Σε ένα καλοκαίρι που χαρακτηρίζεται από πλωτά Ταζ Μαχάλ, αφιερώματα στο Μπόλιγουντ και ένα νοσταλγικό, αποικιοκρατικού περιεχομένου, τηλεοπτικό τοπίο, μια νέα έκθεση στη Βρετανική Βιβλιοθήκη προσφέρει πιο ουσιαστική ματιά στην 60ή επέτειο από την ανεξαρτησία της Ινδίας και του Πακιστάν. Η έκθεση με τίτλο «Αντίστροφη μέτρηση μέχρι την ελευθερία» αφηγείται τους ταραγμένους αιώνες από την άφιξη της East India Company το 1608 ώς τα θρυλικά πλέον μεσάνυχτα της ανεξαρτησίας. Αν και είναι μικρή, κατορθώνει να παρουσιάσει επιτυχημένα τους ιστορικούς δεσμούς της Βρετανίας με ολόκληρη την ασιατική περιοχή.
Ενώ το τέλος της βρετανικής διοίκησης ήταν κρίσιμο ιστορικό γεγονός για τέσσερις χώρες της περιοχής, οι σημερινοί εορτασμοί επικεντρώνονται κυρίως στη σύγχρονη Ινδία. Αυτό οφείλεται λιγότερο στην ιστορία και περισσότερο σε ένα πονηρό φλερτ προς τη χώρα, που αποτελεί προσοδοφόρο εμπορικό εταίρο. Οι εκδηλώσεις για το τέλος της αποικιοκρατίας έρχονται σε ευθεία αντίθεση με τις εκκλήσεις για νέα υπερηφάνεια γύρω από τη βρετανική αυτοκρατορία ως εγγενές στοιχείο της «βρετανικότητας» και παρέχουν ορισμένες θετικές υπενθυμίσεις.
Η σύντομη παράθεση διαφημίσεων, σκίτσων, ομιλιών και λαϊκών τραγουδιών καταρρίπτει τον μύθο ότι η «ελευθερία» ως έννοια είναι δυτική αξία. Αυτά τα κείμενα αρνούνται την υποταγή και καλούν τους Ινδούς να διεκδικήσουν την ελευθερία, να μην περιμένουν να τους δοθεί.
Ο αγώνας αφορούσε ευρύ και ετερόκλητο κοινό. Υπήρχαν οπαδοί του Γκάντι, σοσιαλιστές, ινδουιστές και μουσουλμάνοι, κομμουνιστές και εξτρεμιστές επαναστάτες, καθώς και μέλη του Ινδικού Εθνικού Στρατού. Κάτω από την αντιπαλότητα προς την αποικιοκρατία υπέβοσκε η αίσθηση ότι για να εξασφαλίσει κανείς ελευθερία χρειάζεται αυτοκριτική και αλλαγή του ατόμου, αλλά και της κοινωνίας, θέση την οποία πολλοί σύγχρονοι αντι-αποικιοκράτες έχουν λησμονήσει. Πολλά από τα εκθέματα στην Εθνική Βιβλιοθήκη ήταν απαγορευμένα εκείνη την εποχή.
Απαγορευμένα έγγραφα
Ο ακαδημαϊκός Τζέραλντ Μπάριερ έχει αποδείξει ότι ευρεία γκάμα εγγράφων (θεατρικά έργα, ιστορίες της επανάστασης και πολιτικά σχόλια, ειδικά ιρλανδικά και ρωσικά) θεωρούνταν επικριτικά για τον δυτικό πολιτισμό ή τον Χριστιανισμό και απαγορεύονταν με το επιχείρημα ότι «εξωθούν σε βίαιη συμπεριφορά». Ταινίες του Χόλιγουντ λογοκρίθηκαν επειδή προέβαλαν τη «δυσάρεστη πλευρά» του δυτικού πολιτισμού, αυστηρά ακατάλληλη για τους ιθαγενείς.
