Οπως και άλλοι σφοδροί επικριτές του Ισλάμ, η Αγιάν Χίρσι Αλι ζει σε καθεστώς εικοσιτετράωρης αστυνομικής προστασίας, υπομένει όμως αυτή τη δύσκολη κατάσταση με σπάνια ψυχραιμία και χάρη. Ψηλή και λυγερή, με χαμόγελο μικρού κοριτσιού, η Σομαλο-ολλανδή υπερασπίστρια των ανθρώπινων δικαιωμάτων μοιάζει με μοντέλο και μιλάει σαν εμπειροπόλεμος διανοούμενος.
Πριν από περίπου δύο χρόνια, ένας Ολλανδός μαροκινής καταγωγής, ο Μοχάμεντ Μπουγερί, έστειλε ένα γράμμα στην Αγιάν Χίρσι Αλι, χαρακτηρίζοντάς τη «φονταμενταλίστρια άπιστη» και «στρατιώτη του σατανά». Ο μακάβριος τρόπος που διάλεξε να παραδώσει το γράμμα ήταν καρφώνοντάς το στο στήθος του σκηνοθέτη Τέο βαν Γκογκ, τον οποίο είχε ήδη πυροβολήσει οκτώ φορές. Ο Βαν Γκογκ, απόγονος του μεγάλου ζωγράφου, είχε κάνει μια ταινία μικρού μήκους μαζί με την Αλι, με τίτλο «Υποταγή 1», στην οποία στίχοι από το Κοράνι, που αναφέρονται στο δικαίωμα του άντρα να χτυπάει τη γυναίκα του, παρουσιάζονταν χαραγμένοι στο σώμα μιας ηθοποιού.
Ο λόγος που ο Μπουγερί σκότωσε τον Βαν Γκογκ και όχι την Αλι ήταν επειδή εκείνη βρισκόταν ήδη υπό αστυνομική προστασία. Δύο χρόνια πριν από τον φόνο του Βαν Γκογκ, είχε αποκαλέσει το Ισλάμ «οπισθοδρομικό» σε μια τηλεοπτική συζήτηση, και είχε υποχρεωθεί να ζει κρυμμένη. Στη συνέχεια, το ολλανδικό Φιλελεύθερο Κόμμα τής πρόσφερε μια θέση βουλευτή, που της έδωσε την ευκαιρία να ασχοληθεί με θέματα όπως η ενδοοικογενειακή βία και ο γεννητικός ακρωτηριασμός των γυναικών – εκστρατείες που βρίσκονταν κάποτε στην πρώτη γραμμή των φεμινιστικών κινητοποιήσεων, αλλά τελευταία έμειναν στο περιθώριο εξαιτίας των πολυπολιτισμικών ευαισθησιών της Αριστεράς.
Η κατά τεκμήριο πιο αφομοιωμένη μετανάστρια της Ολλανδίας δέχτηκε δύο φορές την απόρριψη από τη δεύτερη πατρίδα της την περασμένη χρονιά. Οι ένοικοι της πολυκατοικίας όπου έμενε κατάφεραν να κερδίσουν μια δικαστική απόφαση έξωσής της, με τη δικαιολογία ότι έθετε τους γείτονές της σε κίνδυνο. Ταυτόχρονα, ένα τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ υποστήριξε ότι είχε προσκομίσει ψεύτικα δικαιολογητικά στην αρχική αίτησή της για άσυλο. Η ίδια το είχε ήδη παραδεχτεί πολλές φορές, ωστόσο μια υπουργός από το δικό της κόμμα αποφάσισε να ανακαλέσει την πολιτογράφησή της. Τελικά η ανάκληση ακυρώθηκε και η όλη φασαρία προκάλεσε την πτώση της κυβέρνησης. Στο μεταξύ, η Αλι έφυγε για την Ουάσιγκτον, όπου της προσφέρθηκε μια θέση συνεργάτη στο American Enterprise Ιnstitute.
