Από τις συνολικά 7.000 γλώσσες που μιλούν οι άνθρωποι στη Γη σήμερα, τουλάχιστον οι μισές απειλούνται με εξαφάνιση και όπως προειδοποιούν οι γλωσσολόγοι ενδέχεται να χαθούν μέσα στον αιώνα που διανύουμε. Οι ρυθμοί εξαφάνισης είναι αποκαρδιωτικοί, καθώς τα στοιχεία δείχνουν ότι κάθε 14 ημέρες πεθαίνει μια γλώσσα…
Αρκεί μία μόνο στιγμή για την εξάλειψη μιας γλώσσας· η στιγμή του θανάτου του μοναδικού εναπομείναντα εκπροσώπου της φυλής που τη χρησιμοποιούσε. Αλλες χάνονται σταδιακά, στο πλαίσιο της ανάπτυξης δίγλωσσων πολιτισμών, καθώς οι γλώσσες των ιθαγενών υποχωρούν μπροστά στη γλώσσα που κυριαρχεί στο σχολείο, την αγορά και την τηλεόραση.
Νέα έρευνα ήλθε να καθορίσει τις πέντε ζώνες του πλανήτη όπου ο αφανισμός των γλωσσών γίνεται με ταχύτατους ρυθμούς: τη βόρεια Αυστραλία, την κεντρική Νότια Αμερική, την άνω παράκτια ζώνη του Ειρηνικού στη Β. Αμερική, την ανατολική Σιβηρία και τις νοτιοδυτικές ΗΠΑ. Σε όλες αυτές τις περιοχές ζουν ιθαγενείς που μιλούν διάφορες γλώσσες με φθίνουσα πορεία.
Μαγνητοφώνησαν διαλόγους
Η έρευνα, τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύονται στο τεύχος του Οκτωβρίου του National Geographic, βασίστηκε σε μελέτες επί τόπου και στοιχεία της National Geographic Society, όπως και του Ινστιτούτου Απειλούμενων Γλωσσών. Οπως εξηγεί ο επικεφαλής των ερευνητών, λέκτωρ της γλωσσολογίας, Ντέιβιντ Χάρισον, τουλάχιστον το ήμισυ των γλωσσών του κόσμου δεν έχει αποτυπωθεί σε γραπτή μορφή και είναι ιδιαίτερα τρωτές. Μετά τον θάνατο και του τελευταίου ομιλούντα, δεν μένει κανένα λεξικό, κανένα κείμενο, κανένα αρχείο συμπυκνωμένης γνώσης και ιστορίας.
Στο πλαίσιο μιας φιλόδοξης εκστρατείας που αναμένεται να διαρκέσει χρόνια και βασίζεται σ’ ένα πρόγραμμα ταυτοποίησης και σωτηρίας των απειλούμενων γλωσσών, ο δρ Χάρισον ταξίδεψε σε πολλά μέρη του κόσμου μαζί με τον Γκρέγκορι Αντερσον, διευθυντή του Ινστιτούτου Γλωσσών του Ορεγκον, και τον Κρις Ράινερ, παραγωγό-συνεργάτη της National Geographic Society. Οι ερευνητές, εστιάζοντας την προσοχή σε προφορικές γλώσσες, όχι διαλέκτους, πήραν συνεντεύξεις από τους λιγοστούς εναπομείναντες ομιλούντες, μαγνητοφώνησαν διαλόγους και κατέγραψαν καταλόγους με τα βασικά λήμματα. Το σχέδιο σωτηρίας της κάθε γλώσσας περιλαμβάνει εκατοντάδες ώρες καταγεγραμμένου λόγου, ανάπτυξη γραμματικής και προετοιμασία των παιδιών για τη διατήρηση της κληρονομιάς. Στην Αυστραλία, όπου απειλούνται 231 γλώσσες, οι ερευνητές ανακάλυψαν τρεις γνώστες της Μαγκάτι Κε και της Γιαουγούρου. Τον Ιούλιο, μάλιστα, ο δρ Αντερσον συνάντησε τον μοναδικό άνθρωπο που μιλάει Αμουρντάγκ, μια γλώσσα των Βόρειων Εδαφών, που έχει ανακηρυχθεί νεκρή. «Είναι σίγουρα μια γλώσσα που δεν μπορούμε να φέρουμε πίσω, αλλά τουλάχιστον την έχουμε καταγράψει», δήλωσε ο δρ Αντερσον.
Φθίνουσα πορεία ακολουθούν και 113 σχεδόν άγνωστες γλώσσες στην περιοχή που εκτείνεται από τις Ανδεις έως τη λεκάνη του Αμαζονίου, καθώς υποχωρούν μπροστά στην ορμή των ισπανικών ή των πορτογαλικών και σε ελάχιστες περιπτώσεις μπροστά σε άλλες γλώσσες αυτοχθόνων. Σε αυτή την περιοχή, ο λαός των Καλαγουάια, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί τα ισπανικά ή τα κέτσουα στην καθημερινή ζωή, αλλά και μια μυστική γλώσσα για τη διατήρηση πληροφοριών επί των ιατρικών φυτών, ορισμένα απο τα οποία ήταν έως πρότινος άγνωστα στους επιστήμονες. Σαράντα απειλούμενες γλώσσες, τέλος, ομιλούνται στην Οκλαχόμα, το Τέξας και το Νέο Μεξικό. Πολλές από αυτές χρησιμοποιήθηκαν αρχικά από φυλές Ινδιάνων και άλλες προήλθαν από ανατολικές φυλές που αναγκάστηκαν να μεταφέρουν τις εστίες τους, κυρίως στην Οκλαχόμα. Ενδεικτικό της απειλής που αντιμετωπίζουν πολλές σχετικά γνωστές γλώσσες είναι, όπως σημειώνει ο δρ Χάρισον, το γεγονός ότι 83 γλώσσες με «παγκόσμια» επιρροή χρησιμοποιούνται για τον γραπτό και τον προφορικό λόγο από το 80% του πληθυσμού της Γης. Οι περισσότερες από τις υπόλοιπες κινδυνεύουν σ’ ένα ποσοστό τέτοιο, που ξεπερνά εκείνο των πτηνών, των θηλαστικών, των ψαριών και των φυτών…