Η χρονιά που πέρασε έφερε στο προσκήνιο τις πολιτικές δυναμικές που αναπτύσσονται ανάμεσα στις τρεις μεγάλες θρησκείες και εντός των ίδιων των θρησκειών. Ηταν τόσο δραματικές οι εξελίξεις, που το 2006 θα μείνει ως η χρονιά που η θρησκεία βγήκε από τη σκιά της πολιτικής και του εθνικού κράτους και κατέστησε σαφές ότι θα διαδραματίζει πλέον καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής σε εθνικό αλλά και σε πολύ ευρύτερο πεδίο. Από τον Ιανουάριο, όταν μια δανέζικη εφημερίδα δημοσίευσε σατιρικά σκίτσα του Μωάμεθ, που έθιξαν τις ευαισθησίες πολλών μουσουλμάνων, έως την προσπάθεια να αφαιρεθεί το χριστιανικό μήνυμα από τα Χριστούγεννα σε κάποιες δυτικές χώρες ώστε να μη θιγούν οι αλλόθρησκοι, το ρήγμα ανάμεσα στις θρησκείες ήταν στην πρώτη γραμμή των διεθνών εξελίξεων και στις πρώτες σελίδες των εφημερίδων.
Από τα σκίτσα στον «Ιδομενέα»
Το θέμα των σκίτσων στη Δανία προέκυψε από μια προφανώς προκλητική προσπάθεια να δοκιμαστούν τα όρια ανάμεσα στην ελευθερία έκφρασης και την ανάγκη να σεβόμαστε τις ευαισθησίες άλλων πολιτισμών. Απέδειξε ότι όσον αφορά τον μουσουλμανικό κόσμο, η αντίδραση μπορεί να είναι πιο βίαιη και πιο απτή από την αρχική πρόκληση: άνθρωποι σκοτώθηκαν και τα οικονομικά συμφέροντα της Δανίας υπέστησαν μεγάλο πλήγμα. Το πάθημα δεν πήγε χαμένο. Τον Οκτώβριο η Ντόιτσε Οπερα του Βερολίνου ακύρωσε παράσταση του έργου «Ιδομενέας» του Μότσαρτ, επειδή ο σκηνοθέτης, αυθαιρέτως, παρουσίαζε τον πρωταγωνιστή -μυθικό βασιλιά της Κρήτης- να αδειάζει από ένα σακί τα ασώματα κεφάλια του Ποσειδώνα, του Χριστού, του Βούδα και του Μωάμεθ. Οι φόβοι πιθανών βίαιων αντιδράσεων των μουσουλμάνων (και όχι των οπαδών των άλλων θρησκειών) προκάλεσαν την ακύρωση της παράστασης. Οταν τελικά παρουσιάστηκε η όπερα τον Δεκέμβριο, δεν συνέβη τίποτα – αλλά ο φόβος της βίας των φανατικών μουσουλμάνων φάνηκε πάλι να καθορίζει τη συμπεριφορά άλλων λαών και πολιτισμών. Με τη ραγδαία εξάπλωση μουσουλμανικών κοινοτήτων σε χριστιανικές χώρες, το μέτωπο αντιπαραθέσεων μετακινείται συνεχώς όσο οι δύο πολιτισμοί δοκιμάζουν τις αντοχές και ανοχές τους.