Αυτοβιογραφία
Η κίνηση αυτή ήταν η τελευταία και όχι η πιο δραματική σε μια ζωή γεμάτη περιπέτειες. Γεννημένη στη Σομαλία, κόρη ενός αντιστασιακού ηγέτη, έζησε εξόριστη στην Αιθιοπία, στη Σαουδική Αραβία και στην Κένυα. Στο Ναϊρόμπι, εντάχθηκε στους Αδελφούς Μουσουλμάνους και το 1989 πίστευε ότι άξιζε να σκοτωθεί ο Σαλμάν Ρουσντί επειδή βλασφήμησε τον Προφήτη. Πώς κατέληξε από αφοσιωμένη μουσουλμάνα σε ατρόμητη κριτικό του Ισλάμ είναι μια συναρπαστική ιστορία, που την αφηγείται στην πρόσφατη αυτοβιογραφία της, με τίτλο «Απιστη».
Αν το δούμε αυστηρά, η Χίρσι Αλι δεν είναι άπιστη αλλά αποστάτρια, μια ιδιότητα που στο Κοράνι επιφέρει την ποινή του θανάτου. Η διάκριση δεν είναι άνευ σημασίας. Σε μια πρόσφατη δημοσκόπηση, ένας στους τρεις Βρετανούς μουσουλμάνους, 16-24 ετών, συμφώνησαν ότι «η αποστασία από το Ισλάμ πρέπει να τιμωρείται με θάνατο». Η διαπίστωση αυτή δεν την εκπλήσσει. Υποστηρίζει ότι η απόφαση της Ευρώπης να διατηρήσει τις πολιτιστικές διαφορές θα οδηγεί όλο και μεγαλύτερο αριθμό αποξενωμένων μουσουλμάνων να αναζητήσουν τη σιγουριά του φονταμενταλισμού. Οι φιλελεύθεροι, λέει, έχουν αποσείσει την ευθύνη να υποστηρίξουν τις αξίες τους. «Οφείλετε να πείτε ότι αν θέλει κάποιος να έχει τον προφήτη Μωάμεθ ως ηθικό οδηγό στον 21ο αιώνα και γνωρίζει τις επιλογές του προφήτη σχετικά με τους άπιστους, τις γυναίκες, τους ομοφυλόφιλους, είναι αναπόφευκτο να βρεθεί σε δυσαρμονία με τον τρόπο ζωής εδώ». Δίχως μια ανοιχτή και ρωμαλέα κριτική στη φύση των διδασκαλιών του προφήτη, συνεχίζει, «αυτοί οι κληρικοί που προσηλυτίζουν στο ακραίο Ισλάμ μένουν χωρίς αντίλογο και αφήνονται να προσελκύουν τα νεαρά παιδιά ανενόχλητοι».
Η Αγιάν Χίρσι Αλι μιλάει μια γλώσσα που δεν κάνει καμιά παραχώρηση στους ευφημισμούς της πολιτικής ορθότητας. Ορισμένοι σχολιαστές βρίσκουν την ευθύτητά της γοητευτική, άλλοι όμως αποστρέφονται την ακλόνητη σιγουριά της. Ο ιστορικός Τίμοθι Γκάρτον Ας την περιέγραψε ως μια «απλοϊκή φονταμενταλίστρια του Διαφωτισμού».
