«Οποιο κεφάλι σηκώνεται, θα κόβεται»! Το μήνυμα στάλθηκε δύο φορές μέσα στο 2006, την πρώτη με τον θάνατο του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς στις φυλακές του Διεθνούς Δικαστηρίου στη Χάγη και τη δεύτερη με τον απαγχονισμό του Σαντάμ Χουσεΐν σε αμερικανικό στρατόπεδο, στη Βαγδάτη.
Οι σκηνοθέτες της εκτέλεσης φρόντισαν να την κάνουν όσο γίνεται περισσότερο ταπεινωτική: Ο πρώην δικτάτορας αντιμετώπισε όχι το εκτελεστικό απόσπασμα, αλλά την αγχόνη, σαν κοινός εγκληματίας, βαδίζοντας στο ικρίωμα χωρίς ούτε έναν δικό του άνθρωπο. Η ιρακινή κυβέρνηση δεν δίστασε να τον εκτελέσει την ημέρα που αρχίζει μια από τις μεγαλύτερες θρησκευτικές γιορτές των μουσουλμάνων, το Εΐντ αλ Αντχα, την ώρα που τρία εκατομμύρια πιστοί συγκεντρώνονταν στη Μέκκα για το καθιερωμένο, ετήσιο προσκύνημα. Μια τελετουργική εκτέλεση, κάτι σαν εξορκισμός του δαίμονα.
Από χθες τα χαράματα, ο Σαντάμ Χουσεΐν παραδόθηκε στη κρίση της Ιστορίας. Η απέχθεια προς τη θανατική ποινή και η ωμή εκδικητικότητα των δημίων του δεν μπορούν να σβήσουν τα εγκλήματα του πρώην δικτάτορα και τις πελώριες ευθύνες του για τις διαδοχικές τραγωδίες του ιρακινού έθνους, από τον οκταετή πόλεμο με το Ιράν μέχρι την εισβολή στο Κουβέιτ και τις σφαγές Κούρδων και Σιιτών.
Ωστόσο, οι εκτελεστές του κινδυνεύουν να μετατρέψουν έναν δικτάτορα σε μάρτυρα του αραβικού εθνικισμού. Οτιδήποτε και να καταλογίσει κανείς στον Σαντάμ, παραμένει γεγονός ότι δεν τέλειωσε τη ζωή του σαν τον Εριχ Χόνεκερ, τον ηγέτη της Λαοκρατικής Γερμανίας ο οποίος, μετά την πτώση του Τείχους, ζητούσε πολιτικό άσυλο στην πρεσβεία της Χιλής του Πινοσέτ, ούτε σαν τον Αμπντουλά Οτσαλάν, που ταπεινώθηκε με δηλώσεις μετανοίας ως δεσμώτης των τουρκικών αρχών. Βάδισε στο ικρίωμα αμετανόητος, ελπίζοντας ότι οι επόμενες γενιές των Αράβων θα θυμούνται κυρίως το ύστατο «όχι» και όχι τις ολέθριες επιλογές του.
«Μαύρη τρύπα»
Ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος, σε μια εποχή που η Αμερική βρισκόταν στο απόγειο της παγκόσμιας ισχύος της και είχε συσπειρώσει γύρω της σχεδόν όλα τα αραβικά κράτη, απέφυγε να καταλάβει τη Βαγδάτη και να εκτελέσει τον Σαντάμ. Μπορούσε να το κάνει, αλλά γνώριζε ότι η κατάρρευση του Μπάαθ θα σήμαινε τη διάλυση κάθε είδους κρατικής συνοχής και θα δημιουργούσε μια πελώρια μαύρη τρύπα στην καρδιά της Μέσης Ανατολής.