Οι δηλώσεις του Πάπα
Αλλά ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ πρωταγωνίστησαν και σε διαμάχη πολύ υψηλότερου επιπέδου. Τον Σεπτέμβριο, ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄ έθεσε ευθέως το θέμα της συνύπαρξης των δύο θρησκειών, χρησιμοποιώντας τα λόγια του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου, ο οποίος κατηγόρησε τον Μωάμεθ για «απανθρωπιά» επειδή «νομοθέτησε πως η πίστη την οποία κήρυττε πρέπει να επιβληθεί διά του ξίφους». Η ομιλία του Πάπα στο Πανεπιστήμιο του Ρεγκενσμπούργκ είχε ως πρωταρχικό στόχο την αφύπνιση της Ευρώπης μπροστά στους κινδύνους της εγκατάλειψης της (Χριστιανικής, εννοείται) θρησκείας. Προκάλεσε όμως την παγκόσμια κατακραυγή των μουσουλμάνων. Και εξόργισε πολλούς στην Τουρκία, όπου θα ακολουθούσε επίσημη επίσκεψη του Ποντίφικα τον Νοέμβριο. Οι Τούρκοι, βέβαια, δεν χάρηκαν με την επιλογή των σκέψεων ενός ελληνόφωνου αυτοκράτορα, του οποίου η χριστιανική αυτοκρατορία έπεσε μαχόμενη εναντίον των Οθωμανών λίγα χρόνια αργότερα.
Αφού δήλωσε τη λύπη του για τις αντιδράσεις των μουσουλμάνων, και όχι για τα λόγια που τις προκάλεσαν, ο Βενέδικτος πραγματοποίησε την επίσκεψη στην Τουρκία. Εκεί, ως ηγέτης μιας μεγάλης και πεπειραμένης διπλωματικής μηχανής, πρώτα φάνηκε να επικροτεί την πιθανή ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση (κάτι στο οποίο έχει αντιτεθεί στο παρελθόν) και μετά προσέφερε στήριξη στον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, παρά τις αντιρρήσεις των Τούρκων. Μέσα στον ίδιο χρόνο δηλαδή, ο Πάπας φάνηκε να κινείται πάνω στη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον Χριστιανισμό και το Ισλάμ. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης, βεβαίως, ζει μονίμως πάνω σε αυτή τη γραμμή.
Ετσι και η Τουρκία η ίδια βρίσκεται πάνω στο ρήγμα ανάμεσα σε Ευρώπη και Ασία, και είναι η πρώτη μουσουλμανική χώρα υποψήφια για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Εδώ δοκιμάζεται η σχέση των Ευρωπαίων -παιδιά και του Χριστιανισμού και του Διαφωτισμού- με έναν τελείως διαφορετικό πολιτισμό. Η δοκιμασία αυτή θα καθορίσει το μέλλον της περιοχής.
Οσον αφορά την τρίτη μονοθεϊστική θρησκεία (και μήτρα των άλλων δύο), τον Ιουδαϊσμό, το 2006 ήταν μια σημαντική χρονιά, η οποία εγκυμονεί δυσμενείς εξελίξεις. Για πρώτη φορά στα 58 χρόνια του το Ισραήλ ενεπλάκη σε πόλεμο τον οποίο δεν κέρδισε. Η εισβολή στον Λίβανο ήταν άκρως καταστρεπτική για τη δύσμοιρη αυτή χώρα, αλλά δεν επέφερε καμία νίκη για το Ισραήλ, το οποίο ακόμη αντιμετωπίζει την απειλή των μαχητών της Χεζμπολάχ και των άλλων εχθρών του, έχοντας στερηθεί το μανδύα της ακατανίκητης πολεμικής μηχανής.