«Γι’ αυτόν», λέει γελώντας η Αλι, «ο Διαφωτισμός είναι πολύπλοκος, για μένα όχι». Εχοντας σπουδάσει πολιτική φιλοσοφία του 17ου και 18ου αιώνα, δεν θεωρεί ότι ο Διαφωτισμός ήταν ένα ομοιογενές φιλοσοφικό κίνημα. Η απλότητα, κατά τη γνώμη της, βρίσκεται στο κληροδότημα του Διαφωτισμού, στα πράγματα που θεωρούμε δεδομένα στη δυτική κοινωνικοπολιτική κουλτούρα: Την κυριαρχία του νόμου, τα δικαιώματα του ατόμου, την ελευθερία της έκφρασης. Για την Αλι, αυτές είναι θεμελιακές αντιλήψεις που δεν μπορούμε να τις παζαρεύουμε στο όνομα της πολιτιστικής ποικιλότητας. Λένε πως δεν υπάρχει μεγαλύτερος ζηλωτής από τον νεοπροσήλυτο, και πολλοί σχολιαστές έχουν συμπεράνει ότι η Αλι είναι ένα καλό παράδειγμα ζηλωτή της εκκοσμίκευσης. Μια εξήγηση που χρησιμοποιείται είναι ότι «τραυματίστηκε» από την ανατροφή της και τη συνακόλουθη υιοθέτηση του δυτικού τρόπου ζωής. Ετσι δικαιολογεί την εξέλιξή της ο Ιαν Μπουρούμα στο βιβλίο του «Φόνος στο Αμστερνταμ». Η ίδια, βέβαια, βρίσκει την εξήγηση αυτή πατερναλιστική. Στο βιβλίο της, ωστόσο, τα τραυματικά γεγονότα δεν λείπουν. Η περιγραφή της για το πώς της έκαναν κλειτοριδεκτομή με ψαλίδι στα πέντε της χρόνια θα προκαλέσει φρίκη σε πολλούς. Η κακομεταχείριση που υπέστη από τη μητέρα της όταν αρνήθηκε να την υπακούσει, θα άφηνε τραύματα στον οποιονδήποτε. Αλλωστε, ο λόγος που βρέθηκε στην Ολλανδία ήταν για να αποφύγει έναν εξαναγκαστικό γάμο (κατευθυνόταν προς τον Καναδά, όπου την περίμενε ο επίδοξος σύζυγος, μακρινός συγγενής της). Για να της χορηγήσουν όμως πολιτικό άσυλο, αναγκάστηκε να δηλώσει ότι ήταν θύμα πολιτικών διώξεων.
Στο βιβλίο της αναφέρει ότι η πρακτική της κλειτοριδεκτομής δεν έχει ισλαμική καταγωγή, ούτε εφαρμόζεται σε όλες τις μουσουλμανικές χώρες, ωστόσο, πολύ συχνά «δικαιολογείται στο όνομα του Ισλάμ». Οσο για τη μαντίλα, η Χίρσι Αλι δεν μασάει τα λόγια της. «Η μαντίλα», λέει, «υπάρχει για να δείξει ότι οι γυναίκες είναι υπεύθυνες για τον σεξουαλικό αυτοέλεγχο των ανδρών. Σε όλες τις κοινότητες όπου εφαρμόζεται ο θεσμός της μαντίλας, τα αγόρια δεν διδάσκονται να συγκρατούν τον εαυτό τους. Βλέπουν τις «ακάλυπτες» γυναίκες σαν σεξουαλικά διαθέσιμες και τις ενοχλούν συστηματικά».
Παρά την αυστηρή ρητορική της, η Χίρσι Αλι δεν ενδιαφέρεται για τον χωρισμό του κόσμου σε δύο στρατόπεδα πολιτιστικής σύγκρουσης. Εκείνο που την κινεί είναι το πάθος για την οικουμενικότητα των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Αν πιστεύεις στην ισότητα των γυναικών, τότε πρέπει να πιστεύεις στην ισότητα όλων των γυναικών, ανεξάρτητα από την κουλτούρα ή τη θρησκεία τους. Η βαθύτερη επιθυμία της είναι να επιτραπεί στους καταπιεσμένους του κόσμου, και ιδιαίτερα στις γυναίκες, να γευτούν τους καρπούς του Ορθού Λόγου. «Και για να γίνει αυτό», λέει, «κάποιοι πρέπει να ταρακουνήσουν το δέντρο».