Γιατί ο καρκίνος καλπάζει όχι μόνο στις ανεπτυγμένες αλλά και στις υπανάπτυκτες χώρες; Σε τι οφείλεται η αύξηση των κρουσμάτων στα παιδιά; Τι μερίδιο ευθύνης έχουν το τσιγάρο, το αλκοόλ, τα φυτοφάρμακα; Στις ερωτήσεις αυτές απαντά η ειδική για τις αιτίες της καρκινογένεσης γιατρός Αννι Σάσκο, εμπειρογνώμων της Ε.Ε. και στέλεχος επί 22 χρόνια του Διεθνούς Ιδρύματος Ερευνας για τον Καρκίνο (IARC – International Agency for Research on Cancer) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Η Αννι Σάσκο, σήμερα διευθύντρια της ερευνητικής ομάδας επιδημιολογίας για την πρόληψη του καρκίνου στο ερευνητικό κέντρο INSERM στο Πανεπιστήμιο Victor Segalen Bordeaux της Γαλλίας, βρέθηκε στην Αθήνα στις 24 Μαΐου, πηγαίνοντας για Σαντορίνη, όπου συμμετείχε σε συνέδριο για τον καρκίνο. Η Γαλλίδα ειδικός είναι κατηγορηματική: τρόπος ζωής και περιβάλλον έχουν διπλασιάσει μέσα σε 20 χρόνια τα κρούσματα καρκίνου.
– Σε τι ποσοστό ο καρκίνος οφείλεται σε περιβαλλοντικούς παράγοντες;
– Η απάντηση είναι από 2% έως 80%, διότι η εμφάνισή του εξαρτάται από πολλούς παράγοντες που δεν έχουν συγκεκριμένη τιμή. Για παράδειγμα, από το όργανο του σώματος στο οποίο αναφερόμαστε, στο τι θεωρούμε περιβάλλον και στο ποιος δίνει απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Η δική μου άποψη είναι πραγματιστική. Την απάντηση θα δώσει η αξιολόγηση της επίδρασης ουσιών που υπάρχουν στον αέρα, το νερό, το έδαφος, το φαγητό, κ.λπ. Ουσίες χημικές ή φυσικές (π.χ. η ιονίζουσα και μη ιονίζουσα ακτινοβολία) που υπάρχουν στο εργασιακό και φυσικό περιβάλλον. Το τόσο μεγάλο εύρος πιθανοτήτων οφείλεται σε μια σειρά παραγόντων που είναι δύσκολο να προσεγγισθούν, όπως το πώς απορροφούνται και πώς μεταβολίζονται διάφορες φυσικές και χημικές ουσίες από τον οργανισμό, ποια η επίδραση και ελάχιστων ποσοτήτων, ποιες οι αθροιστικές επιπτώσεις από την επαναλαμβανόμενη έκθεση, την ενδομήτρια έκθεση, την έκθεση πολλών χημικών ουσιών ταυτόχρονα.
Στις προηγούμενες δεκαετίες υπήρχε η εσφαλμένη αντίληψη ότι η επίδραση των ρυπαντών στην καρκινογένεση είναι ελάχιστη. Οι εκτιμήσεις αυτές στηρίζονταν στη μελέτη μεμονωμένων τμημάτων πληθυσμού, όπως η πολυσυζητημένη μελέτη των Doll και Peto που δημοσιεύθηκε το 1981 (άντρες κάτω των 65 ετών εκτέθηκαν από το 1950 ώς το 1960 σε συγκεκριμένο ρύπο). Σήμερα δεν έχουμε συνολική εκτίμηση, αλλά από τις σύγχρονες μελέτες μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι μόνο το 50% των καρκίνων μπορεί να αποδοθεί σε κληρονομικά αίτια και σύγχρονο τρόπο ζωής. (κάπνισμα, αλκοόλ, κ.λπ.). Από το υπόλοιπο 50% ένα μεγάλο ποσοστό σχετίζεται με το περιβάλλον.
Κάπνισμα και αλκοόλ
– Τι ακριβές μερίδιο έχουν τσιγάρο και αλκοόλ;
– Ο καπνός είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο καρκινογόνο σε ολόκληρο τον κόσμο. Ευθύνεται για 5 εκατ. θανάτους ετησίως (το ένα εκατ. από καρκίνους). Σχετίζεται, σύμφωνα με τις μελέτες του IARC, με τον καρκίνο του πνεύμονα, ρινικής και στοματικής κοιλότητας, λάρυγγα, φάρυγγα, οισοφάγου, στομάχου, νεφρών, ουροδόχου κύστης, ήπατος, παγκρέατος, τραχήλου της μήτρας. Επίσης προκαλεί χρόνια μυελοειδή λευχαιμία. Στο δυτικό κόσμο, το 30% των καρκίνων στους άνδρες και το 10% – 15%, προς το παρόν, στις γυναίκες σχετίζεται με το κάπνισμα. Είναι προφανές ότι δεν μπορούμε να συζητάμε για πρόληψη καρκίνου, χωρίς την ενημέρωση για τις θανατηφόρες επιπτώσεις του καπνίσματος.