Και ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος γνώριζε ασφαλώς ότι ο Σαντάμ θα είναι περισσότερο επικίνδυνος ως νεκρός μάρτυρας παρά ως ζωντανός ισοβίτης. Πίστεψε όμως ότι δεν είχε άλλο δρόμο. Το 2006 κλείνει με τους νεκρούς Αμερικανούς στρατιώτες στο Ιράκ να αγγίζουν τους 3.000 (περισσότεροι από τα θύματα της 11ης Σεπτεμβρίου), με τον Δεκέμβριο να είναι ο πιο φονικός μήνας για τις δυνάμεις κατοχής μετά τη Φαλούτζα. Ευρύτερα στον αραβικό κόσμο, ο φόβος απέναντι στη συντριπτική στρατιωτική υπεροχή του Ισραήλ και των ΗΠΑ δεν λειτουργεί όπως μέχρι χθες, μετά τον πόλεμο στον Λίβανο και το χάος στο Ιράκ. Η σκέψη που προφανώς κυριάρχησε είναι ότι τα πράγματα δεν μπορούν να γίνουν, μετά την εκτέλεση του Σαντάμ, πολύ χειρότερα από ό,τι ήδη διαγράφονται.
Σουνιτική εκδίκηση
Η τελετουργική εκτέλεση του Σαντάμ Χουσεΐν αποτελεί οιωνό μελλοντικής διάσπασης του Ιράκ. Ο απαγχονισμός του ύστερα από μια δίκη για τη σφαγή Σιιτών ρίχνει λάδι στην ήδη μαινόμενη πυρκαγιά των φυλετικών – θρησκευτικών συγκρούσεων. Θα ακολουθήσει αναπόφευκτα κύμα εκδικητικών επιθέσεων από τους Σουνίτες, που κινδυνεύει να εξελιχθεί σε ανοιχτό, γενικευμένο εμφύλιο πόλεμο. Η σύγκρουση απειλεί να πάρει χαρακτήρα ευρύτερης περιφερειακής αναμέτρησης. Ηδη, Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος και Ιορδανία αγωνιούν για το ενδεχόμενο ενός περιφερειακού άξονα μεταξύ του σιιτικού Ιράν και ενός ελεγχόμενου επίσης από τους Σιίτες Ιράκ, που θα ανέτρεπε εκ βάθρων τους συσχετισμούς στην πιο εύφλεκτη περιοχή του κόσμου, την κυριότερη ενεργειακή δεξαμενή του πλανήτη.
Σε περίπτωση ανοιχτού εμφυλίου πολέμου στο Ιράκ, είναι πολύ πιθανό η υπόγεια βοήθεια που ήδη εισπράττουν οι Σουνίτες από τα γειτονικά σουνιτικά κράτη να πάρει μορφή ανοιχτής στρατιωτικής επέμβασης. Ας σημειωθεί ότι μέχρι τη μοιραία εισβολή του στο Κουβέιτ, ο Σαντάμ απολάμβανε της στήριξης όλων των αραβικών, σουνιτικών κρατών στην αναμέτρησή του με το φονταμενταλιστικό Ιράν του Χομεϊνί. Τα παλιά, τεκτονικά ρήγματα ενεργοποιούνται και πάλι, καθώς με τους πολέμους στο Ιράκ και το Αφγανιστάν οι Αμερικανοί κατάφεραν, άθελά τους βέβαια, να μετατρέψουν το Ιράν σε ισχυρή περιφερειακή δύναμη, με επιρροή που δεν ονειρευόταν ούτε επί εποχής Σάχη. Δεν είναι τυχαίο ότι μόλις προ τριών ημερών, μια από τις ισχυρότερες θρησκευτικές προσωπικότητες της Σαουδικής Αραβίας εξαπέλυε φιλιππικό εναντίον των Σιιτών, χτυπώντας τα τύμπανα του ιερού πολέμου.
Σε αυτό το φόντο, το 2007 προοιωνίζεται εξαιρετικά κρίσιμη, ίσως και ιστορική χρονιά για την ευρύτερη Μέση Ανατολή. Και το μεγαλύτερο ερώτημα, σχετικά με την αμερικανική πολιτική, δεν είναι, ίσως, πώς θα βρει στρατηγική εξόδου από το Ιράκ, αλλά πώς θα αντιμετωπίσει τον παράγοντα Ιράν και την απειλή της γενικευμένης περιφερειακής σύγκρουσης.