Εδώ και αρκετά χρόνια, η Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν διαμηνύει σαφώς ότι δεν είναι πλέον το αποδυναμωμένο, προβληματικό και εξαρτώμενο από τη Δύση κράτος που αναδύθηκε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης. Εχει ανακτήσει την υπερηφάνεια και την πυγμή της, με αποτέλεσμα να θυμίζει στους ιστορικούς το τσαρικό και το κομμουνιστικό της παρελθόν. Κάποιοι θα επισημάνουν ότι η ανάκαμψή της στέκεται σε ανίσχυρα θεμέλια, σχεδόν καθ’ ολοκληρίαν στην υψηλή τιμή του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, τους ενεργειακούς πόρους που διαθέτει σε αφθονία η Ρωσία. Αυτό αληθεύει. Αλλά τα εισοδήματα από το πετρέλαιο μπορούν να αλλάξουν την υποδομή μιας χώρας, τη βιομηχανική και τεχνολογική της ανάπτυξη και τη στρατιωτική της ασφάλεια αν επενδυθούν σωστά, κάτι που έχουν κάνει την τελευταία δεκαετία δύο χώρες τόσο διαφορετικές όσο η Νορβηγία και το Ντουμπάι. Και η κυβέρνηση Πούτιν όχι μόνον κάνει έξυπνες στρατηγικές επενδύσεις, αλλά η ροή του ενεργειακού της πλούτου δίνει στο Κρεμλίνο την αυτοπεποίθηση να ασκήσει στιβαρή εξωτερική πολιτική σε ένα διεθνές περιβάλλον που έχει πλήξει τις ΗΠΑ, έχει στρέψει το ενδιαφέρον της Κίνας και της Ινδίας στην ανάπτυξη και τον εσωτερικό εκσυγχρονισμό και έχει προσφέρει στις πετρελαιοπαραγωγές χώρες όλου του κόσμου τεράστια μόχλευση.
Μονομερείς ενέργειες
Τα τελευταία έξι χρόνια, μόνον ο Λευκός Οίκος έχει προβεί σε περισσότερες μονομερείς ενέργειες από τη Μόσχα. Η Ρωσία χρησιμοποιεί το βέτο της στο Συμβούλιο Ασφαλείας για να υποστηρίξει τη Σερβία και να αποτρέψει την ανεξαρτητοποίηση του Κοσσυφοπεδίου, ενώ οι ΗΠΑ για να προστατεύσουν το Ισραήλ και να αποτρέψουν οποιοδήποτε ψήφισμα υπέρ των Παλαιστινίων. Παρομοίως η Ρωσία ελέγχει όποια στάση θα έπαιρνε το Σ.Α. έναντι του Ιράν ή της Βόρειας Κορέας. Οι υπουργοί του Πούτιν χρησιμοποιούν τη λεγόμενη «διπλωματία των αγωγών» για να εξαναγκάσουν γειτονικές χώρες να υποκύψουν στη θέληση της Μόσχας και να αναγνωρίσουν την εξάρτησή τους από τα ενεργειακά αποθέματα της Ρωσίας. Είναι σαφές ότι η πολιτική τους έχει σχεδιαστεί για να προκαλέσει ανάλογη υποχωρητικότητα στη Δ. Ευρώπη. Οι δυτικές πετρελαιοβιομηχανίες ανακαλύπτουν ξαφνικά ότι η Μόσχα δεν θεωρεί σοβαρή νομική δέσμευση ένα συμβόλαιο για τον έλεγχο των ενεργειακών πόρων. Μεγάλες διεθνείς επιχειρήσεις, όπως οι BP και Exxon, αναγκάζονται να αναγνωρίσουν ότι από διαπραγματευτικής απόψεως βρίσκονται σε ασθενέστερη θέση. Υψηλόβαθμα στελέχη τους θα έτριβαν τα μάτια τους όταν είδαν τη Ρωσία να διεκδικεί εκτεταμένα δικαιώματα στον Β. Πόλο και στα ενεργειακά του αποθέματα. Η Μόσχα προωθεί