Οταν το τσακισμένο πτώμα του, τοποθετημένο στο νεκροτομείο, επιδεικνυόταν στον κόσμο, δεν ήταν μόνο ο Τσε Γκεβάρα που είχε πεθάνει. Μαζί του τελείωνε και το όνειρο της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Λατινική Αμερική. Η εικόνα και το όνομά του θα εξακολουθούσαν να εμπνέουν εκατομμύρια ανθρώπους, αλλά στην ήπειρο που θέλησε να μεταμορφώσει ήταν πλέον πολιτικά αποτυχημένος, ένας νικημένος αντάρτης στη λάθος πλευρά της Ιστορίας. Οι χωρικοί της Βολιβίας απέρριψαν με περιφρόνηση την επανάσταση του Τσε, επιτρέποντας στον στρατό της χώρας και τη CIA να τον πιάσουν στις 8 Οκτωβρίου του 1967. Τον σκότωσαν την επόμενη μέρα και απάλλαξαν τη Νότιο Αμερική από το επαναστατικό πνεύμα της Κούβας. Σύμφωνα με φήμες οι στρατιώτες τράβηξαν κλήρο για το ποιος θα έχει την τιμή να τον εκτελέσει.
Οι ιδέες
«Και έτσι πέθανε», έγραφε ο Ρίτσαρντ Γκοτ του «Γκάρντιαν», ένας από τους λίγους δημοσιογράφους που βρέθηκε στον τόπο της σύλληψης εκείνη την ημέρα. «Καθώς έβαζαν στο μισόγυμνο, βρώμικο πτώμα του υγρά για να συντηρηθεί, το πλήθος φωνάζοντας προσπαθούσε να δει. Ηταν δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι κάποτε αυτός ο άνδρας ήταν μια από τις σημαντικότερες φιγούρες της Λατινικής Αμερικής». Επίσης δύσκολο ήταν, έγραφε ο Γκοτ, να φανταστεί κανείς ότι οι ιδέες του θα ξεθώριαζαν μαζί του. Είχε δίκιο. Σαράντα χρόνια αργότερα, καθώς πλησιάζει η επέτειος του θανάτου του, το σκηνικό έχει αλλάξει: οι Κουβανοί έχουν επιστρέψει, όπως και ο σοσιαλισμός, και ο Τσε είναι και επίσημα ήρωας.
Μια προσεγμένη τελετή που θα τελεστεί στη Βαλεγκράντε, την πόλη όπου εκτέθηκε η σορός του, θα είναι μόνο μια από τις, υποστηριζόμενες από την κυβέρνηση, συγκεντρώσεις που θα γίνουν στις Ανδεις και στην Καραϊβική. «Ο Τσε είναι μεγαλύτερος και πιο ζωντανός από ποτέ», λέει ο Οσβάλντο «Τσάτο» Περέδο, ένας Βολιβιανός πρώην αντάρτης, του οποίου ο αδελφός, Ρομπέρτο, είχε εκτελεστεί μαζί με τον Τσε. Ζωγραφιές των δυο τους κρέμονται στην κεντρική πλατεία της πόλης. Οι ντόπιοι μιλάνε με ευλάβεια για το «παρόμοιο με του Χριστού» πτώμα του Τσε.
Τελούν λειτουργίες για τον γιατρό που έγινε αντάρτης και στο σπίτι τους προσεύχονται σε βωμούς με τη μορφή του Τσε. Το νοσοκομείο Nuestro Senor de Malta, στο πλυσταριό του οποίου είχε εκτεθεί η σορός του Τσε, είναι γεμάτο με Κουβανούς γιατρούς. Δεν παριστάνουν τους αντάρτες, αλλά κουβαλάνε τη φλόγα της επανάστασης. «Ο Τσε ζει μέσω του αγώνα μας για ενότητα στη Λατινική Αμερική», λέει ένας από αυτούς. Οι τοίχοι του πλυσταριού είναι γεμάτοι με επιγραφές από τους λεγόμενους προσκυνητές του Τσε. «Θέλουμε να τους αφήσουμε έτσι, γιατί αποτελεί έκφραση του λαού», λέει ο Τσάτο.
Οι επιρροές
Η αποκατάσταση του Τσε είναι αποτέλεσμα της «κόκκινης πλημμυρίδας» από αριστερές κυβερνήσεις, ιδίως της Βολιβίας και της Βενεζουέλας, που προσπαθούν να προωθήσουν τον σοσιαλισμό, να ενισχύσουν τους δεσμούς με την Αβάνα και να περιορίσουν την επιρροή της Ουάσιγκτον. Στη Βενεζουέλα, ο πρόεδρος Ούγκο Τσάβες εφαρμόζει ένα φιλόδοξο σχέδιο σύμφωνα με το οποίο στέλνει πετρέλαιο στην Κούβα σε αντάλλαγμα για 20 χιλιάδες Κουβανούς γιατρούς και νοσοκόμους που περιθάλπουν δωρεάν τους φτωχούς κατοίκους της Βενεζουέλας. Βαδίζουν στα χνάρια του αντάρτη, είπε τις προάλλες. Περίπου 800 Κουβανοί γιατροί έχουν εγκατασταθεί και στη Βολιβία μετά την εκλογή του Εβο Μοράλες, το 2005. Αλλοι κατευθύνονται προς το Εκουαδόρ, που σήμερα και αυτό έχει σοσιαλιστή πρόεδρο, τον Ραφαέλ Κορέα.
