήχηση σε μια μόνο μερίδα των νεαρών Κουβανών, πολλοί ακόμη αμφισβητούν το σύστημα.
Σύμφωνα με έρευνες της κουβανικής κυβέρνησης, οι περισσότεροι άνεργοι Κουβανοί είναι νέοι και πολλοί αισθάνονται αβεβαιότητα για το μέλλον τους. Γι’ αυτό ευθύνεται ο εμπορικός αποκλεισμός των ΗΠΑ, ισχυρίζεται η κουβανική κυβέρνηση.
Ο υπουργός Εξωτερικών της Κούβας, Φελίπε Πέρες Ρόκε, έθιξε σε μια ομιλία του πέρυσι το θέμα της απογοήτευσης που νιώθουν πολλοί νεαροί Κουβανοί. «Βρισκόμαστε μπροστά σε μια πρόκληση» είπε ο κ. Ρόκε, που είναι σαραντάρης και θεωρείται ένας από τους ανερχόμενους Κουβανούς πολιτικούς. «Αυτοί οι νέοι διαθέτουν περισσότερες πληροφορίες και περισσότερες καταναλωτικές προσδοκίες από τους νέους στην αρχή της επανάστασης».
Προσέθεσε ότι οι νεαροί Κουβανοί πιθανότατα ακούνε τους γονείς τους να λένε ιστορίες για την κοινωνική πρόοδο που σημειώθηκε υπό τον Φιντέλ και απαντάνε: «Σας παρακαλώ, μην ξαναλέτε αυτή την παλιά ιστορία». Αυτό ισχύει ιδίως για τους Αφροκουβανούς, δηλαδή περίπου το 60% του πληθυσμού. Σύμφωνα με μελέτες, είναι αισθητά φτωχότεροι από τους λευκούς, μεταξύ άλλων διότι πιθανώς δεν έχουν συγγενείς στις ΗΠΑ που να τους στέλνουν εμβάσματα και διότι οι λευκοί είναι αυτοί που έχουν τις περισσότερες δουλειές στον τουριστικό τομέα.
Τα παράπονα ράπερ
Οι Αφροκουβανοί παραπονιούνται ότι μένουν σε χειρότερα σπίτια και ότι η αστυνομία τους παρενοχλεί συχνότερα απ’ ό,τι τους λευκούς Κουβανούς. Οι ράπερ μιλάνε γι’ αυτό και άλλα προβλήματα ωμά. «Αυτά που τραγουδάμε, ο λαός δεν μπορεί να τα πει» λέει ο Μπακέρο. «Νομίζουν ότι είμαστε τρελοί. Εμείς λέμε όσα αυτοί ψιθυρίζουν». Αναγνωρίζει, δε, ότι η μάνα του και η μάνα του φίλου του ανησυχούν για όσα λένε. «Δεν θέλουν να μας χάσουν». Ομως αυτοί συνεχίζουν να ραπάρουν, παρόλο που μερικοί καταστηματάρχες της Αβάνας τούς απαγορεύουν κατά καιρούς να τραγουδάνε στα μαγαζιά τους εξαιτίας ορισμένων τραγουδιών τους, μεταξύ άλλων και ενός που μιλάει για την παρενόχληση από την αστυνομία.
Οσον αφορά την υπηρεσία για τη ραπ μουσική, ο Μπακέρο την απορρίπτει με μια κίνηση του χεριού. «Δεν θέλουμε να είμαστε σε καμία υπηρεσία. Για εμάς είναι το ίδιο με σκλαβιά». Ομως δεν ακούνε πολλοί τα τραγούδια τους, όπως και των άλλων Κουβανών ράπερ. Φτιάχνουν τους δίσκους τους σε στούντιο στα σπίτια τους και τους μοιράζουν οι ίδιοι. «Είναι πολύ δύσκολο να τραγουδάς ραπ στην Κούβα», παραδέχεται.
Ενας από τους ανθρώπους που δουλεύουν παρασκηνιακά για να βοηθήσουν τους ράπερ είναι η Σέρι Ντάλντον, μια Αμερικανίδα που έχει αλλάξει το όνομά της σε Νεχάντα Αμπιόντουν. Η κ. Αμπιόντουν ζει εξόριστη στην Κούβα, καθώς το FBI την καταζητεί για μια σειρά από ληστείες και έχει ιδρύσει μια οργάνωση, τον «Μαύρο Σεπτέμβρη», για την προώθηση της χιπ-χοπ κουλτούρας. «Πάντοτε αγαπούσαν την αμερικανική μουσική στην Κούβα. Από την εποχή του Νατ Κινγκ Κόουλ και της Αρίθα Φράνκλιν».
Η ραπ που πρώτη φορά την άκουσαν στις αρχές της δεκαετίας του ’80 όσοι Κουβανοί ζούσαν στο ανατολικό τμήμα του νησιού και έπιαναν ραδιοφωνικούς σταθμούς από τη Φλώριδα, δεν αποτελεί εξαίρεση. «Οι στίχοι τους μιλάνε για τα πάντα, από τις φυλετικές διακρίσεις μέχρι την αστυνομία. Μιλάνε για διακρίσεις στην κοινωνία που θεωρούνται ταμπού».
Απογοήτευση
Ομως, παρά την απογοήτευση πολλών Κουβανών από το σύστημα, η ραπ φαίνεται ότι χάνει έδαφος τα τελευταία χρόνια. Το φεστιβάλ του περασμένου χρόνου ήταν απογοητευτικό και φέτος ακυρώθηκε. Κανείς δεν γνωρίζει γιατί, ορισμένοι ράπερ όμως λένε ότι δεν φταίει τόσο η κυβέρνηση όσο ένα νέο μουσικό είδος. Λέγεται ρέγκετον και είναι μια μείξη ρέγκε, λάτιν και ραπ. Προέρχεται από το Πουέρτο Ρίκο και σήμερα είναι της μόδας.
Η κυβερνητική υπηρεσία για τη ραπ έχει αρχίσει να προωθεί τους καλλιτέχνες που τραγουδάνε το νέο είδος, καθώς οι στίχοι τους συχνότερα έχουν στόχο να κάνουν τον κόσμο να χορέψει, παρά να διαμαρτυρηθεί.
Ετσι είναι δυσκολότερο από ποτέ για τους ράπερ να βρούνε σκηνή για να παίξουν. «Το ρέγκετον αφορά το σεξ και τα κορίτσια και αυτό είναι όλο», λέει ο 19χρονος Μάριο Γκουτιέρες, ο οποίος επικρίνει τους ράπερ φίλους του που έχουν προσχωρήσει στο νέο είδος. «Εμείς τραγουδάμε για την αλλαγή. Θέλουμε ελευθερία. Θέλουμε μια Κούβα καλύτερη από αυτή».