Τα απαγορευμένα υλικά είναι μάρτυρες της καταπίεσης οιασδήποτε αποκλίνουσας φωνής στους κόλπους των κοινοτήτων, μιας από τις πλέον επαίσχυντες επιδόσεις της αυτοκρατορίας. Η βρετανική κυβέρνηση της Ινδίας με ζήλο προχωρούσε στην κατάσχεση υλικού, το οποίο «προσβάλλει τη θρησκεία ή τα θρησκευτικά πιστεύω μιας ομάδας». Το χέρι του νομοθέτη επιμηκύνθηκε και επεξεργάστηκε τον νόμο κατά του «φυλετικού μίσους», ώστε να καλύψει και το θρησκευτικό. Αυτή τη διάταξη του ινδικού ποινικού κώδικα επικαλούνται και σήμερα οι θρησκευόμενοι σοβινιστές. Η ευρεία λογοκρισία είναι ο λόγος που η Βρετανική Βιβλιοθήκη είναι από τα καλύτερα μέρη για να φυλάξει κανείς ένα αντίτυπο του Ανγκαρέι, βιβλίο που αποτολμούσε κριτική συγκεκριμένων πατριαρχικών πρακτικών. Η νομοθεσία πρακτικά εξοστράκιζε οποιαδήποτε προσπάθεια διαλόγου και διαφωνίας. Η ίδια νομοθεσία επηρεάζει και την επίσημη πολυπολιτισμικότητα στη Βρετανία σήμερα.
Αν και οι Βρετανοί προφανώς δεν ήταν οι μοναδικοί αποικιοκράτες που κατέπνιξαν τη διαφωνία, η αποικιοκρατική κυβέρνηση συχνά συνεργάστηκε με αυταρχικούς κληρικούς και ηγέτες. Οι αυτονομιστικές τάσεις ήταν εγγενείς στην αποικιοκρατική κυριαρχία και συνεχίζουν να δηλητηριάζουν τη βρετανική πολιτική σκηνή.
Καθώς γιορτάζουμε έξι δεκαετίες ανεξαρτησίας, πρέπει να σκεφτούμε πως η ιστορική μνήμη διαμορφώνει τη σύγχρονη πολιτική σκέψη. Να σταματήσουμε να πιστεύουμε πως ο πολιτισμός, η κοινότητα, η θρησκεία και το έθνος είναι κοινές οντότητες. Ή πως εξαίρεται η περηφάνια της κοινότητας όταν καταφεύγει σε αποικιοκρατικούς νόμους για την απαγόρευση της προσβολής.
Υπήκοοι της αυτοκρατορίας
Συμπεριφερόμενοι έτσι, οι ινδουϊστές, οι σιχ και οι μουσουλμάνοι σοβινιστές αποδεικνύουν ότι εξακολουθούν να είναι υπήκοοι της αυτοκρατορίας. Οτι δηλαδή η απάντηση στον εξτρεμισμό είναι η «βρετανικότητα» μέσω μαθημάτων υπηκοότητας και αγγλόφωνων ιμάμηδων. Οπως φαίνεται και στην έκθεση, ο εθνικισμός μιλά πολλές γλώσσες, των αγγλικών συμπεριλαμβανομένων. Ευτυχώς το ίδιο συμβαίνει και με την ελευθερία και την ανεκτικότητα.
Νέα πολεμική Ινδίας – Πακιστάν
Προτού καν προλάβουν να γιορτάσουν την 60ή επέτειο από την ίδρυσή τους, Ινδία και Πακιστάν καταφεύγουν εκ νέου σε πολεμικές εκατέρωθεν ανακοινώσεις με αφορμή τη συμφωνία πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικές χρήσεις μεταξύ Νέου Δελχί και Ουάσιγκτον. Το Ισλαμαμπάντ εμφανίζεται εξόχως ενοχλημένο, με το επιχείρημα ότι η συμφωνία απειλεί την περιφερειακή σταθερότητα. Ενας πρόσθετος λόγος για τον εκνευρισμό του Πακιστάν είναι ότι υπήρξε στενός σύμμαχος των ΗΠΑ στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» μετά την 11η Σεπτεμβρίου και αντιμετωπίζει με καχυποψία το αμερικανοϊνδικό ειδύλλιο. «Η ειρήνη στη νότια Ασία θα υπηρετείτο καλύτερα εάν οι ΗΠΑ επεξεργάζονταν μια κοινή προσέγγιση σε Ινδία και Πακιστάν», σχολίασε πικρόχολα το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας υπό τον πρόεδρο Μουσάραφ.