Το πρόγραμμα έχει αναπτυχθεί τόσο πολύ, ώστε φτωχοί άρρωστοι ακόμη και από τη Βραζιλία, τη Χιλή και τη Νικαράγουα πηγαίνουν στη Βενεζουέλα και την Κούβα, για δωρεάν θεραπεία. «Περιέθαλψαν περισσότερους από 120 χιλιάδες Βολιβιανούς δωρεάν», είπε ο κ. Μοράλες στον «Γκάρντιαν». «Τι μας ζήτησε η Κούβα σε αντάλλαγμα; Ζήτησαν να μοιραστούμε ένα ορυχείο ή το πετρέλαιο; Οχι, τίποτα». Ο πρόεδρος της Βολιβίας λέει ότι, αντιθέτως, η αμερικανική βοήθεια συνοδεύεται από δεσμεύσεις για παραχωρήσεις προς εταιρείες, τις οποίες κατηγορεί για τη φτώχεια στην περιοχή. Ο Τσε οραματιζόταν βίαιες επαναστάσεις κατά της καθεστηκυίας τάξης της Λατινικής Αμερικής στο πλαίσιο του αγώνα κατά του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, με τον πόλεμο του Βιετνάμ να είναι απλώς ένα μέτωπο. Ακόμη και ο Κάστρο λέγεται ότι ξαφνιάστηκε από τη σφοδρότητά του. Τι θα έλεγε ο Τσε για τους σοσιαλιστές που παίρνουν την εξουσία μέσω εκλογών κανείς δεν μπορεί να ξέρει. Ούτε καν ο Τσάβες, ο πιο «κόκκινος» από τους Λατινοαμερικάνους ηγέτες δεν επαγγέλλεται τον κομμουνισμό. Ούτε είναι σίγουρο ότι η στροφή της ηπείρου προς τα αριστερά θα διαρκέσει. Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι επανέφερε τον Τσε στο πολιτικό προσκήνιο ύστερα από δεκαετίες, που δεν ήταν τίποτε περισσότερο από ένα όμορφο πρόσωπο σε αμέτρητα μπλουζάκια και αφίσες. Το όνομά του εξακολουθεί να προκαλεί αηδία σε όσους παίρνουν μέρος σε αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στη Βενεζουέλα και τη Βολιβία.
Ο Τσε ήταν ο πρόθυμος εκτελεστής των αντιπάλων της κουβανικής επανάστασης, λένε, και η ανακήρυξή του σε λαϊκό άγιο είναι κακό σημάδι για τη δημοκρατία στις Ανδεις. «Ηταν ένας αιμοδιψής μαρξιστής που δικαίως πέθανε και απέτυχε», λέει ο Ιγνάτιος Μπαρέτο, υπάλληλος από το Καράκας. «Δεν τον χρειαζόμαστε πίσω». Πάντως, σήμερα επικρατούν αυτοί που τιμούν τον αντάρτη. Ο κ. Τσάβες, με γεμάτες τις τσέπες από πετροδόλαρα και υψηλή δημοτικότητα, χτίζει αυτό που ονομάζει «σοσιαλισμό του 21ου αιώνα». Ο κ. Μοράλες εθνικοποίησε τις βιομηχανίες παραγωγής ενέργειας και προσπαθεί να αναθεωρήσει το Σύνταγμα της Βολιβίας. Και οι δύο πρόεδροι περιφρονούν ανοιχτά τις ΗΠΑ. Οι πολιτικοί αναλυτές συμφωνούν πως η επιρροή των ΗΠΑ στην περιοχή, που κάποτε θεωρούσε αυλή της, έχει μειωθεί. Η αποστολή ενός πλωτού νοσοκομείου του αμερικανικού ναυτικού για την περίθαλψη των φτωχών θεωρείται καθυστερημένη και αδύναμη απάντηση στη στρατιά των Κουβανών γιατρών.
«Ο Τσε πολεμούσε για τη δημιουργία αξιοπρεπούς κοινωνίας, όπου κανείς δεν θα βρίσκεται στον δρόμο, κανέναν δεν θα τον εκμεταλλεύονται και όλοι θα έχουν τις ίδιες ευκαιρίες να σπουδάσουν και να ζήσουν», λέει ο Λογιόλα Γκουζμάν, μέλος της Βουλής της Βολιβίας και ένας από τους λίγους εναπομείναντες αντάρτες που πολέμησαν δίπλα στον Τσε Γκεβάρα. «Για το ίδιο πολεμάμε και σήμερα».