Και αυτή η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα της μεγάλης αλλαγής που συντελείται, λόγω της μετεξέλιξης του ίδιου του Ισλάμ και του πολιτικά βαρύνοντα ρόλου που πλέον διαδραματίζει η θρησκεία αυτή – είτε εντός κρατών είτε σε πολύ ευρύτερο επίπεδο, όπως είδαμε στις σχεδόν οικουμενικές διαμαρτυρίες για τα σκίτσα και τις δηλώσεις του Πάπα. Στον Λίβανο σημειώθηκε μια νέα εξέλιξη της πολιτικής και της στρατιωτικής θεωρίας διά της οργάνωσης Χεζμπολάχ, η οποία είναι θρησκευτική μεν και απαρτίζεται από μέλη της σιιτικής κοινότητας του Λιβάνου, αλλά παίζει καθαρά πολιτικό και στρατιωτικό ρόλο υπέρ του Ιράν. Το Ιράν διοικείται από τον σιιτικό κλήρο, είναι προστάτης όλων των σιιτών στην ευρύτερη περιοχή και υποστηρίζει τη Χεζμπολάχ, έτσι ώστε ο μεγάλος εχθρός, το Ισραήλ, να έχει μονίμως μια ανοικτή πληγή στα βόρεια σύνορά του. Το περασμένο καλοκαίρι, η Χεζμπολάχ ζήλεψε τη δόξα μαχητών της Χαμάς που απήγαγαν έναν Ισραηλινό στρατιώτη στη Γάζα και έκανε επιδρομή στο βόρειο Ισραήλ, απαγάγοντας δύο στρατιώτες. Το Ισραήλ, το οποίο μάλλον περίμενε την αφορμή για να επιτεθεί στη Χεζμπολάχ, βομβάρδισε τον Λίβανο ανελέητα, αλλά δεν κατάφερε ούτε τους στρατιώτες του να ελευθερώσει ούτε τη Χεζμπολάχ να τσακίσει. Αυτή συνέχισε να εκτοξεύει πυραύλους εναντίον του Ισραήλ σε όλη τη διάρκεια της εισβολής.
Σιίτες και σουνίτες
Ο κίνδυνος για τον Λίβανο είναι ότι η Χεζμπολάχ ήταν μέλος της εθνικής κυβέρνησης και όμως προκάλεσε τον πόλεμο με το Ισραήλ χωρίς να ενημερώσει τα άλλα μέλη του συνασπισμού. Τώρα, με την υποστήριξη του Ιράν αλλά και της Συρίας (η οποία έχει μεν κοσμικό καθεστώς αλλά παίζει με τη φωτιά των θρησκευτικών οργανώσεων) η Χεζμπολάχ είναι κράτος εν κράτει και απαιτεί εκλογές.
Επίσης, στο Ιράκ η αντίσταση εναντίον των Αμερικανών έχει εξελιχθεί σε έναν αμείλικτο πόλεμο ανάμεσα στους σιίτες και τους σουνίτες για την κυριαρχία της χώρας. Οι σιίτες, ως πλειοψηφία που καταπιεζόταν από το σουνιτικό καθεστώς, λειτουργούν και εδώ ως όργανο της Τεχεράνης. Η Σαουδική Αραβία, ως προστάτης των σουνιτών, απειλεί ότι θα εμπλακεί και αυτή στο χάος του Ιράκ. Απειλείται, δηλαδή, ένας πόλεμος μέσω τρίτων που δεν θα αργήσει να γενικευθεί σε πόλεμο ανάμεσα στα δύο κυρίαρχα δόγματα του Ισλάμ. Εδώ πλέον ο διαχωρισμός μεταξύ θρησκείας και πολιτικών ή στρατιωτικών σκοπών των εμπλεκομένων παύει να είναι ευδιάκριτος.
Και στην Αφρική
Η χρονιά που πέρασε ήταν και η χρονιά που ο υπόλοιπος κόσμος πληροφορήθηκε, επιτέλους, κάτι για τον φριχτό πόλεμο που διεξάγει το ισλαμικό αραβικό καθεστώς του Σουδάν εναντίον των μαύρων εξεγερμένων στην περιοχή Νταρφούρ. Τα δύστυχα θύματα, εκ των οποίων 200.000 έχουν σκοτωθεί και 2,5 εκατομμύρια εκτοπιστεί, έχουν την ατυχία να μην είναι ούτε Αραβες ούτε μουσουλμάνοι.
Τις τελευταίες μέρες του χρόνου, η Αιθιοπία εισέβαλε στη Σομαλία για να βοηθήσει τη μεταβατική κυβέρνηση να απωθήσει τις ισλαμικές δυνάμεις που έχουν καταλάβει την εξουσία.
Η πρώτη γραμμή στη μάχη των θρησκειών εκτείνεται σχεδόν παντού πλέον και παρουσιάζεται με πολλές μορφές.