Τo αλκοόλ επίσης σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την εμφάνιση καρκίνου σε άνδρες και γυναίκες (λάρυγγα, φάρυγγα, οισοφάγου, παχέος εντέρου, μαστού).
– Πόσο επιδρά στην ανάπτυξη καρκίνου η κληρονομικότητα;
– Με τη γνώση που έχουμε μέχρι σήμερα λιγότερο από 10% των περιπτώσεων καρκίνου αποδίδονται στην κληρονομικότητα. Καρκίνοι που οφείλονται σε κληρονομικούς παράγοντες είναι των ωοθηκών και του μαστού. Αυτό φυσικά δεν αποκλείει ότι η προδιάθεση για καρκίνο επηρεάζεται από την κληρονομικότητα. Για παράδειγμα δύο άτομα που εκτίθενται στα ίδια εξωτερικά αίτια (π.χ. 25 χρόνια καπνιστές) δεν θα νοσήσουν με τον ίδιο τρόπο.
Εκθεση σε εντομοκτόνα
– Είναι τα εντομοκτόνα μία από τις βασικές αιτίες ανάπτυξης καρκίνου;
– Αυτό που ξέρουμε σίγουρα είναι ότι άνθρωποι που εκτίθενται σε εντομοκτόνα καθημερινά, αγρότες που δουλεύουν σε χωράφια και θερμοκήπια έχουν αυξημένα κρούσματα καρκίνου, λεμφώματα, σαρκώματα, όγκους στον εγκέφαλο και καρκίνο του προστάτη. Η επίδραση στο σύνολο του πληθυσμού είναι δύσκολο να προσεγγισθεί. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν κάποια ανησυχητικά στοιχεία. Για παράδειγμα, ο καρκίνος της ουροδόχου κύστης και τα λεμφώματα σε σκύλους που ζουν σε περιοχές όπου χρησιμοποιούνται φυτοφάρμακα είναι πολύ συχνά. Σε ορισμένες περιοχές έχει παρατηρηθεί αύξηση των κρουσμάτων καρκίνου σε παιδιά. Εχω συμμετάσχει σε έρευνα σχετική με τον καρκίνο του μαστού στην Ισπανία (Ibarluzea et. al. 2004), όπου διαπιστώθηκε υψηλή επικινδυνότητα για καρκινογένεση για κάποιες ομάδες γυναικών από τα φυτοφάρμακα. Ετσι αν και δεν υπάρχει απόλυτη απόδειξη, γνωρίζουμε ότι τα φυτοφάρμακα συμβάλλουν στην αύξηση των καρκινογενέσεων.
Αύξηση των κρουσμάτων στα παιδιά
– Πώς δικαιολογείται η αύξηση κρουσμάτων καρκίνου στα νεαρά άτομα;
– Η αύξηση στις καρκινογενέσεις είναι πολύ γρήγορη για να αποδοθεί σε μετάλλαξη γονιδίων. Επειτα, ο τρόπος ζωής των παιδιών δεν συμπεριλαμβάνει κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ, ανθυγιεινό εργασιακό περιβάλλον, σεξουαλική ζωή (αν και αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν την καρκινογένεση στα παιδιά, ως αποτέλεσμα της επίδρασης στην αναπαραγωγική υγεία των γονέων). Η αύξηση των παιδικών κρουσμάτων καρκίνου, λοιπόν, είναι δυνατόν να αποδοθεί σε περιβαλλοντικούς παράγοντες σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι οργανισμοί των εμβρύων, των βρεφών και των μικρών παιδιών είναι ευαίσθητοι στα καρκινογόνα.
Τα τελευταία 20 χρόνια, οι καρκινογενέσεις έχουν διπλασιασθεί (από 6,3% επί του παγκόσμιου πληθυσμού το 1980 σε 10,2% το 2000). Κάτι που οφείλεται εν μέρει στην αύξηση και τη γήρανση του πληθυσμού. Ομως, ακόμα και αν αποκλείσουμε αυτούς τους δύο λόγους με μαθηματικούς υπολογισμούς, θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχει αύξηση του καρκίνου στις περισσότερες χώρες του κόσμου, ανεξαρτήτως των μεθόδων πρόληψης και διάγνωσης. Δηλαδή, αύξηση των καρκινογενέσεων υπάρχει και στις ανεπτυγμένες και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η διαφορά είναι πως οι σημαντικές πρόοδοι στη θεραπεία συγκεκριμένων μορφών καρκίνου (όρχεως στα παιδιά, μαστού, προστάτη) έχουν σταθεροποιήσει ή και μειώσει τη θνησιμότητα από καρκίνο στο δυτικό κόσμο. Κάτι παρόμοιο δεν συμβαίνει στις αναπτυσσόμενες χώρες. Δεν θα πρέπει, ωστόσο, το επίπεδο ανάπτυξης των χωρών αυτών να χρησιμοποιείται ως δικαιολογία και να παραγνωρίζεται η αύξηση της ταλαιπωρίας και του πόνου των πληθυσμών τους.