τα διεθνή αιτήματά της τόσο γρήγορα όσο αποκηρύσσει τις συμφωνίες αφοπλισμού. Στην πραγματικότητα, οι πράξεις της Ρωσίας είναι αναμενόμενες. Είναι τα βήματα μιας παραδοσιακά ισχυρής ελίτ που, έχοντας υποστεί την ήττα και την ταπείνωση, στρέφεται στην ανάκαμψη των περιουσιακών της στοιχείων, του κύρους της και της ικανότητάς της να τρομάζει. Ο Πούτιν δεν κάνει τίποτε διαφορετικό από αυτά που γίνονται στην ιστορία της Ρωσίας από την εποχή του Ιβάν του Τρομερού. Αν οι πράξεις του κάνουν περισσότερη αίσθηση τώρα, αυτό οφείλεται σε δύο παράγοντες που ενδέχεται να είναι παροδικοί: την εξάρτηση του κόσμου από το πετρέλαιο και την εμμονή της κυβέρνησης Μπους με το Ιράκ και την τρομοκρατία. Εκείνο που με ανησυχεί βαθύτερα είναι τα μέτρα που θεσμοθετεί το καθεστώς του Πούτιν για να καλλιεργήσει εθνική έπαρση: δημιουργεί μια πατριωτική νεολαία και αναθεωρεί τα σχολικά βιβλία Ιστορίας. Οι αρχές της πατριωτικής νεολαίας είναι ο σεβασμός στην πατρίδα, στην οικογένεια, στις ρωσικές παραδόσεις και στον γάμο, αλλά και η απέχθεια προς τους ξένους αδιακρίτως. Δεν είναι σαφές αν είναι ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός ή η τρομοκρατία των Τσετσένων που ορίζεται ως απειλή για τον ρωσικό τρόπο ζωής.
Ενθάρρυνση
Φημολογείται, άλλωστε, ότι ο Πούτιν συνεχάρη προσωπικά τους συγγραφείς του νέου εγχειριδίου Ιστορίας που επιχειρεί να αποκαταστήσει την υπερηφάνεια των παιδιών για το παρελθόν της χώρας τους και να ενθαρρύνει την εθνική αλληλεγγύη. Ως ιστορικός ανατιριχιάζω πάντα στην ιδέα ότι τα υπουργεία Παιδείας πρέπει να εγκρίνουν κάποιο είδος επίσημης θεώρησης του παρελθόντος, μολονότι γνωρίζω ότι το κάνουν οι γραφειοκράτες όλου του κόσμου. Είναι, όμως, άλλο πράγμα να διδάσκονται τα παιδιά της Γαλλίας περί του ηρωισμού της Ιωάννας της Λωραίνης και άλλο πράγμα το να διδάσκονται τα παιδιά της Ρωσίας ότι «η ένταξη στη λέσχη των δημοκρατικών χωρών εμπεριέχει την εκχώρηση μέρους της εθνικής κυριαρχίας στις ΗΠΑ» και διάφορα άλλα τέτοια υποχρεωτικά μαθήματα κρίσης, που τους καλλιεργούν την πεποίθηση ότι αντιμετωπίζουν σκοτεινές δυνάμεις στο εξωτερικό.
Μακροπρόθεσμα, οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά του Βρετανού πρέσβη και το κάψιμο της σημαίας της Εσθονίας από ακραία στοιχεία της πατριωτικής νεολαίας ενδέχεται να μην είναι παρά επουσιώδεις υποσημειώσεις στη μελλοντική ιστορία. Αντιθέτως, όμως, η συνειδητή εκστρατεία για την επιστράτευση της ρωσικής νεολαίας και την αναθεώρηση της ιστορίας του μεγαλειώδους αλλά τρομερά ταραγμένου έθνους που κληρονομούν οι νέοι της Ρωσίας μπορεί να έχει πολύ μεγάλη σημασία για την εξέλιξη του 21ου αιώνα.
